2024-yil 23-oktyabr kuni Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universitetida 23.00.04 – “Xalqaro munosabatlar, jahon va mintaqa taraqqiyotining siyosiy muammolari” mutaxassisligi bo‘yicha siyosiy fanlar nomzodi (falsafa doktori, PhD) darajasiga talabgorlar Yulduzxon Imomovaning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar qo‘mitasi a’zosi doktor Qodir Jo‘rayevning ilmiy rahbarligi ostida yozilgan “AQSH tashqi siyosatining Afg‘oniston yo‘nalishi evolyutsiyasi: tendensiyalar va istiqbollar” mavzusidagi hamda JIDUning o‘quv ishlari bo‘yicha birinchi prorektori, doktor Akram Umarovning rahbarligi ostida tayyorlangan Islomxon Gafarovning “AQShning Janubiy Osiyo mintaqasidagi zamonaviy tashqi siyosati (Hindiston va Pokiston misolida)” mavzusidagi dissertatsiya ishlariga bag‘ishlangan ilmiy seminar o‘tkazildi.
Yulduzxon Imomova o‘z nutqida tadqiqoti XXI asr boshidan hozirgi kungacha bo‘lgan davrni qamrab olishini ta’kidlab, AQShning Afg‘onistondagi siyosati o‘zgarishi va uning mintaqaviy xavfsizlikka ta’siriga alohida e’tibor qaratdi. Ishda AQSH tashqi siyosatining nazariy-konseptual asoslari, jumladan, izolyatsionizm va xalqaro ishtirok o‘rtasidagi muvozanat, shuningdek, liberal gegemonizmning shakllanishi izchil ko‘rib chiqilgan. AQShning Afg‘onistondagi siyosati rivojlanishiga – 2001-yil 11-sentyabr voqealaridan keyin harbiy aralashuvdan to 2021-yilda qo‘shinlarning to‘liq olib chiqilishi va keyinchalik “Tolibon” harakatining hokimiyat tepasiga kelishigacha bo‘lgan jarayonga alohida e’tibor qaratilgan.
Dissertatsiyaning katta qismi Afg‘oniston omilining AQSH va O‘zbekiston o‘rtasidagi strategik sheriklikni rivojlantirishga ta’sirini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Muallif Afg‘onistondagi vaziyat turli sohalarda, jumladan, xavfsizlik, iqtisodiyot va gumanitar yo‘nalishlarda O‘zbekiston-AQSH hamkorligini kengaytirishga qanday hissa qo‘shganini batafsil ko‘rib chiqqan. O‘zbekistonning mintaqaviy jarayonlardagi roli va Afg‘onistonni tahdid manbaidan mintaqa taraqqiyoti uchun imkoniyatlar manbaiga aylantirishga intilishiga alohida urg‘u berilgan.
Ishning yakuniy qismida muallif Afg‘oniston muammosi doirasida O‘zbekiston-AQSH hamkorligini mustahkamlash bo‘yicha amaliy tavsiyalar, shu jumladan parlamentlararo muloqotni rivojlantirish, ilmiy-tadqiqot hamkorligini faollashtirish va qo‘shma iqtisodiy dasturlarni ishlab chiqish bo‘yicha takliflar taqdim etgan. Tadqiqotda Markaziy Osiyoda geosiyosiy vaziyat o‘zgarib borayotgan sharoitda O‘zbekistonning tashqi siyosiy strategiyasini amalga oshirishda afg‘on omilini hisobga olish muhimligi ta’kidlangan.
Islomxon Gafarov o‘z dissertatsiyasi taqdimotida AQShning Janubiy Osiyo mintaqasidagi tashqi siyosiy strategiyasi o‘zgarishining keng qamrovli tahlilini taqdim etdi. Konstruktivizm nuqtai nazaridan xalqaro munosabatlarga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu yondashuv ishning nazariy qismida asosiy o‘rinni egallaydi, chunki konstruktivizm xalqaro jarayonlarni nafaqat an’anaviy kuch va manfaatlar omillari, balki g‘oyaviy va madaniy jihatlar orqali ham ko‘rib chiqadi. AQShning Janubiy Osiyodagi tashqi siyosati misolida muallif ushbu nazariyani Hindiston va Pokiston bilan uzoq muddatli munosabatlarni tahlil qilishda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatadi. Muallifning ta’kidlashicha, AQShning mintaqadagi tashqi siyosati nafaqat kommunizmni jilovlash yoki terrorizmga qarshi kurashish kabi pragmatik strategik maqsadlarni, balki demokratik qadriyatlar va ittifoqchilarni idrok etish kabi konstruktiv jihatlarni ham aks ettiradi. Bu, ayniqsa, AQSH o‘xshash mafkuraviy tamoyillarga ega bo‘lgan muhim demokratik hamkor sifatida qaragan Hindiston bilan munosabatlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Tadqiqot so‘nggi yetmish yil ichida Janubiy Osiyo global geosiyosiy dinamikani belgilovchi asosiy mintaqalardan biriga aylanganini ko‘rsatadi. Muallif Amerikaning mintaqadagi tashqi siyosati rivojlanishida 1947-yildan boshlab 2021-yilda Afg‘onistondan qo‘shinlar olib chiqib ketilgandan keyingi zamonaviy bosqichgacha bo‘lgan yetti tarixiy davrni ajratib ko‘rsatadi. Shuningdek, AQSH mintaqaviy siyosatining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatgan omillar, jumladan, Hindistonning global o‘yinchi sifatida yuksalishi, Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagining rivojlanishi, Hindiston va Pokistonning SHHTga a’zo bo‘lishi, shuningdek, Pokistonning Xitoy bilan hamkorlikka strategik burilishi tahlil qilingan.
Tadqiqotning asosiy xulosasi AQShning mintaqadagi tashqi siyosatining davriy xususiyatini aniqlashdan iborat bo‘lib, u faol jalb qilish va nisbiy uzoqlashish davrlarining almashinuvi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, AQShning ustuvor yo‘nalishlari sezilarli darajada o‘zgargani qayd etilgan: Sovuq urush davrida Pokiston asosiy mintaqaviy hamkor bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi sharoitda e’tibor Hindiston bilan strategik sheriklikni rivojlantirishga qaratilgan.
Dissertatsiya ishlarini dastlabki ko‘rib chiqish natijalariga ko‘ra, dissertantlar komissiya a’zolarining fikr-mulohazalarini hisobga olgan holda keyingi himoyaga tavsiya etildi. Komissiya ikkala tadqiqot ham xalqaro munosabatlar sohasi mutaxassislari, siyosatshunoslar va mintaqaviy xavfsizlik bo‘yicha ekspertlar uchun katta ahamiyatga ega ekanligini ta’kidladi. Bu tadqiqotlar AQSH tashqi siyosat strategiyasining tarixiy rivojlanishi va zamonaviy yo‘nalishlarining tizimli tahlilini taqdim etadi. Biroq, komissiya ishning uslubiy qismiga ba’zi aniqliklar kiritishni va tadqiqotning empirik asosini kengaytirishni taklif qildi.
Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti tadqiqotchilarga ilmiy daraja olishda muvaffaqiyatlar va kelajakdagi akademik yutuqlar tilaydi!
