Nargiza Umarova o‘z sharhida O‘zbekistonning transafg‘on transport yo‘laklarini rivojlantirish strategiyasida ko‘p qirralik va noaniqlik kuchayib borayotganiga e’tibor qaratmoqda. U Kobul va Qandahor yo‘nalishlarining texnik-iqtisodiy asoslarini tayyorlash bo‘yicha ishlar faollashganini ta’kidlab, Rossiyaning loyihada ishtiroki, ayniqsa, BAA va Qatar kabi hamkorlar bilan avvalgi kelishuvlar muvozanatini o‘zgartirishi mumkinligini ko‘rsatib o‘tdi. Ekspert ilgari ustuvor bo‘lgan Kobul yo‘nalishi endi Turkmaniston tomonidan faol ilgari surilayotgan va Eron infratuzilma loyihalariga qo‘shilishi mumkin bo‘lgan muqobil Qandahor yo‘lagi bilan raqobatga kirishayotganini ta’kidlamoqda.   Qandahor yo‘nalishi Markaziy Osiyoni nafaqat Pokiston, balki Eron va keng ma’noda Chobahor porti orqali Hindiston bilan bog‘lash imkonini beruvchi qulay muqobil yo‘l sifatida baholanmoqda. Umarova xonimning ta’kidlashicha, geosiyosiy voqelik – Pokistondagi beqarorlik, Afg‘oniston-Pokiston munosabatlaridagi murakkabliklar, shuningdek, Moskvaning “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagini kengaytirish intilishlari Toshkentni transport ustuvorliklarini qayta ko‘rib chiqishga undashi mumkin. Shu bilan birga, ekspert ta’kidlaganidek, yangi loyihani moliyalashtirish masalasida shaffoflikning yo‘qligi va O‘zbekiston tomonining keyingi qadamlari bo‘yicha jim turishi noaniqlik vaziyatini yuzaga keltirmoqda. Bunday sharoitda har bir diplomatik harakat strategik ahamiyat kasb etadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

AQSH vitse-prezidenti J. D. Vensning jahon va Yevropa qit’asidagi xavfsizlik masalalarini qayta ko‘rib chiqish haqidagi Myunxen nutqi xavfsizlik tizimi masalalariga oid Yevropa qarashlarini qayta baholashga turtki bo‘lmoqda. Yevropa institutlari, yondashuvlari va qadriyat tizimi o‘z davomiyligini saqlab qoladi, biroq ularning kelajakdagi rivojlanishi AQShning cheklangan yoki minimal ishtiroki istiqbolini hisobga olgan holda tobora ko‘proq shakllanib boradi. Shu nuqtai nazardan, Yevropaning Xitoy, Hindiston, Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlari, shuningdek Yaqin Sharq va Kavkazga nisbatan siyosati o‘zgarishi kutilmoqda. Sharq va G‘arb o‘rtasida bog‘lovchi halqa vazifasini bajarishi mumkin bo‘lgan Kavkaz va Markaziy Osiyoga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ushbu hududlarning geosiyosiy joylashuvi ularni Yevropa Ittifoqi uchun juda jozibador qiladi. Bu 4-aprelda Samarqandda Qo‘shma deklaratsiyani imzolash bilan yakunlangan “Yevropa Ittifoqi - Markaziy Osiyo” birinchi sammitida o‘z tasdig‘ini topdi.   Sammit yakunlari. Yevropa Ittifoqi “byurokratik mashinasi”ning to‘liq safarbar etilishi sammit natijalarini hamkorlikning yuqori tizimli darajasiga olib chiqish imkonini berdi. Tashqi ishlar vazirlari, ishchi guruhlar va yuqori darajadagi platformalarning muntazam uchrashuvlari shaklida ikki tomonlama hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.   