Doktor Islomxon Gafarov Fridrix Naumann jamg‘armasi (Germaniya) ko‘magida tayyorlangan “Yaxshi qo‘shnichilik istiqbollari: Afg‘onistondagi xavfsizlik holati – Markaziy Osiyo, Yevropa va global barqarorlik uchun oqibatlari” nomli ma’ruzasida toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng Afg‘onistondagi xavfsizlik sohasidagi o‘zgarishlarni tahlil qiladi. Uning ta’kidlashicha, toliblar o‘z mafkuraviy ildizlarini saqlab qolgan holda, boshqaruv va xalqaro hamkorlikka yanada pragmatik yondashuvni qabul qilgan. Hisobotda tarixiy sharh keltirilgan bo‘lib, unda geosiyosiy ustuvorliklarning o‘zgarishi, xususan, AQSH va NATOning chiqib ketishi Afg‘onistonni ichki beqarorlik va tashqi bosimga qarshi kurashda qaltis vaziyatga tushirib qo‘ygani batafsil bayon etilgan. Doktor G‘afforov toliblarning terrorizmga nisbatan noaniq pozitsiyasini ta’kidlab, ularning Xuroson viloyati Islom Davlati (XVID) bilan qarama-qarshiligini qayd etadi va shu bilan birga mintaqaviy xavfsizlikka tahdid solishda davom etayotgan Pokiston Tehrik-i-Tolibon (PTT) kabi guruhlar bilan aloqalarini mustahkamlayotganini ko‘rsatadi.   Shundan so‘ng, muallif Afg‘onistonning qo‘shni davlatlar bilan munosabatlarini o‘rganib, toliblar Pokistonga qaramligini muvozanatlashtirish uchun tashqi aloqalarini diversifikatsiya qilishga urinayotganini ko‘rsatadi. U Eron, xususan, Chobahor portining rivojlanishi tufayli asosiy iqtisodiy hamkorga aylanganini, Xitoy esa Afg‘onistonni "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusiga qo‘shishga tobora ko‘proq qiziqish bildirayotganini ta’kidlaydi. Doktor G‘afforov, shuningdek, Hindistonning terrorizmga qarshi kurashdagi strategik manfaatlari va mintaqaviy aloqalari tufayli o‘sib borayotgan ishtiroki, Rossiyaning Kobul bilan, ayniqsa, terrorizmga qarshi kurashda ehtiyotkorona, ammo mustahkamlanib borayotgan aloqalari haqida fikr yuritadi. Uning fikricha, Markaziy Osiyo davlatlari mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash uchun toliblar bilan hamkorlik qilishda pragmatik yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi va shu bilan birga Afg‘onistondan keladigan mafkuraviy ta’sir va xavfsizlikka tahdidlardan xavotirda.   Doktor G‘afforovning ta’kidlashicha, Afg‘onistondagi xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat Yevropa uchun sezilarli oqibatlarga ega, chunki terrorizm, radikallashuv, giyohvand moddalar savdosi va inson huquqlarining buzilishi muammolari toliblar bilan o‘zaro aloqalar bo‘yicha munozaralarda ustunlik qilmoqda. Uning qayd etishicha, toliblar Turkiya orqali Yevropa bozorlariga kirishga qiziqish bildirgan bo‘lsa-da, Yevropa hukumatlari inson huquqlari, ayniqsa, ayollar huquqlari va so‘z erkinligi buzilishi davom etayotgani sababli ikkilanmoqda. Hisobotda, shuningdek, Yevropa Ittifoqining gumanitar yordam ko‘rsatishdagi roli ko‘rib chiqiladi va Afg‘oniston muammolarini birgalikda hal qilish uchun Markaziy Osiyo davlatlari bilan muvofiqlashtirilgan yondashuvga chaqiriq mavjud.   