IXTI ilmiy xodimi Akbar Mavlonov o‘z sharhida Markaziy Osiyoning global energetika dinamikasidagi hal qiluvchi rolini ko‘rib chiqadi, bu mintaqadagi energetika xavfsizligining turli jihatlarini o‘rganadi hamda uning xalqaro munosabatlarga, iqtisodiy taraqqiyotga va ekologik barqarorlikka ta’sirini tahlil etadi.   Neft, tabiiy gaz va qayta tiklanadigan energiya manbalarining salmoqli zaxiralariga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo nafaqat global energetika bozorlarini shakllantiradi, balki o‘zining iqtisodiy rivojlanishini ham rag‘batlantiradi. Biroq mintaqaning energetika manzarasi Rossiya, Xitoy, AQSH va Yevropa Ittifoqi kabi yirik davlatlar ta’siridagi geosiyosiy murakkabliklar tufayli chigallashgan. Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri misolida ko‘rinib turganidek, quvurlarning strategik ahamiyati iqtisodiy va geosiyosiy manfaatlarning o‘zaro bog‘liqligini yaqqol namoyon etadi.   Bu murakkabliklarni hisobga olgan holda, Markaziy Osiyo mintaqada va undan tashqarida barqaror taraqqiyotni shakllantirishda hal qiluvchi o‘rin egallaydi hamda o‘zini global energetika munosabatlarida muhim ishtirokchi sifatida namoyon etmoqda.   Sharhni shu yerda o‘qing (ingliz tilida)   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yil noyabr oyida Ozarbayjonning Boku shahrida COP29 konferensiyasi bo‘lib o‘tadi va ushbu tadbirning eng ko‘p muhokama qilingan jihatlaridan biri Tolibon hukumati vakilining taklifiga aylandi. Ushbu qaror ko‘plab savollarga sabab bo‘ldi, chunki Tolibon hukumati ko‘pchilik davlatlar tomonidan rasman tan olinmagan va xalqaro hamjamiyatning ko‘plab talablarini bajarmaydi. Biroq, bu qiyinchiliklarga qaramay, taklif qilindi va buning bir nechta sabablari bor.   Avvalo, shuni ta’kidlash joizki, iqlim o‘zgarishi muammosi global muammo bo‘lib, u o‘z hukumatlarining siyosiy mavqeidan qat’i nazar, barcha mamlakatlarning o‘zaro hamkorligini talab qiladi. COPning avvalgi sammitlarida siyosiy va mafkuraviy tafovutlarga qaramay, turli davlatlar, jumladan, murakkab yoki ziddiyatli munosabatlarga ega bo‘lgan davlatlar vakillari ekologiya bo‘yicha dolzarb masalalarni hal qilish uchun bir stol atrofida to‘planishgan. Iqlim o‘zgarishi bir mamlakat yoki mintaqaning muammosi emas, balki butun sayyorani qamrab olgan muammo bo‘lib, ushbu muammoni hal qilish uchun barcha darajadagi hamkorlik zarur.   Tolibonning COP29 kun tartibiga kiritilishi, shuningdek, siyosiy izolyatsiya yoki ichki beqarorlik tufayli aks holda jahon munozaralaridan chetlatilgan mamlakatlarni ham global iqlim tashabbuslariga jalb qilishga urinish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Afg‘oniston og‘ir siyosiy vaziyatga qaramay, qurg‘oqchilik, o‘rmonlarning kesilishi va yerlarning tanazzulga uchrashi kabi jiddiy ekologik muammolarga duch kelmoqda. Ushbu masalalar iqlim o‘zgarishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, Tolibonning konferensiyaga jalb etilishi nafaqat mintaqaning ekologik muammolariga e’tibor qaratish, balki bu sohadagi hamkorlikni davom ettirish uchun zamin yaratadi.   Bundan tashqari, Tolibonning COP29 sammitiga taklifi kengroq xalqaro kontekstning bir qismi bo‘lishi mumkin, unda iqlim diplomatiyasi izolyatsiyalangan rejimlar bilan aloqa kanallarini yaratish vositasi sifatida qo‘llaniladi. Ushbu qaror global muammolarni samarali hal qilish uchun xalqaro hamjamiyat turli siyosiy voqeliklar bilan ishlashga tayyor bo‘lishi kerakligini bosqichma-bosqich anglab yetganidan dalolat berishi mumkin. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, Tolibon ko‘plab davlatlar tomonidan tan olinmagan bo‘lsa-da, uning COP29 kabi xalqaro forumlardagi ishtiroki ularning diplomatik mavqeini mustahkamlashga yordam beradi.   E’tibordan chetda qolmasligi kerak bo‘lgan yana bir jihat - bu siyosiy jihat. Tolibonning konferensiyaga taklifini ularning hukumatini xalqaro maydonda tan olish yo‘lidagi qadam sifatida baholash mumkin. Ushbu voqea Tolibonning pozitsiyasini mustahkamlaydi, ularga iqlim kabi muhim masalalar bo‘yicha jahon hamjamiyati bilan hamkorlik qilish qobiliyatini namoyish etish imkonini beradi. Ushbu taklif zudlik bilan rasman tan olinishini anglatmasa-da, xalqaro o‘yinchilar yangi afg‘on rejimi bilan, ayniqsa, hamkorlik zarur bo‘lgan masalalarda yanada konstruktiv muloqot yo‘llarini izlayotganidan dalolat beruvchi signal sifatida qabul qilinishi mumkin.   Shunday qilib, Tolibonning COP29 ga taklif qilinishi nafaqat barcha mamlakatlarni iqlim muammosini hal qilishga jalb qilishga qaratilgan diplomatik qadam, balki Afg‘oniston va uning hukumatini xalqaro maydonda bosqichma-bosqich tan olishga qaratilgan kengroq strategiyaning bir qismidir. Oxir-oqibat, bu voqea Tolibon va boshqa dunyo o‘rtasidagi kelajakdagi munosabatlarni shakllantirishda muhim rol o‘ynashi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Af g‘onistonda Tolibon hukumati yaqinda aholining savodxonligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni faol ravishda tar g‘ib qila boshladi. Ta’lim vazirligi vakillarining s o‘zlariga k o‘ra, yangi  o‘quv yilida mamlakat b o‘ylab 4000 dan ortiq savodxonlik darslari ochilgan. Bundan tashqari, vazirlik  o‘tgan yili  o‘n minglab af g‘onlarga ta’lim olish imkoniyatini yaratib, 9000 dan ortiq shunga  o‘xshash sinflarni yaratishga muvaffaq b o‘lganligini xabar qilmoqda.   Ta’lim vazirligi matbuot kotibi Mansur Ahmad Hamzaning ta’kidlashicha, 2023-yilda savodxonlik bo‘yicha yangi kurslar soni 4583 tani tashkil etdi va dasturlarning umumiy qamrovi  o‘quv jarayonida faol ishtirok etgan qariyb 86 000 kishiga yetdi. Taxminan bir yil oldin ta’lim vazirligi shunga o‘xshash yutuqlar haqida xabar bergan edi: 9000 dan ortiq sinflar tashkil etilgan bo‘lib, ularda 49000 dan ortiq kishi savodxonlik bo‘yicha  o‘qitilgan.   Biroq, katta bayonotlar va shuhratparast raqamlarga qaramay, ushbu tashabbuslarning samaradorligi va to‘g‘riligini baholashni qiyinlashtiradigan jiddiy savollar qolmoqda. Birinchidan, Afg‘onistonda ta’lim olish huquqi jiddiy cheklangan qizlar va ayollarning ushbu ta’lim dasturlari  o‘z ichiga oladimi yoki y o‘qmi, aniq ma’lum emas. Taqdim etilgan ma’lumotlarning to‘g‘riligiga shubha ham bor, chunki Tolibonning rasmiy sahifalaridan tashqari hech qanday mustaqil manba bunday ko‘p sinflarning ochilishi haqidagi faktlarni tasdiqlamaydi. Mustaqil ma’lumotlarga kirish imkoniyati cheklangan holda, ma’lumotlarni tekshirish qiyin va bu ularning aniqligi va shaffofligi darajasi haqida savollar berish uchun joy qoldiradi.   