Rahbarlar iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlikni chuqurlashtirish borasida tomonlarning intilishi qat’iy ekanini ta’kidladilar. Aytish joizki, Yevropa Ittifoqi savdo aylanmasi hajmi bo‘yicha Markaziy Osiyoda Xitoydan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Shavkat Mirziyoyev sammitda ta’kidlaganidek, 2024-yilda ikki mintaqa o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 54 milliard yevroga yetgan. Bundan tashqari, sammit davomida Yevropa Ittifoqi va O‘zbekiston o‘rtasida mamlakatda Yevropa investitsiya bankining (YIB) mintaqaviy vakolatxonasini ochish to‘g‘risida kelishuvga erishildi. Bu mintaqaviy loyihalarga kiritilgan Yevropa sarmoyalari hajmi allaqachon Markaziy Osiyodagi umumiy xorijiy investitsiyalarning 40 foiziga yetganligi bilan bog‘liq. Yevropa komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen raqamli aloqa, suv va energetika, shuningdek, muhim xomashyo sohalarida hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan 12 milliard yevrolik Global Gateway yangi investitsiya dasturi ishga tushirilganini e’lon qildi.   Bundan tashqari, Yevropa Ittifoqi “yashil” o‘tish, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish, energetika, barqaror qishloq xo‘jaligi kabi asosiy yo‘nalishlarda Markaziy Osiyo bo‘yicha Global strategiyasini (2019) davom ettirishga, shuningdek Erasmus+, Horizon Europe, Digital Education, Marie Skłodowska-Curie Actions orqali ta’lim dasturlarini qo‘llab-quvvatlashni kengaytirishga tayyorligini bildirdi.   Shuningdek, xavfsizlik sohasidagi hamkorlik, ya’ni terrorizm, ekstremizm, giyohvand moddalar savdosi va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashni yaxshilash, hamda LEICA va BOMCA platformalari orqali chegaralar va migratsiyani boshqarish bo‘yicha maqsadlar belgilab olindi.   Yevrosiyo magistrali. Sammitda xalqaro savdoning asosiy transport tugunlarida tobora chuqurlashib borayotgan global parchalanish va geosiyosiy beqarorlik sharoitida keng qamrovli logistika yo‘nalishlari va ta’minot zanjirlari tarmog‘ini rivojlantirish alohida ahamiyatga ega ekani yana bir bor ta’kidlandi. Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqi uchun Markaziy Osiyo, Kaspiy va Qora dengizlar orqali Xitoyni Yevropa bilan bog‘laydigan O‘rta koridor nomi bilan mashhur bo‘lgan Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi (TXTY) eng katta qiziqish uyg‘otmoqda. Uni qo‘llab-quvvatlash uchun Yevropa institutlari 2024-yil yanvar oyida Bryusselda bo‘lib o‘tadigan investitsiya forumi doirasida 10 milliard yevro ajratishga va’da bergan. Global Gateway bu borada Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi infratuzilmaviy hamkorlikning asosiy vositasi sifatida tan olinmoqda. Shu tariqa, savdo endi eng qisqa yoki eng kam xarajatli yo‘nalishlarni izlashga muhtoj emas – noaniqlikka qarshi tura oladigan va strategik mustaqillikni mustahkamlaydigan eng ishonchli va siyosiy barqaror ta’minot zanjirlari zarur.   “Mintaqa-mintaqa” hamkorlik shakli. Sammit Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqaviy integratsiya jarayonlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashini, so‘nggi yillarda Yevropa tomonidan ilgari surilgan tashabbuslar aniq mintaqaviy xususiyatga ega ekanligini namoyish etdi. Hamkorlik samaradorligini saqlab qolish uchun zarur bo‘lgan barqaror ikki tomonlama aloqalarni rivojlantirish bilan bir qatorda, mintaqa davlatlari Ozarbayjon bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish orqali C5+1 formatidan tashqariga chiqishi mumkin. Bunday hamkorlik Yevropa Ittifoqi oldida yangi “Yevropa Ittifoqining Transkaspiy sheriklik” dasturining Sharqiy yo‘nalishiga muqobil shakllanish imkoniyatini ochadi.   