IXTIning Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi Hamza Boltayev 10-noyabr kuni Konrad Adenauer jamg‘armasi ko‘p millatli siyosiy muloqoti, Yevropa tashqi harakatlar xizmati va Yevropa Ittifoqining Afg‘onistondagi vakolatxonasi hamkorligida tashkil etilgan “Afg‘oniston va iqlim inqirozi: mahalliy voqelik, mintaqaviy yechimlar, global manfaatlar” mavzusidagi Bryussel ekspertlar muhokamasida ishtirok etdi. Tadbir xalqaro manfaatdor tomonlarni bir joyga to‘plab, iqlim o‘zgarishining Afg‘onistonning insonparvarlik ahvoli, siyosiy cheklovlari va mintaqaviy xavfsizlik muhitiga ta’sirini o‘rgandi, bunda milliy chegaralardan tashqariga chiqadigan yechimlarga alohida e’tibor qaratildi.
Dasturda ta’kidlanishicha, Afg‘oniston dunyoning iqlim o‘zgarishiga eng zaif mamlakatlari qatoriga kiradi, ayni paytda, bu o‘zgarishlarga moslashish uchun yetarlicha tayyorgarlikka ega emas. Unda takroriy qurg‘oqchilik, to‘satdan keladigan toshqinlar, cho‘llanish, muzliklarning erishi va suv resurslarining kamayishi bilan birga keskin isish tendensiyasi qayd etilgan. Bu ofatlar nafaqat atrof-muhitning buzilishi, balki aholisining katta qismi daromad uchun qishloq xo‘jaligiga bog‘liq bo‘lgan mamlakatda tirikchilik manbalarining yo‘qolishi va oziq-ovqat xavfsizligining izdan chiqishiga sabab bo‘lmoqda.
Kun tartibida, shuningdek, zaiflikning gender jihati ta’kidlanib, qishloq xo‘jaligi va suv xo‘jaligidagi asosiy vazifalari tufayli ayollar ko‘proq zarar ko‘rayotgani qayd etildi. Muhokamaning asosiy mavzusi iqlim bilan bog‘liq ko‘chishlar va ularning oqibatlari haqida bo‘ldi. Dasturda aytilishicha, 2021-2024-yillar oralig‘ida deyarli uch million afg‘on, jumladan, 2024-yilda iqlim va tabiiy ofatlar tufayli deyarli bir million kishi ko‘chgan. Bunga 2023-yil sentyabr oyidan boshlab Eron va Pokistondan keng ko‘lamli qaytishlar ham qo‘shimcha bosim o‘tkazgan. Muhimi, tadbir Afg‘onistondagi iqlim inqirozini mintaqaviy muammo sifatida ko‘rsatdi: Afg‘oniston daryolari Markaziy Osiyoga quyilgani bois, suv xavfsizligi to‘g‘ridan-to‘g‘ri transchegaraviy oqibatlarga ega bo‘lgan umumiy tashvishga aylangan.
Ushbu keng qamrovli muhokamada Hamza Boltayevning ishtiroki 2-panel doirasida bo‘ldi: “Chegaralar ortida – iqlimga bardoshlilik va Yevropa Ittifoqi ishtiroki uchun mintaqaviy yechimlar”. Bu qism dasturning tashxisdan mintaqaviy hamkorlik va siyosiy variantlarga o‘tishga qaratilgan edi. Panel mintaqaviy hamkorlik, ayniqsa Markaziy Osiyo bilan, Afg‘oniston uchun bilvosita barqarorlashtiruvchi foyda keltiradigan iqlim o‘zgarishini yumshatish va bardoshlilikni oshirish bo‘yicha sa’y-harakatlarni qanday qo‘llab-quvvatlashi mumkinligini ko‘rib chiqdi.
Panel, shuningdek, Afg‘onistonning ichki boshqaruv cheklovlari va xalqaro “qizil chiziqlar” odatiy aloqalarni cheklashi mumkin bo‘lgan sharoitda iqlimga ta’sirni maksimal darajada oshirish uchun Yevropa Ittifoqi qo‘shni davlatlar bilan qanday strategik hamkorlik qilishi mumkinligini muhokama qildi. 2-panelning o‘ziga xos xususiyati uning iqlim harakatlarining siyosiy jihatdan qo‘llanilishi mumkinligiga e’tibor qaratgani bo‘ldi. Kun tartibida belgilanganidek, ishtirokchilar iqlim o‘zgarishi bilan kurashish, ayniqsa, jamiyat bardoshliligini qo‘llab-quvvatlash, amaldagi hokimiyat bilan muloqot uchun amaliy yo‘l bo‘lib xizmat qilishi, shuningdek, Yevropa Ittifoqining kengroq ustuvor yo‘nalishlari va muammolarini, jumladan, inson huquqlari va inklyuzivlikni hal qilish uchun imkoniyat yaratishi mumkinligini muhokama qildilar.
Shuningdek, iqlim o‘zgarishini yumshatish va unga moslashishning yanada samarali bo‘lishi uchun ishtirokchilar o‘rtasida kuchliroq muvofiqlashtirishni va iqlim bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha texnik muloqotning ma’lum bir shaklini talab qilishi ta’kidlangan. Bunda suv resurslarini boshqarish kurashish strategiyalari atrof-muhitga qo‘shimcha zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan dolzarb soha sifatida belgilangan. Hamza Boltayevning ishtiroki tadbirning asosiy g‘oyasini kuchaytirdi: Afg‘onistondagi iqlim inqirozini alohida, faqat mamlakat uchun mo‘ljallangan vositalar orqali samarali hal etib bo‘lmaydi; aksincha, bardoshlilikni oshirishning samarali yo‘llari transchegaraviy hamkorlikka, ayniqsa suv va aholining harakatlanishi masalalariga hamda Yevropa Ittifoqining keng mintaqa bilan puxta o‘ylangan ishtirokiga bog‘liq.