Shunga qaramay, ushbu shubhalarni hisobga olgan holda ham, Tolibonning amaldagi siyosatida ikkita muhim va potentsial ijobiy jihatlarni ajratib k o‘rsatish mumkin. Birinchidan, davlat darajasida savodxonlik mavzusi yanada muhim ahamiyat kasb etishi ularning siyosatidagi ba’zi bir  o‘zgarishlarni k o‘rsatadi. Ularning rasmiy xabarlariga k o‘ra, Tolibon haqiqatan ham mamlakatdagi ta’lim holatini yaxshilashga va aholining umumiy savodxonlik darajasini oshirishga intilmoqda degan xulosaga kelish mumkin. Bu, o‘z navbatida, savodxonlik va asosiy ta’lim iqtisodiy  o‘sish va ijtimoiy barqarorlik uchun muhim rol  o‘ynaydigan mamlakatning uzoq muddatli rivojlanishiga ijobiy qadam b o‘lishi mumkin.   Ikkinchidan, e’lon qilingan ma’lumotlar qisman b o‘rttirilgan yoki not o‘ g‘ri deb taxmin qilingan taqdirda ham, ularning nashr etilishi Tolibonning xalqaro maydonda yanada ijobiy imidjni yaratishga intilishidan dalolat beradi. Bunday tashabbuslar to‘g‘risida ma’lumot tarqatish hukumatning inson huquqlari va ta’lim sohasidagi xalqaro standartlarning ahamiyatini tan olishga tayyorligini k o‘rsatishi mumkin. Aslida, bu Tolibonning global hamjamiyat bilan barqaror hamkorlik qilish uchun nafaqat an’anaviy Islom me’yorlarini bajarish, balki boshqa mamlakatlarda qabul qilingan qadriyatlarga hurmat k o‘rsatish kerakligini tushunishini k o‘rsatishi mumkin. Ushbu yondashuv o‘z rejimini qonuniylashtirish va asta-sekin jahon sahnasida yanada ijobiy tasvirni yaratish strategiyasining bir qismi b o‘lishi mumkin.   Umuman olganda, ma’lumotlarning ishonchliligi va mavjudligi bilan bo g‘liq bir qator savollarga qaramay, Tolibonning savodxonlikni oshirish choralari to‘g‘risidagi bayonoti ularni boshqarishda mumkin bo‘lgan ijobiy tendentsiyalarni aks ettiradi. Savodxonlik darajasini yaxshilash va ta’lim tizimini rivojlantirish Af g‘onistonning  o‘sishi va barqarorlashishi uchun muhim qadam b o‘lishi mumkin, shuningdek, xalqaro standartlarni moslashtirish va tan olish istagini namoyish etadi.* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh O‘zbekiston iqtisodiyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni (TTXI) jalb etishning hozirgi holati va dinamikasini tahlil qilib, TTXIni barqaror iqtisodiy o‘sish, texnologik taraqqiyot va ish o‘rinlari yaratishning asosiy omili sifatida ko‘rib chiqadi. 2017-yildan boshlab mamlakatda investorlarni jalb qilish va investitsiya muhitini yaxshilashga qaratilgan ko‘plab islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, maxsus iqtisodiy zonalar va valyuta operatsiyalari to‘g‘risidagi qonunlarning joriy etilishi ko‘plab iqtisodiy va sanoat zonalarining tashkil etilishiga olib keldi.   Hujjatda ta’kidlanishicha, “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida belgilangan strategik maqsadlardan biri 110 milliard dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, davlat-xususiy sheriklikni qo‘llab-quvvatlash va asosiy kapitalga investitsiyalarni ko‘paytirishdan iborat. Biroq, ushbu maqsadlarga muvaffaqiyatli erishish uchun institutsional muhitni, xususan xorijiy investorlar uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan qonun ustuvorligi va mulk huquqini himoya qilishni yaxshilash talab etiladi.   2016-2022-yillar oralig‘idagi TTXI tahlili sanoatda, ayniqsa to‘qimachilik va kimyo ishlab chiqarishida, shuningdek, energetika sohasida sezilarli o‘sishni ko‘rsatmoqda. Shunga qaramay, mashinasozlik va farmatsevtika kabi yuqori texnologiyali va eksportga yo‘naltirilgan tarmoqlarga investitsiyalar hamon past darajada qolmoqda. Bu esa mazkur sohalarda yanada jozibador shart-sharoitlar yaratish zarurligini ko‘rsatadi.   