Shu bilan birga, tranzit yo‘laklari va energetik hamkorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydigan Yevropaning alohida subhududlari bilan yanada manzilli hamkorlik qilish zarurati ortib bormoqda. Markaziy Osiyo allaqachon o‘zini mintaqaning faol iqtisodiy va sarmoyaviy hamkori sifatida ko‘rsatgan Boltiqbo‘yi mamlakatlari bilan barqaror aloqalarga ega. O‘zaro hamkorlikning mavjud tajribasi Shimoliy Yevropa davlatlari bilan sheriklik ufqlarini kengaytirish va hamkorlikni chuqurlashtirish uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qilishi, tashqi iqtisodiy aloqalarni xilma-xil qilish va ko‘p qirrali muloqotni mustahkamlashga yordam berishi mumkin.   Afg‘on dilemmasi. Global o‘zgarishlar sharoitida Yevropa Ittifoqi Afg‘onistonga nisbatan o‘z siyosatini qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Yevropa Ittifoqining yaqin atrofida uning strategik ittifoqchisi AQSH Kobul bilan siyosiy aloqalarni asta-sekin tiklash alomatlarini ko‘rsatmoqda. Xususan, AQShning Afg‘onistondagi sobiq maxsus vakili Zalmay Xalilzod 2025-yil mart oyida Afg‘onistonga norasmiy tashrif buyurgan. Shunday bo‘lsa-da, Yevropa Ittifoqi bir necha sababga ko‘ra Kobulga nisbatan ehtiyotkorlikni saqlab qolmoqda:   Birinchidan, Yevropa Ittifoqi obro‘siga putur yetishidan xavotirda bo‘lishi mumkin. Tolibon harakati bilan muzokaralar va keyingi hamkorlik demokratik dunyo tomonidan tanqidga uchraydi deb taxmin qilinmoqda.   Ikkinchidan, Afg‘oniston bilan munosabatlarning tiklanishi Yevropa Ittifoqi ichki munozaralarining o‘zgarishiga olib kelishi mumkin, chunki saylovchilar Afg‘onistonda fuqarolik jamiyatini qurish masalasida Tolibon bilan bir xil fikrda emas.   Uchinchidan, hozirgi strategik ustuvorliklar nuqtai nazaridan Afg‘oniston Yevropa Ittifoqining qit’aviy siyosatidagi manfaatlariga katta ta’sir ko‘rsatmaydigan chekka hudud sifatida qabul qilinishi mumkin. Ammo Yevropa Markaziy Osiyo bilan hamkorlikni chuqurlashtirish uchun ko‘proq e’tibor qaratsa, Afg‘oniston strategik ahamiyatga ega nuqta sifatida yangidan dolzarb bo‘lishi mumkin.   Shu nuqtai nazardan, Yevropa Ittifoqi Afg‘oniston bilan uchinchi tomon vositachiligi orqali muloqot qilish strategiyasini tanlashi mumkin. O‘zbekiston esa bunday vositachilik uchun eng mos platforma hisoblanadi. Yevropa davlatlari Afg‘onistonda barqarorlik va taraqqiyotni, eng avvalo, iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashdagi umumiy manfaatlarni hisobga olgan holda, Toshkentning Afg‘oniston masalasidagi asosiy rolini tan oladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Yevropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo” birinchi sammitida Afg‘onistonni asosiy mintaqaviy iqtisodiy jarayonlarga jalb etish zarurligi to‘g‘risida bildirgan g‘oyalari Yevropaning nuqtai nazariga mos keladi. Bunday tashabbuslar Yevropa moliya institutlarining Afg‘oniston hududidagi investitsiya loyihalariga e’tiborini