Xulosa qilib aytganda, hisobotda Afg‘oniston ko‘plab mintaqaviy va global manfaatlar chorrahasida joylashgan eng muhim geosiyosiy o‘yinchi sifatida taqdim etilgan. Muallif yevropalik siyosatchilarga toliblar siyosatining o‘zgarishini kuzatib, gumanitar yordam va strategik hamkorlik o‘rtasida muvozanatni saqlashni tavsiya etadi. U xalqaro hamkorlikning, ayniqsa, terrorizmga qarshi kurashda muhimligini ta’kidlab, Afg‘onistonning uzoq muddatli barqarorligiga hissa qo‘shishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy va infratuzilma loyihalariga sarmoya kiritishga chaqiradi. Oxir-oqibat, u Afg‘oniston jiddiy muammolar manbai bo‘lib qolayotgan bo‘lsa-da, aniq va muvofiqlashtirilgan strategiya sharoitida konstruktiv diplomatik va iqtisodiy hamkorlik uchun imkoniyatlar ochayotganini ta’kidlaydi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) 2024-yil uchun yillik hisobotini e’lon qilishdan mamnuniyat bilan xabar beradi. Ushbu hisobotda o‘tgan yildagi yutuqlarimiz, tadqiqot tashabbuslarimiz va faoliyatimizning o‘zgaruvchan ta’siri haqida keng qamrovli ma’lumot taqdim etilgan. Xalqaro va fanlararo ilm-fanning poydevori bo‘lgan IXTI turli sohalar va mintaqalar o‘rtasida muloqotni rivojlantirish, tadqiqotlarni ilgari surish va aqliy ko‘priklarni qurishda izchil hissa qo‘shmoqda.   Hisobotda asosiy yutuqlar, jumladan, xalqaro xavfsizlik, mintaqaviy hamkorlik va rivojlanayotgan texnologiyalarning oqibatlari kabi dolzarb mavzular bo‘yicha global munozaraga qo‘shgan hissamiz aks ettirilgan. Unda olimlar, siyosatchilar va global hamkorlar bilan birgalikdagi tadbirlarimiz IXTI ta’sirining ko‘lami va chuqurligini namoyon etadi.   Nufuzli konferensiyalar va ta’sirli nashrlardan tortib, zamonaviy o‘quv dasturlarigacha – Yillik hisobot bizning bugungi kun muammolarini hal qilish va yangi avlod fikr yetakchilarini tarbiyalash borasidagi intilishlarimizni ta’kidlaydi. Ushbu hujjat kelajakka bo‘lgan strategik qarashlarimizni aks ettiradi, chunki biz ilmiy yutuqlar va amaliy diplomatiyaning yetakchi markazi sifatida o‘z mavqeimizni yanada mustahkamlashga harakat qilmoqdamiz.   Biz sizni faoliyatimiz haqida tasavvurga ega bo‘lish va yanada o‘zaro bog‘liq va xabardor dunyoni shakllantirishda bizga qo‘shilish uchun IXTIning 2024-yil uchun yillik hisoboti bilan tanishishga taklif etamiz.   Qo‘shimcha ma’lumot olish uchun xodimlarimizga murojaat qiling.   Hisobotni yuklab oling

2023-2024-yillarda Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi S.Rajaratnam nomidagi xalqaro tadqiqotlar maktabi (Nanyang texnologiya universiteti, Singapur) ko‘magida Markaziy Osiyoda ijtimoiy media platformalari orqali tarqatilayotgan ekstremistik targ‘ibotning tarqalishi va ta’sirini tahlil qilish maqsadida batafsil tadqiqot o‘tkazdi. Ushbu keng ko‘lamli tadqiqot natijalari yaqinda e’lon qilingan “Markaziy Osiyo ommaviy axborot vositalarining radikalizm va terrorizm muammolari bo‘yicha monitoringi” hisobotida har tomonlama aks ettirilgan bo‘lib, u turli raqamli platformalardagi o‘zbek, tojik, qozoq, qirg‘iz va rus tilli segmentlarda radikal guruhlar tomonidan qo‘llaniladigan strategiya va narrativlarni chuqur tushunishni taqdim etadi.   