Bundan tashqari, so‘nggi yillarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning geografik tarkibida o‘zgarishlar yuz berdi: Xitoydan kiritilayotgan investitsiyalar ulushi o‘sishda davom etmoqda, ammo Turkiya va Saudiya Arabistonidan keladigan investitsiyalar ham ko‘paymoqda. Hududlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning eng yuqori o‘sishi Sirdaryo, Samarqand va Navoiy viloyatlarida kuzatilmoqda. Bu yerlardagi erkin iqtisodiy zonalar investitsiyalarni jalb qilish va ularni mamlakat bo‘ylab yanada bir tekis taqsimlashga ko‘maklashmoqda.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.   Sharhni bu yerda yuklab olish va o‘qish mumkin

2023-yil avgustda o‘tkazilgan BRIKS sammitida Saudiya Arabistoni va BAA’ni 2024-yil yanvardan boshlab tashkilotga to‘laqonli a’zo sifatida taklif etish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Bu mamlakatlar BRIKSga a’zo bo‘lishni global tartibdagi o‘zgarishlar, xususan, o‘z hududlariga uyushtirilgan hujumlardan so‘ng AQSH yordamining susayishi sharoitida o‘z iqtisodiy va geosiyosiy manfaatlarini kafolatlash imkoniyati sifatida ko‘rmoqda. Saudiya Arabistoni uchun bu mustaqillikni mustahkamlash va Xitoy hamda Hindiston bilan iqtisodiy aloqalarni diversifikatsiya qilish yo‘lidagi qadam bo‘lib, bu uning «Vision 2030» strategiyasiga mos keladi.   BAA BRIKSni Rossiya, Braziliya, Xitoy va Hindiston kabi global hamkorlar bilan savdo aloqalarini mustahkamlashga imkon beradigan iqtisodiy hamkorlik maydoni sifatida ko‘rmoqda. BRIKSga a’zo bo‘lish BAA’ning xalqaro savdo va moliya sohasidagi o‘rnini mustahkamlash, shuningdek, iqtisodiyotni neftdan tashqari sohalar orqali diversifikatsiya qilishga qaratilgan iqtisodiy yo‘nalish sifatida baholanmoqda.   Sharhni quyida rus tilida oʻqing va yuklab oling

Fazliddin Djamalovning sharhida ko‘p qutbli dunyo va yangi mustamlaka tartibotining shakllanayotgan dinamikasi sharoitida Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH)ning rivojlanish istiqbollari ko‘rib chiqiladi. U MDH muammolarini yaxlit strategik qarashning yo‘qligi, a’zo davlatlar o‘rtasidagi siyosiy kelishmovchiliklar, iqtisodiy inqirozlar va mafkuraviy ziddiyatlar bilan izohlaydi. Siyosiy kelishmovchiliklar yaqqol ko‘rinib turibdi, chunki Armaniston, Ukraina va Moldova kabi a’zolar muntazam ravishda muhim sammitlarda ishtirok etmaydilar. Bu esa tashkilotning, ayniqsa Qorabog‘ mojarosi kabi ichki nizolarni hal qilishdagi samaradorligidan qoniqmasliklarini ko‘rsatadi. Iqtisodiy jihatdan, boy tabiiy resurslarga ega bo‘lishiga qaramay, MDH mamlakatlari savdo to‘siqlarini bartaraf etmaganlar va qulay tarif sharoitlarini yaratmaganlar. Natijada mintaqaviy hamkorlikdan ko‘ra global savdoga ustunlik berilmoqda. Madaniy va qadriyatli qarama-qarshiliklar, jumladan davom etayotgan mintaqaviy tortishuvlar va Rossiyada muhojirlikka qarshi kayfiyatning kuchayishi MDH birligiga yanada putur yetkazmoqda. Muallif MDH rivojlanishining uchta ehtimoliy stsenariyini tavsiflaydi: mavjud holatni saqlab qolish, keyinchalik qayta birlashish ehtimoli bo‘lgan turg‘unlik yoki asta-sekin parchalanishga olib keladigan turg‘unlikni davom ettirish. U shunday xulosaga keladiki, strategik qarash va qat’iy harakatlarsiz, ayniqsa Rossiya tomonidan, MDH o‘z dolzarbligini yo‘qotishi mumkin. Bu esa Rossiyaning rivojlanish uchun samarali ittifoqdan ko‘ra mintaqaviy ta’sirni saqlab qolishga intilishining ramziga aylanib qoladi. Sharhni ingliz tilida o‘qing va yuklab oling