jalb qilishi mumkin, bu esa mamlakat iqtisodiy barqarorligini mustahkamlashda muhim qadam bo‘ladi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh Mushtariy Usmonova rahbarligida tayyorlangan   Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti to‘rtinchi kurs talabasi, IXTI Yevropa tadqiqotlari markazi amaliyotchisi Parvina Kuchmurodova tomonidan tayyorlangan sharhda Estoniya va Finlyandiyaning raqamlashtirish strategiyalari qiyosiy tahlil qilingan. Unda ushbu ikki mamlakatning raqamli boshqaruv sohasida qanday qilib jahon yetakchilariga aylanganini ko‘rib chiqiladi. Har ikki mamlakat raqamli texnologiyalarni davlat boshqaruvi, biznes va kundalik hayotga joriy etishda turlicha, biroq juda samarali yondashuvlarni qo‘llamoqda. Estoniya o‘zining elektron hukumat infratuzilmasi (masalan, X-Road ma’lumotlar almashish tizimi va elektron rezidentlik dasturi) tufayli tub raqamli o‘zgarishlarning peshqadamiga aylangan bo‘lsa, Finlyandiya raqamli texnologiyalarning mavjudligi, ishonchli AKT infratuzilmasi va biznesning yaqin integratsiyasiga ustuvorlik bermoqda.   Tahlil asosiy farqlarni aniqlash imkonini beradi: Estoniya keng qamrovli raqamli davlat xizmatlari va bilim almashish tashabbuslari orqali global qamrovga e’tibor qaratsa, Finlyandiya raqamli savodxonlik, keng polosali aloqaning mavjudligi va biznes uchun qulay raqamli siyosatga urg‘u beradi. Muallif, shuningdek, ushbu ikki davlatning, xususan, umumiy transchegaraviy raqamli tuzilmalar orqali, milliy chegaralardan tashqarida raqamlashtirishni rivojlantirishga sodiqligini namoyon etib, qanday hamkorlik qilayotganini ko‘rib chiqadi. Ushbu modellarni taqqoslash orqali sharh muallifi turli milliy sharoitlar raqamli siyosatni qanday shakllantirishi haqida tushuncha beradi va raqamli boshqaruvni takomillashtirish hamda iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga intilayotgan boshqa mamlakatlar uchun qimmatli saboqlar taqdim etadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Amerika tadqiqotlari markazining taklif etilgan ilmiy xodimi, falsafa doktori M. Chuneyt O‘zshahinning sharhida Turkiyaning Markaziy Osiyoga nisbatan tashqi siyosati global geosiyosiy dinamikaning o‘zgarishi sharoitida rivojlanib borayotgani tahlil qilinadi. Muallifning ta’kidlashicha, Turkiyaning mintaqadagi mavqei Rossiya, Xitoy, Yevropa Ittifoqi va AQSH kabi yirik davlatlar siyosati ta’sirida shakllanmoqda. U Turkiyaning an’anaviy g‘arbga yo‘naltirilgan yondashuvdan ko‘proq mustaqil tashqi siyosatga o‘tganini, ko‘plab o‘yinchilar bilan munosabat o‘rnatib, shu bilan birga o‘z tarixiy ittifoqlari o‘rtasida muvozanatni saqlab qolayotganini qayd etadi. Doktor O‘zshahin Ukrainadagi inqiroz, Suriyadagi rejim almashinuvi va Donald Tramp davrida AQSH siyosatidagi o‘zgarishlarni Turkiyaning mintaqaviy strategiyasini shakllantiruvchi muhim omillar sifatida ta’kidlaydi.   