Mazkur tadqiqot ekstremistik tarmoqlarning radikal mafkurani tarqatish, tarafdorlarni jalb qilish va harakatlarni safarbar qilish vositasi sifatida ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishdagi murakkab usullarini ochib beradi. Facebook, Instagram va Telegram kabi platformalarning batafsil monitoringi tufayli hisobotda norozilikni qo‘zg‘atish, zo‘ravonlikni oqlash va mintaqaviy barqarorlikka putur yetkazishga qaratilgan ekstremistik xabarlarning keng tarqalganligi ta’kidlangan. Ushbu xulosalar raqamli sohada radikalizmga qarshi kurashda kompleks yondashuvning zarurligini ko‘rsatadi.   Hisobotda o‘zbek va tojik tili segmentlarida bir qator xavotirli tendensiyalar aniqlangan bo‘lib, ularda ekstremistik narrativlar asosan jihodni targ‘ib qilishga qaratilgan. Radikal guruhlar dunyoviy boshqaruvdan norozilikdan foydalanib, jihodni axloqiy burch va adolatga erishish yo‘li sifatida ko‘rsatish uchun hissiy chaqiriqlarni ijtimoiy-diniy da’volar bilan uyg‘unlashtiradi. Shahidlikni ulug‘lash, qurolli kurashga da’vat etish va hukumatning diniy ifoda erkinligini cheklashini tanqid qilish ushbu makonda doimiy mavzular hisoblanadi. Ko‘p hollarda ekstremistik ritorikaga ishonch uyg‘otish uchun nufuzli diniy va tarixiy shaxslarga havolalar qo‘llaniladi, mojaro zonalarida musulmonlarning og‘ir ahvoli haqida hikoya qiluvchi videoroliklar va postlar esa birdamlik va safarbarlikni kuchaytirish maqsadida ishlatiladi.   Tadqiqot davomida qayd etilgan e’tiborga loyiq strategiya jihodni oson va zudlik bilan bajarilishi kerak bo‘lgan majburiyat sifatida taqdim etishdir. Internetda ekstremistik kontentni tarqatish orqali odamlarni ishga hissa qo‘shishga undovchi “raqamli jihod” tushunchasi tobora ko‘proq targ‘ib qilinmoqda. Bu o‘zgarish radikal tarmoqlarning moslashuvchan strategiyasini aks ettiradi, ular yollash uchun an’anaviy to‘siqlarni aylanib o‘tish va o‘z ta’sir doirasini kengaytirish maqsadida ijtimoiy tarmoqlarning imkoniyatlaridan foydalanmoqda.   Rus, qozoq va qirg‘iz tillaridagi segmentlar parallel, ammo o‘ziga xos dinamikani namoyish etadi: ularda hukumatga qarshi ritorika, xalifalikni tiklashga chaqiriqlar va tashqi siyosatni tanqid qilish ustunlik qiladi. Ayniqsa, Dog‘iston va Checheniston kabi hududlarda etnik va madaniy separatizmni targ‘ib qiluvchi kontent mintaqadagi ekstremistik xabarlarning ko‘p qirrali tabiatini yanada yaqqolroq ko‘rsatadi. Ushbu materiallarda diniy ritorika ko‘pincha yaxlit, biroq qutblashgan mafkuraviy asos yaratishga intilib, siyosiy da’volar bilan chatishib ketadi.   Bundan tashqari, hisobotda ekstremistik maqsadlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashda onlayn platformalarning roli alohida ta’kidlangan. Suriya va Falastin bilan bog‘liq xayriya tashabbuslari uchun xayr-ehson chaqiriqlari keng tarqalgan bo‘lib, kontent yaratuvchilari ko‘pincha bu chaqiriqlarni diniy majburiyat sifatida talqin qilgan. Bunday taktika nafaqat moddiy yordam olish, balki auditoriya va ekstremistik guruhlar o‘rtasidagi hissiy va mafkuraviy aloqani mustahkamlashga xizmat qiladi.   Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi ekspertlari ushbu tendensiyalarning keng qamrovli oqibatlari haqida ogohlantirmoqda, Markaziy Osiyoda ijtimoiy qutblanish, radikallashuv va milliy xavfsizlikka tahdidlarning kuchayishi mumkinligini ta’kidlamoqda. Hisobot yakunida ushbu muammoni hal qilish bo‘yicha muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlar, jumladan, onlayn platformalar monitoringini kuchaytirish, mahalliy qadriyatlarga asoslangan qarshi targ‘ibotni ilgari surish hamda hukumatlar, texnologiya kompaniyalari va fuqarolik jamiyati o‘rtasidagi hamkorlikka chaqirilgan.   Endilikda MITI saytida mavjud bo‘lgan ushbu hisobot Markaziy Osiyodagi radikallashuvning murakkab dinamikasini tushunish va unga qarshi turishga intilayotgan siyosatchilar, xavfsizlik bo‘yicha mutaxassislar va olimlar uchun bebaho manba hisoblanadi. U MXIKning mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlash va raqamli davrda ekstremistik mafkuralar tomonidan yaratilayotgan tahdidlarni har tomonlama tushunishga ko‘maklashish borasidagi fidoyiligini aks ettiradi.   Hisobotni (ingliz tilida) bu yerda o‘qish va yuklab olish mumkin   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Antropologiya va konfliktologiya laboratoriyasi mudiri doktor Azamat Seitovning hisoboti ikki davlat rahbarlari – Shavkat Mirziyoyev va Emomali Rahmonning tarixiy yutuqlari va strategik qarashlariga asoslanib, ikki mamlakat o‘rtasidagi hamkorlikning hozirgi tendensiyalarini yoritib beradi. Ushbu hisobot-ma’ruza 2024-yil sentyabr oyida bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo integratsiyasi doirasidagi siyosiy hamkorlikka bag‘ishlangan xalqaro davra suhbatida taqdim etilgan.   Muallif asosiy e’tiborni mamlakatlar o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy va gumanitar aloqalarni mustahkamlashga qaratadi. Ta’kidlanishicha, 2016-yildan boshlab ikki tomonlama munosabatlar jadal sur’atda rivojlanib kelmoqda, bu davlat rahbarlarining shaxsiy tashabbuslari va mintaqaviy integratsiya hamda barqarorlik masalalariga strategik yondashuvining natijasidir.   Doktor Seitov hamkorlikning asosiy jihatlarini ajratib ko‘rsatadi: MDH va ShHTga o‘xshash xalqaro tashkilotlar doirasidagi siyosiy iroda va strategik hamkorlik. Iqtisodiy aloqalarning sezilarli darajada kengayishi, bu 2016-yildagi 197 million dollardan 2024-yilga kelib 757 million dollargacha o‘sgan ikki tomonlama tovar ayirboshlash hajmi, shuningdek, gidroelektr stansiyalari va sanoat zonalarini qurish kabi yirik qo‘shma investitsiya loyihalarining amalga oshirilishi bilan tasdiqlanadi. Temir yo‘l va avtomobil yo‘llarini integratsiyalash, shuningdek, yuk tashish hajmini oshirishga imkon bergan transport-kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish bo‘yicha birgalikdagi sa’y-harakatlar. Madaniy hamkorlikning yuqori darajasi, jumladan, ta’lim dasturlari, madaniy almashinuvlar va do‘stona aloqalarni mustahkamlashga yordam beradigan tadbirlar orqali milliy o‘zlikni saqlash.   Hisobotda mintaqaviy xavfsizlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta’minlashda ikki mamlakat o‘rtasidagi ishonchli munosabatlarning muhim o‘rni ta’kidlangan. Seitov munosabatlarning yanada mustahkamlanishini, buning butun Markaziy Osiyo mintaqasining barqarorligi va farovonligiga muhim hissa qo‘shishini bashorat qilmoqda.   Hisibotni rus tilida o‘qing va yuklang

Bu yillik muhim hisobot, jumladan, 13 ta siyosiy maʼlumotnoma Afgʻoniston va uning atrofida sodir boʻlayotgan voqealar va oʻzgarishlarga muqobil koʻrinishni taqdim etadi, bunda oʻz vaqtida va muhim mavzuli va mintaqaviy yondashuvlarga ustunlik beradi. Shubhasiz, Tolibonning 2021-yil avgustida hokimiyat tepasiga tez ko‘tarilishi va ularning mavqeini mustahkamlash bo‘yicha keyingi choralar Afg‘onistonning qo‘shnilari bilan munosabatlarni qayta shakllantirdi. Tematik tahlillar terrorizm va ekstremizm, gumanitar inqirozlar, transmilliy jinoyatlar, shuningdek, Afg‘onistondan kelib chiqadigan siyosiy va ijtimoiy muammolar kabi muhim masalalarni qamrab oladi. Bundan tashqari, Tolibon hukumatining mamlakatning iqtisodiy ahvolini tartibga solish bo'yicha muntazam sa'y-harakatlari chuqur tahlil qilinadi. Hisobot, shuningdek, Afg‘onistonning yaqin va uzoq qo‘shnilar o‘rtasidagi transport kommunikatsiyalari markazi sifatidagi rolini o‘rganadi. Siyosat hisobotlari transchegaraviy suv muammolari va Afg'oniston va uning qo'shnilari o'rtasidagi chegara mojarolari kabi paydo bo'layotgan xavotirlarga urg'u beradi. Bundan tashqari, hisobotda Afg‘onistonning an’anaviy hamkorlardan uzoqlashgan muqobil transport yo‘lagi sifatida Markaziy Osiyo respublikalari (MRH) uchun ahamiyati ortib borayotgani ta’kidlanadi. Bir nechta maqolalar Tolibon bilan rasmiy munosabatlarni o'rnatishga turlicha yondashuvlar hukmron bo'lgan qiyin xalqaro muhitda CARning Afg'onistonga nisbatan pragmatik tashqi siyosatini baholaydi. Umuman olganda, hisobot g'oyalarni pravoslav, ammo oson tushunarli tarzda taqdim etadi, tarixiy voqealar zamonaviy voqealarni tushunishga yordam berish uchun xronologik tarzda joylashtirilgan.Hisobotni yuklab olish

2024-yil boshlanishi bilan, AQShda Demokratik va Respublikachilar partiyalaridan prezidentlik nomzodiga raqobatlashadigan boshlang'ich saylovlar «praymeriz» bo'lib o'tmoqda. Ovoz berish natijalariga ko‘ra, nomzodlar yozda har ikki partiyaning qurultoylarida o‘zlarining yagona nomzodini rasman tasdiqlashi uchun ovoz beradigan delegatlar tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi. Demokratik partiyaning nomzodi tasdiqlanishi uchun 3934 delegatning kamida 1968 delegat ovozini qo‘lga kiritilishi kerak, Respublikachi nomzod esa 2429 delegatning kamida 1215 ovozini olishi kerak. 20 dan ortiq shtatlarda “praymeriz” o‘tkazilgandan so‘ng, ikkala partiya ham asosiy da'vogarlarning aniq ustunligini ochiqlandi: Donald Tramp – respublikachilar va Jo Bayden – demokratlarning boshlang'ich saylovlarida g'alaba qozonishdi, deya xabar beradi Amerika ommaviy axborot vositalari. Donald Tramp 1228, Jo Bayden 2099 delegat ovozini qo'lga kiritishdi. Shu tariqa, ular tez orada o‘z partiyalari tomonidan AQSh prezidentligiga rasman nomzod qilib ko‘rsatiladi. 1912-yildan beri birinchi marta AQShning sobiq davlat rahbari amaldagi prezidentga qarshi chiqish holati ko‘zatilishi mumkin. Ushbu dinamika saylov jarayonining asosiy jihatlarini belgilaydi, bunda alohida shtatlar va delegatlar soni muhim rol o'ynaydi.Yuklab olish