Muallif Rossiyaning Markaziy Osiyodagi ta’siri va uning Ukraina hamda Suriyadagi ishtiroki Rossiyaning mintaqaviy mavqeiga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini tahlil qiladi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiya Ukraina mojarosida ikki tomonlama pozitsiyani egallagan: Moskva va Kiyev o‘rtasida vositachilik qilmoqda, ayni paytda Ukrainaga harbiy yordam ko‘rsatmoqda. Shuningdek, u Asad rejimi qulaganidan so‘ng Turkiyaning Suriya muxolifat kuchlarini qo‘llab-quvvatlashi Rossiya bilan munosabatlarni qanday yomonlashtirishi mumkinligini muhokama qiladi. Bundan tashqari, u Moskvaning bu mojarolardagi qiyinchiliklari Markaziy Osiyoda hokimiyat bo‘shlig‘ini yaratayotganini, Xitoy esa bu bo‘shliqni "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi kabi iqtisodiy loyihalar orqali faol to‘ldirayotganini va shu bilan birga Turkiya bilan aloqalarni mustahkamlayotganini ta’kidlaydi.   Keyinchalik, ekspert 2024-yil noyabr oyida AQShda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlari va Trampning hokimiyatga qaytishi global siyosatga, shu jumladan Markaziy Osiyoga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ko‘rib chiqadi. Uning fikricha, Trampning siyosati bir tomonlama majburlashga o‘tish va Rossiyaga qarshi turish masalasiga kamroq e’tibor qaratishdan dalolat beradi, bu esa Moskvaga geosiyosiy mavqeini tiklash imkonini berishi mumkin. Shu bilan birga, Trampning Xitoyga qarshi kurashga e’tibor qaratishi AQShning Markaziy Osiyoda, ayniqsa energetika va iqtisodiyot sohalarida faolroq ishtirok etishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, u Yevropa Ittifoqi va AQSH o‘rtasidagi munosabatlardagi keskinlik Yevropa davlatlarini xavfsizlik sohasida yanada yaqinroq hamkorlik qilishga undashi, bu esa Turkiyaning mintaqadagi strategik ahamiyatini kutilmaganda oshirishi mumkinligini taxmin qiladi.   Xulosa qilib, muallif Turkiyaning Markaziy Osiyodagi tashqi siyosati ushbu geosiyosiy o‘zgarishlarga javoban rivojlanishini ta’kidlaydi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiyaning mintaqadagi ishtiroki – Turkiy davlatlar tashkiloti kabi iqtisodiy, harbiy va ko‘p tomonlama tashabbuslar orqali – uni global kuchlar o‘rtasidagi kuchayib borayotgan raqobat fonida asosiy o‘yinchi sifatida namoyon etmoqda. Uning taxminicha, Turkiyaning Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro o‘yinchilar bilan munosabatlari natijalariga qarab, Anqara yo G‘arb institutlari bilan chuqurroq integratsiyaga, yo Xitoy, Rossiya va boshqa mintaqaviy o‘yinchilar bilan pragmatik hamkorlikka intilishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi xodimlari rahbarligida tayyorlandi   IXTI amaliyotchisi Firdavs Azimqulov o‘zining sharhida O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi rivojlanayotgan munosabatlarni, xususan, Afg‘oniston Islom Amirligi Bosh vazirining iqtisodiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari mulla Abdul G‘ani Barodarning 22-23 fevral kunlari Toshkentga qilgan rasmiy tashrifi munosabati bilan tahlil qilmoqda. O‘zbekiston Tolibon hukumatini rasman tan olmasa-da, uning o‘zaro hamkorligi amalda normallashuvning mintaqaviy tendensiyasini aks ettiradi. E’tiborli jihati shundaki, “Tolibon” rasmiylarini aeroportda ular tomonidan tayinlangan elchi shayx Abdul G‘afar Bahr kutib oldi – bunday diplomatik yondashuv ilgari faqat BAA va Xitoyga nisbatan qo‘llanilgan edi.   Ushbu tashrif O‘zbekiston Bosh vaziri Abdulla Aripovning 2024-yil 17-avgust kuni Kobulga qilgan tashrifidan keyin amalga oshirildi. O‘sha tashrif doirasida 2,5 milliard dollarlik savdo va investitsiya bitimlari imzolangan edi. Yaqinda O‘zbekiston Bosh vazirining savdo va investitsiyalar bo‘yicha o‘rinbosari Jamshid Xo‘jayev va Tolibon vakillari o‘rtasida o‘tkazilgan muzokaralar bu raqam oshishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Mulla Barodar O‘zbekiston Markaziy bankini tijorat aloqalarini mustahkamlash uchun bank yordamini ko‘rsatishga chaqirdi va o‘zaro savdoda milliy valyutalardan foydalanishni taklif qildi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Afg‘onistonning tabiiy resurslariga sarmoya kiritishga, jumladan, Samangan viloyatida sement zavodi qurish va To‘ti-Maydon gaz koni loyihasini amalga oshirishni boshlashga tayyorligini bildirdi. Shuningdek, tomonlar Surxondaryodan Afg‘onistonning Dashti Alvon tumaniga energiya uzatishga mo‘ljallangan, qiymati qayta ko‘rib chiqilgan va 222 million AQSH dollariga teng bo‘lgan 500 kV elektr uzatish liniyasi loyihasini muhokama qildilar.   Sharhda ta’kidlanishicha, ushbu voqealar O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi hukumatlararo diplomatiyaning yangi bosqichini anglatadi. Qo‘shma iqtisodiy tashabbuslarda ishtirok etish va ikki tomonlama sarmoyalarni rag‘batlantirish orqali ikkala davlat ham o‘zlarining iqtisodiy va geosiyosiy mavqeini mustahkamlashga intilmoqda. Diqqatga sazovor tomoni shundaki, O‘zbekiston delegatsiya tashrifi chog‘ida Afg‘oniston Islom Amirligi bayrog‘ini o‘z milliy bayrog‘i bilan birga rasman ko‘targan birinchi davlat bo‘ldi, bu esa o‘sib borayotgan diplomatik e’tirofning ramzidir.   Paradigma.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Joriy yilning 20-yanvar kuni Donald Tramp Amerika Qo‘shma Shtatlarining 47-prezidenti lavozimiga rasman kirishdi. Sovuq ob-havo tufayli inauguratsiya marosimi Vashingtondagi Kapitoliy binosida o‘tkazildi.   Marosim va inauguratsiya nutqi. Marosimda AQShning hayotda bo‘lgan sobiq prezidentlari, jumladan, Jo Bayden, shuningdek, yetakchi siyosiy arboblar va yuqori martabali xorijiy mehmonlar, xususan, Xitoy vitse-prezidenti Xan Chjen ishtirok etdi. Siyosatchilardan tashqari, inauguratsiyada yirik biznesmenlar, xususan, texnologik korporatsiyalar rahbarlari Ilon Mask, Jeff Bezos va Mark Sukerberg, shuningdek, TikTokning bosh direktori Shou Szi Chu ham qatnashdi.   Marosimdan sal oldin Bayden o‘z oilasi a’zolarini afv etish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Bu, ularga nisbatan jinoiy ta’qib yo‘qligini hisobga olgan holda, kelajakda ularning huquqiy daxlsizligini amalda kafolatlaydi. Shuningdek, Bayden Trampga maktub yozgan, ammo uning mazmunini oshkor qilmagan. “Bu men va Tramp o‘rtasidagi gap”, – dedi u. Tramp vitse-prezident Jey Di Vens bilan birga qasamyod qildi va ramziy tafsilotlar bilan to‘ldirilgan tantanali vaziyat voqeaga tarixiy ahamiyat baxsh etdi.   Tramp o‘zining inauguratsiya nutqida “Amerikaning oltin asri” boshlanganini e’lon qildi. Uning ta’kidlashicha, uning vazifasi mamlakat ulug‘vorligini tiklash va fuqarolar farovonligini oshirishdan iborat. Iqtisodiy sohada Tramp “Amerikaning qayta uyg‘onishi” dasturini e’lon qilib, “sanoat renessansi” zarurligiga e’tibor qaratdi. Ushbu tashabbus mahalliy ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlash, biznes uchun soliq yukini kamaytirish va byurokratik to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan. Bundan tashqari, u proteksionistik choralarni kuchaytirish, jumladan, importga, ayniqsa Xitoydan kelayotgan mahsulotlarga bojlarni oshirishga va’da berdi.   Tramp Amerika yana innovatsiyalar, sanoat va texnologiyalar bo‘yicha jahon yetakchisiga aylanishi kerakligiga ishonch bildirdi. Shuningdek, u “noqonuniy migratsiyani butunlay to‘xtatish” uchun Meksika bilan chegarada devor qurilishini yakunlash niyatini tasdiqladi. Migratsiya siyosatini qattiqlash doirasida u noqonuniy migrantlarni yollagan ish beruvchilarga qarshi sanksiyalar joriy etish va migrantlarning xizmatlari hamda iqtisodiy hissasiga asoslangan yangi migratsiya tizimini joriy etishga va’da berdi. Shuningdek, jinoiy o‘tmishga ega bo‘lgan noqonuniy migrantlarni deportatsiya qilish dasturi e’lon qilindi, bu esa uning so‘zlariga ko‘ra, fuqarolar xavfsizligini oshiradi. Meksika narkokartellari terrorchi tashkilotlar sifatida tan olinadi, bu ularga qarshi muntazam harbiy bo‘linmalardan foydalanish imkonini beradi.   Tashqi siyosat sohasida Tramp AQSH tinchlik va hamkorlikka intilishini, shu bilan birga o‘z milliy manfaatlarini qat’iy himoya qilishini aytdi. U Amerika o‘z manfaatlariga bevosita daxldor bo‘lmagan mojarolarga aralashmasligini, asosiy e’tiborni iqtisodiyot va mudofaa qobiliyatini mustahkamlashga qaratishini ta’kidladi. Bundan tashqari, uning Panama kanali ustidan AQSH nazoratini qaytarib olish niyati haqidagi bayonoti keng aks-sado uyg‘otdi. Prezident 1999-yilda Amerika tomonidan Panama kanali ustidan nazoratni o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘lmaganligini ta’kidladi.   Gender o‘ziga xoslik bo‘yicha davom etayotgan munozaralar fonida Tramp jins faqat erkak yoki ayol jinsi sifatida belgilanishini aytdi, bu uning so‘zlariga ko‘ra, insonning biologik tabiatini aks ettiradi. Bundan tashqari, uning nutqida katta e’tibor so‘z erkinligi va davlat senzurasi masalalariga, ayniqsa raqamli platformalar kontekstida qaratildi. Hukumatning internet ustidan nazorati borasidagi tanqidlarga javoban Tramp davlat senzurasini bekor qilish va fuqarolarning o‘z fikrini erkin bildirish huquqini ta’minlash uchun qat’iy choralar ko‘rishga va’da berdi. Ushbu bayonotlari bilan Tramp aslida Demokratik partiyaning mafkuraviy platformasiga kuchli zarba berish niyatini bildirdi, bu esa uni chuqur mudofaaga o‘tishga va tub islohotlarni boshlashga majbur qiladi.   Prezidentlikning birinchi kuni. Oq uydagi faoliyatining birinchi kunida Tramp Bayden ma’muriyati tomonidan qabul qilingan 78 ta farmon va memorandumni bekor qilib, bir qator qat’iy qadamlar qo‘ydi. Jumladan, u 2021-yil yanvarda Kapitoliyga hujum qilishda ayblanganlarning aksariyatini afv etdi. Shuningdek, Tramp TikTokning AQShda ishlash imkoniyatini 75 kunga uzaytiruvchi farmonni imzoladi hamda AQShning Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti va Parij iqlim kelishuvidan chiqishini ham e’lon qildi. Bu qaror xalqaro tashkilotlarga bo‘lgan ishonchning yo‘qolishi bilan asoslandi, bu esa AQShning global yetakchi sifatidagi mavqeini zaiflashtirishi mumkin.   Inauguratsiya nutqida va’da qilinganidek, Tramp Meksika ko‘rfazini Amerika ko‘rfazi deb qayta nomlash jarayonini boshlash to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Shuningdek, AQSH fuqaroligini berish shartlarini qat’iylashtirish va janubiy chegarani noqonuniy kesib o‘tishga qarshi choralarni kuchaytirish haqidagi farmonlar ham imzolandi. Energetika sohasida Tramp yangi quduqlar ochish orqali neft va gaz qazib olishni ko‘paytirish niyatini tasdiqladi hamda ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantirish uchun energetika sohasida favqulodda holat e’lon qilish rejalarini ma’lum qildi. Bu uning energetik mustaqillik va iqtisodiy o‘sishga ustuvorlik berishini aks ettiradi. Bundan tashqari, Tramp davlat organlarining butun tizimini, xususan, Federal zaxira tizimini isloh qilishni rejalashtirmoqda. Bu esa Amerika davlatchiligi va iqtisodiyotining asosiy negizlarini o‘zgartirishga olib kelishi mumkin.   Rossiya-Ukraina mavzusi ustuvorliklar qatorida ko‘rsatilmagan bo‘lsa-da, Trampning bu masalaga e’tibori muhim mavzu bo‘lib qolmoqda. Tramp prezident Zelenskiyning Rossiya bilan “kelishuv”ga tayyorligini ma’lum qildi, biroq Putinning pozitsiyasi noaniqligini ta’kidladi. Shu bilan birga, u AQSH milliy manfaatlari nuqtai nazaridan samaradorligini baholash maqsadida xorijiy mamlakatlarga, jumladan Ukrainaga moliyaviy yordam ko‘rsatish jarayonlarini to‘xtatib qo‘ydi.   Bundan tashqari, Tramp texnologiyalar tarixidagi eng yirik loyiha – sun’iy intellektni (SI) rivojlantirish boshlanganini e’lon qildi. Uni amalga oshirish uchun Texasda superkompyuter va ma’lumotlarni qayta ishlash markazi yaratishga 500 milliard dollar ajratiladi. Shuningdek, Tramp Baydenning 2023-yildagi “xavfsizlik” bahonasida sun’iy intellektni ishlab chiqishni cheklovchi farmonini bekor qildi. Bu orqali u o‘z ma’muriyati global raqobatda AQShning texnologik yetakchiligiga umid qilayotganini ko‘rsatdi.   Yaqin kelajakda Trampning asosiy vazifasi o‘z Vazirlar Mahkamasini shakllantirish bo‘ladi. AQSH Senatida Tramp tomonidan tavsiya etilgan turli lavozimlarga nomzodlarning tinglovlari o‘tkazilmoqda. Xususan, inauguratsiya kuni Senat AQSH davlat kotibi lavozimiga Marko Rubio nomzodini ko‘pchilik ovoz bilan ma’qulladi. Tramp prezidentligining birinchi kunidayoq Oq uy huzurida Prezident kengashi maqomida Ilon Mask rahbarligida Davlat samaradorligini oshirish departamenti tashkil etildi.   2025-yilda Donald Trampning inauguratsiyasi Amerika siyosatida davom etayotgan o‘zgarishlarning ramzi bo‘ldi. O‘zining g‘ayriodatiy yondashuvi bilan tanilgan yetakchining hokimiyatga qaytishi AQShning kelajagi va uning jahon maydonidagi o‘rni haqida ko‘plab savollarni keltirib chiqardi. E’lon qilingan tashabbuslarning uzoq muddatli oqibatlari ularning amalga oshirilishiga bog‘liq. Agar ma’muriyat demokratiya va ozchilik huquqlari tamoyillarini buzmasdan o‘z harakatlarini muvozanatlashtira olsa, bu siyosiy tizimga bo‘lgan ishonchni mustahkamlashga yordam berishi mumkin. Aks holda, ritorika va qarorlarning keskinlashuvi ijtimoiy ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin.