Sharh Mushtariy Usmonova rahbarligida tayyorlangan   Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti to‘rtinchi kurs talabasi, IXTI Yevropa tadqiqotlari markazi amaliyotchisi Parvina Kuchmurodova tomonidan tayyorlangan sharhda Estoniya va Finlyandiyaning raqamlashtirish strategiyalari qiyosiy tahlil qilingan. Unda ushbu ikki mamlakatning raqamli boshqaruv sohasida qanday qilib jahon yetakchilariga aylanganini ko‘rib chiqiladi. Har ikki mamlakat raqamli texnologiyalarni davlat boshqaruvi, biznes va kundalik hayotga joriy etishda turlicha, biroq juda samarali yondashuvlarni qo‘llamoqda. Estoniya o‘zining elektron hukumat infratuzilmasi (masalan, X-Road ma’lumotlar almashish tizimi va elektron rezidentlik dasturi) tufayli tub raqamli o‘zgarishlarning peshqadamiga aylangan bo‘lsa, Finlyandiya raqamli texnologiyalarning mavjudligi, ishonchli AKT infratuzilmasi va biznesning yaqin integratsiyasiga ustuvorlik bermoqda.   Tahlil asosiy farqlarni aniqlash imkonini beradi: Estoniya keng qamrovli raqamli davlat xizmatlari va bilim almashish tashabbuslari orqali global qamrovga e’tibor qaratsa, Finlyandiya raqamli savodxonlik, keng polosali aloqaning mavjudligi va biznes uchun qulay raqamli siyosatga urg‘u beradi. Muallif, shuningdek, ushbu ikki davlatning, xususan, umumiy transchegaraviy raqamli tuzilmalar orqali, milliy chegaralardan tashqarida raqamlashtirishni rivojlantirishga sodiqligini namoyon etib, qanday hamkorlik qilayotganini ko‘rib chiqadi. Ushbu modellarni taqqoslash orqali sharh muallifi turli milliy sharoitlar raqamli siyosatni qanday shakllantirishi haqida tushuncha beradi va raqamli boshqaruvni takomillashtirish hamda iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga intilayotgan boshqa mamlakatlar uchun qimmatli saboqlar taqdim etadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Amerika tadqiqotlari markazining taklif etilgan ilmiy xodimi, falsafa doktori M. Chuneyt O‘zshahinning sharhida Turkiyaning Markaziy Osiyoga nisbatan tashqi siyosati global geosiyosiy dinamikaning o‘zgarishi sharoitida rivojlanib borayotgani tahlil qilinadi. Muallifning ta’kidlashicha, Turkiyaning mintaqadagi mavqei Rossiya, Xitoy, Yevropa Ittifoqi va AQSH kabi yirik davlatlar siyosati ta’sirida shakllanmoqda. U Turkiyaning an’anaviy g‘arbga yo‘naltirilgan yondashuvdan ko‘proq mustaqil tashqi siyosatga o‘tganini, ko‘plab o‘yinchilar bilan munosabat o‘rnatib, shu bilan birga o‘z tarixiy ittifoqlari o‘rtasida muvozanatni saqlab qolayotganini qayd etadi. Doktor O‘zshahin Ukrainadagi inqiroz, Suriyadagi rejim almashinuvi va Donald Tramp davrida AQSH siyosatidagi o‘zgarishlarni Turkiyaning mintaqaviy strategiyasini shakllantiruvchi muhim omillar sifatida ta’kidlaydi.   Muallif Rossiyaning Markaziy Osiyodagi ta’siri va uning Ukraina hamda Suriyadagi ishtiroki Rossiyaning mintaqaviy mavqeiga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini tahlil qiladi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiya Ukraina mojarosida ikki tomonlama pozitsiyani egallagan: Moskva va Kiyev o‘rtasida vositachilik qilmoqda, ayni paytda Ukrainaga harbiy yordam ko‘rsatmoqda. Shuningdek, u Asad rejimi qulaganidan so‘ng Turkiyaning Suriya muxolifat kuchlarini qo‘llab-quvvatlashi Rossiya bilan munosabatlarni qanday yomonlashtirishi mumkinligini muhokama qiladi. Bundan tashqari, u Moskvaning bu mojarolardagi qiyinchiliklari Markaziy Osiyoda hokimiyat bo‘shlig‘ini yaratayotganini, Xitoy esa bu bo‘shliqni "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi kabi iqtisodiy loyihalar orqali faol to‘ldirayotganini va shu bilan birga Turkiya bilan aloqalarni mustahkamlayotganini ta’kidlaydi.   Keyinchalik, ekspert 2024-yil noyabr oyida AQShda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlari va Trampning hokimiyatga qaytishi global siyosatga, shu jumladan Markaziy Osiyoga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ko‘rib chiqadi. Uning fikricha, Trampning siyosati bir tomonlama majburlashga o‘tish va Rossiyaga qarshi turish masalasiga kamroq e’tibor qaratishdan dalolat beradi, bu esa Moskvaga geosiyosiy mavqeini tiklash imkonini berishi mumkin. Shu bilan birga, Trampning Xitoyga qarshi kurashga e’tibor qaratishi AQShning Markaziy Osiyoda, ayniqsa energetika va iqtisodiyot sohalarida faolroq ishtirok etishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, u Yevropa Ittifoqi va AQSH o‘rtasidagi munosabatlardagi keskinlik Yevropa davlatlarini xavfsizlik sohasida yanada yaqinroq hamkorlik qilishga undashi, bu esa Turkiyaning mintaqadagi strategik ahamiyatini kutilmaganda oshirishi mumkinligini taxmin qiladi.   Xulosa qilib, muallif Turkiyaning Markaziy Osiyodagi tashqi siyosati ushbu geosiyosiy o‘zgarishlarga javoban rivojlanishini ta’kidlaydi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiyaning mintaqadagi ishtiroki – Turkiy davlatlar tashkiloti kabi iqtisodiy, harbiy va ko‘p tomonlama tashabbuslar orqali – uni global kuchlar o‘rtasidagi kuchayib borayotgan raqobat fonida asosiy o‘yinchi sifatida namoyon etmoqda. Uning taxminicha, Turkiyaning Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro o‘yinchilar bilan munosabatlari natijalariga qarab, Anqara yo G‘arb institutlari bilan chuqurroq integratsiyaga, yo Xitoy, Rossiya va boshqa mintaqaviy o‘yinchilar bilan pragmatik hamkorlikka intilishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi xodimlari rahbarligida tayyorlandi   IXTI amaliyotchisi Firdavs Azimqulov o‘zining sharhida O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi rivojlanayotgan munosabatlarni, xususan, Afg‘oniston Islom Amirligi Bosh vazirining iqtisodiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari mulla Abdul G‘ani Barodarning 22-23 fevral kunlari Toshkentga qilgan rasmiy tashrifi munosabati bilan tahlil qilmoqda. O‘zbekiston Tolibon hukumatini rasman tan olmasa-da, uning o‘zaro hamkorligi amalda normallashuvning mintaqaviy tendensiyasini aks ettiradi. E’tiborli jihati shundaki, “Tolibon” rasmiylarini aeroportda ular tomonidan tayinlangan elchi shayx Abdul G‘afar Bahr kutib oldi – bunday diplomatik yondashuv ilgari faqat BAA va Xitoyga nisbatan qo‘llanilgan edi.   Ushbu tashrif O‘zbekiston Bosh vaziri Abdulla Aripovning 2024-yil 17-avgust kuni Kobulga qilgan tashrifidan keyin amalga oshirildi. O‘sha tashrif doirasida 2,5 milliard dollarlik savdo va investitsiya bitimlari imzolangan edi. Yaqinda O‘zbekiston Bosh vazirining savdo va investitsiyalar bo‘yicha o‘rinbosari Jamshid Xo‘jayev va Tolibon vakillari o‘rtasida o‘tkazilgan muzokaralar bu raqam oshishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Mulla Barodar O‘zbekiston Markaziy bankini tijorat aloqalarini mustahkamlash uchun bank yordamini ko‘rsatishga chaqirdi va o‘zaro savdoda milliy valyutalardan foydalanishni taklif qildi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Afg‘onistonning tabiiy resurslariga sarmoya kiritishga, jumladan, Samangan viloyatida sement zavodi qurish va To‘ti-Maydon gaz koni loyihasini amalga oshirishni boshlashga tayyorligini bildirdi. Shuningdek, tomonlar Surxondaryodan Afg‘onistonning Dashti Alvon tumaniga energiya uzatishga mo‘ljallangan, qiymati qayta ko‘rib chiqilgan va 222 million AQSH dollariga teng bo‘lgan 500 kV elektr uzatish liniyasi loyihasini muhokama qildilar.   Sharhda ta’kidlanishicha, ushbu voqealar O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi hukumatlararo diplomatiyaning yangi bosqichini anglatadi. Qo‘shma iqtisodiy tashabbuslarda ishtirok etish va ikki tomonlama sarmoyalarni rag‘batlantirish orqali ikkala davlat ham o‘zlarining iqtisodiy va geosiyosiy mavqeini mustahkamlashga intilmoqda. Diqqatga sazovor tomoni shundaki, O‘zbekiston delegatsiya tashrifi chog‘ida Afg‘oniston Islom Amirligi bayrog‘ini o‘z milliy bayrog‘i bilan birga rasman ko‘targan birinchi davlat bo‘ldi, bu esa o‘sib borayotgan diplomatik e’tirofning ramzidir.   Paradigma.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Joriy yilning 20-yanvar kuni Donald Tramp Amerika Qo‘shma Shtatlarining 47-prezidenti lavozimiga rasman kirishdi. Sovuq ob-havo tufayli inauguratsiya marosimi Vashingtondagi Kapitoliy binosida o‘tkazildi.   Marosim va inauguratsiya nutqi. Marosimda AQShning hayotda bo‘lgan sobiq prezidentlari, jumladan, Jo Bayden, shuningdek, yetakchi siyosiy arboblar va yuqori martabali xorijiy mehmonlar, xususan, Xitoy vitse-prezidenti Xan Chjen ishtirok etdi. Siyosatchilardan tashqari, inauguratsiyada yirik biznesmenlar, xususan, texnologik korporatsiyalar rahbarlari Ilon Mask, Jeff Bezos va Mark Sukerberg, shuningdek, TikTokning bosh direktori Shou Szi Chu ham qatnashdi.   Marosimdan sal oldin Bayden o‘z oilasi a’zolarini afv etish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Bu, ularga nisbatan jinoiy ta’qib yo‘qligini hisobga olgan holda, kelajakda ularning huquqiy daxlsizligini amalda kafolatlaydi. Shuningdek, Bayden Trampga maktub yozgan, ammo uning mazmunini oshkor qilmagan. “Bu men va Tramp o‘rtasidagi gap”, – dedi u. Tramp vitse-prezident Jey Di Vens bilan birga qasamyod qildi va ramziy tafsilotlar bilan to‘ldirilgan tantanali vaziyat voqeaga tarixiy ahamiyat baxsh etdi.   Tramp o‘zining inauguratsiya nutqida “Amerikaning oltin asri” boshlanganini e’lon qildi. Uning ta’kidlashicha, uning vazifasi mamlakat ulug‘vorligini tiklash va fuqarolar farovonligini oshirishdan iborat. Iqtisodiy sohada Tramp “Amerikaning qayta uyg‘onishi” dasturini e’lon qilib, “sanoat renessansi” zarurligiga e’tibor qaratdi. Ushbu tashabbus mahalliy ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlash, biznes uchun soliq yukini kamaytirish va byurokratik to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan. Bundan tashqari, u proteksionistik choralarni kuchaytirish, jumladan, importga, ayniqsa Xitoydan kelayotgan mahsulotlarga bojlarni oshirishga va’da berdi.   Tramp Amerika yana innovatsiyalar, sanoat va texnologiyalar bo‘yicha jahon yetakchisiga aylanishi kerakligiga ishonch bildirdi. Shuningdek, u “noqonuniy migratsiyani butunlay to‘xtatish” uchun Meksika bilan chegarada devor qurilishini yakunlash niyatini tasdiqladi. Migratsiya siyosatini qattiqlash doirasida u noqonuniy migrantlarni yollagan ish beruvchilarga qarshi sanksiyalar joriy etish va migrantlarning xizmatlari hamda iqtisodiy hissasiga asoslangan yangi migratsiya tizimini joriy etishga va’da berdi. Shuningdek, jinoiy o‘tmishga ega bo‘lgan noqonuniy migrantlarni deportatsiya qilish dasturi e’lon qilindi, bu esa uning so‘zlariga ko‘ra, fuqarolar xavfsizligini oshiradi. Meksika narkokartellari terrorchi tashkilotlar sifatida tan olinadi, bu ularga qarshi muntazam harbiy bo‘linmalardan foydalanish imkonini beradi.   Tashqi siyosat sohasida Tramp AQSH tinchlik va hamkorlikka intilishini, shu bilan birga o‘z milliy manfaatlarini qat’iy himoya qilishini aytdi. U Amerika o‘z manfaatlariga bevosita daxldor bo‘lmagan mojarolarga aralashmasligini, asosiy e’tiborni iqtisodiyot va mudofaa qobiliyatini mustahkamlashga qaratishini ta’kidladi. Bundan tashqari, uning Panama kanali ustidan AQSH nazoratini qaytarib olish niyati haqidagi bayonoti keng aks-sado uyg‘otdi. Prezident 1999-yilda Amerika tomonidan Panama kanali ustidan nazoratni o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘lmaganligini ta’kidladi.   Gender o‘ziga xoslik bo‘yicha davom etayotgan munozaralar fonida Tramp jins faqat erkak yoki ayol jinsi sifatida belgilanishini aytdi, bu uning so‘zlariga ko‘ra, insonning biologik tabiatini aks ettiradi. Bundan tashqari, uning nutqida katta e’tibor so‘z erkinligi va davlat senzurasi masalalariga, ayniqsa raqamli platformalar kontekstida qaratildi. Hukumatning internet ustidan nazorati borasidagi tanqidlarga javoban Tramp davlat senzurasini bekor qilish va fuqarolarning o‘z fikrini erkin bildirish huquqini ta’minlash uchun qat’iy choralar ko‘rishga va’da berdi. Ushbu bayonotlari bilan Tramp aslida Demokratik partiyaning mafkuraviy platformasiga kuchli zarba berish niyatini bildirdi, bu esa uni chuqur mudofaaga o‘tishga va tub islohotlarni boshlashga majbur qiladi.   Prezidentlikning birinchi kuni. Oq uydagi faoliyatining birinchi kunida Tramp Bayden ma’muriyati tomonidan qabul qilingan 78 ta farmon va memorandumni bekor qilib, bir qator qat’iy qadamlar qo‘ydi. Jumladan, u 2021-yil yanvarda Kapitoliyga hujum qilishda ayblanganlarning aksariyatini afv etdi. Shuningdek, Tramp TikTokning AQShda ishlash imkoniyatini 75 kunga uzaytiruvchi farmonni imzoladi hamda AQShning Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti va Parij iqlim kelishuvidan chiqishini ham e’lon qildi. Bu qaror xalqaro tashkilotlarga bo‘lgan ishonchning yo‘qolishi bilan asoslandi, bu esa AQShning global yetakchi sifatidagi mavqeini zaiflashtirishi mumkin.   Inauguratsiya nutqida va’da qilinganidek, Tramp Meksika ko‘rfazini Amerika ko‘rfazi deb qayta nomlash jarayonini boshlash to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Shuningdek, AQSH fuqaroligini berish shartlarini qat’iylashtirish va janubiy chegarani noqonuniy kesib o‘tishga qarshi choralarni kuchaytirish haqidagi farmonlar ham imzolandi. Energetika sohasida Tramp yangi quduqlar ochish orqali neft va gaz qazib olishni ko‘paytirish niyatini tasdiqladi hamda ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantirish uchun energetika sohasida favqulodda holat e’lon qilish rejalarini ma’lum qildi. Bu uning energetik mustaqillik va iqtisodiy o‘sishga ustuvorlik berishini aks ettiradi. Bundan tashqari, Tramp davlat organlarining butun tizimini, xususan, Federal zaxira tizimini isloh qilishni rejalashtirmoqda. Bu esa Amerika davlatchiligi va iqtisodiyotining asosiy negizlarini o‘zgartirishga olib kelishi mumkin.   Rossiya-Ukraina mavzusi ustuvorliklar qatorida ko‘rsatilmagan bo‘lsa-da, Trampning bu masalaga e’tibori muhim mavzu bo‘lib qolmoqda. Tramp prezident Zelenskiyning Rossiya bilan “kelishuv”ga tayyorligini ma’lum qildi, biroq Putinning pozitsiyasi noaniqligini ta’kidladi. Shu bilan birga, u AQSH milliy manfaatlari nuqtai nazaridan samaradorligini baholash maqsadida xorijiy mamlakatlarga, jumladan Ukrainaga moliyaviy yordam ko‘rsatish jarayonlarini to‘xtatib qo‘ydi.   Bundan tashqari, Tramp texnologiyalar tarixidagi eng yirik loyiha – sun’iy intellektni (SI) rivojlantirish boshlanganini e’lon qildi. Uni amalga oshirish uchun Texasda superkompyuter va ma’lumotlarni qayta ishlash markazi yaratishga 500 milliard dollar ajratiladi. Shuningdek, Tramp Baydenning 2023-yildagi “xavfsizlik” bahonasida sun’iy intellektni ishlab chiqishni cheklovchi farmonini bekor qildi. Bu orqali u o‘z ma’muriyati global raqobatda AQShning texnologik yetakchiligiga umid qilayotganini ko‘rsatdi.   Yaqin kelajakda Trampning asosiy vazifasi o‘z Vazirlar Mahkamasini shakllantirish bo‘ladi. AQSH Senatida Tramp tomonidan tavsiya etilgan turli lavozimlarga nomzodlarning tinglovlari o‘tkazilmoqda. Xususan, inauguratsiya kuni Senat AQSH davlat kotibi lavozimiga Marko Rubio nomzodini ko‘pchilik ovoz bilan ma’qulladi. Tramp prezidentligining birinchi kunidayoq Oq uy huzurida Prezident kengashi maqomida Ilon Mask rahbarligida Davlat samaradorligini oshirish departamenti tashkil etildi.   2025-yilda Donald Trampning inauguratsiyasi Amerika siyosatida davom etayotgan o‘zgarishlarning ramzi bo‘ldi. O‘zining g‘ayriodatiy yondashuvi bilan tanilgan yetakchining hokimiyatga qaytishi AQShning kelajagi va uning jahon maydonidagi o‘rni haqida ko‘plab savollarni keltirib chiqardi. E’lon qilingan tashabbuslarning uzoq muddatli oqibatlari ularning amalga oshirilishiga bog‘liq. Agar ma’muriyat demokratiya va ozchilik huquqlari tamoyillarini buzmasdan o‘z harakatlarini muvozanatlashtira olsa, bu siyosiy tizimga bo‘lgan ishonchni mustahkamlashga yordam berishi mumkin. Aks holda, ritorika va qarorlarning keskinlashuvi ijtimoiy ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin.

IXTI ilmiy xodimi Akbar Mavlonov o‘z sharhida Markaziy Osiyoning global energetika dinamikasidagi hal qiluvchi rolini ko‘rib chiqadi, bu mintaqadagi energetika xavfsizligining turli jihatlarini o‘rganadi hamda uning xalqaro munosabatlarga, iqtisodiy taraqqiyotga va ekologik barqarorlikka ta’sirini tahlil etadi.   Neft, tabiiy gaz va qayta tiklanadigan energiya manbalarining salmoqli zaxiralariga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo nafaqat global energetika bozorlarini shakllantiradi, balki o‘zining iqtisodiy rivojlanishini ham rag‘batlantiradi. Biroq mintaqaning energetika manzarasi Rossiya, Xitoy, AQSH va Yevropa Ittifoqi kabi yirik davlatlar ta’siridagi geosiyosiy murakkabliklar tufayli chigallashgan. Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri misolida ko‘rinib turganidek, quvurlarning strategik ahamiyati iqtisodiy va geosiyosiy manfaatlarning o‘zaro bog‘liqligini yaqqol namoyon etadi.   Bu murakkabliklarni hisobga olgan holda, Markaziy Osiyo mintaqada va undan tashqarida barqaror taraqqiyotni shakllantirishda hal qiluvchi o‘rin egallaydi hamda o‘zini global energetika munosabatlarida muhim ishtirokchi sifatida namoyon etmoqda.   Sharhni shu yerda o‘qing (ingliz tilida)   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yil noyabr oyida Ozarbayjonning Boku shahrida COP29 konferensiyasi bo‘lib o‘tadi va ushbu tadbirning eng ko‘p muhokama qilingan jihatlaridan biri Tolibon hukumati vakilining taklifiga aylandi. Ushbu qaror ko‘plab savollarga sabab bo‘ldi, chunki Tolibon hukumati ko‘pchilik davlatlar tomonidan rasman tan olinmagan va xalqaro hamjamiyatning ko‘plab talablarini bajarmaydi. Biroq, bu qiyinchiliklarga qaramay, taklif qilindi va buning bir nechta sabablari bor.   Avvalo, shuni ta’kidlash joizki, iqlim o‘zgarishi muammosi global muammo bo‘lib, u o‘z hukumatlarining siyosiy mavqeidan qat’i nazar, barcha mamlakatlarning o‘zaro hamkorligini talab qiladi. COPning avvalgi sammitlarida siyosiy va mafkuraviy tafovutlarga qaramay, turli davlatlar, jumladan, murakkab yoki ziddiyatli munosabatlarga ega bo‘lgan davlatlar vakillari ekologiya bo‘yicha dolzarb masalalarni hal qilish uchun bir stol atrofida to‘planishgan. Iqlim o‘zgarishi bir mamlakat yoki mintaqaning muammosi emas, balki butun sayyorani qamrab olgan muammo bo‘lib, ushbu muammoni hal qilish uchun barcha darajadagi hamkorlik zarur.   Tolibonning COP29 kun tartibiga kiritilishi, shuningdek, siyosiy izolyatsiya yoki ichki beqarorlik tufayli aks holda jahon munozaralaridan chetlatilgan mamlakatlarni ham global iqlim tashabbuslariga jalb qilishga urinish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Afg‘oniston og‘ir siyosiy vaziyatga qaramay, qurg‘oqchilik, o‘rmonlarning kesilishi va yerlarning tanazzulga uchrashi kabi jiddiy ekologik muammolarga duch kelmoqda. Ushbu masalalar iqlim o‘zgarishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, Tolibonning konferensiyaga jalb etilishi nafaqat mintaqaning ekologik muammolariga e’tibor qaratish, balki bu sohadagi hamkorlikni davom ettirish uchun zamin yaratadi.   Bundan tashqari, Tolibonning COP29 sammitiga taklifi kengroq xalqaro kontekstning bir qismi bo‘lishi mumkin, unda iqlim diplomatiyasi izolyatsiyalangan rejimlar bilan aloqa kanallarini yaratish vositasi sifatida qo‘llaniladi. Ushbu qaror global muammolarni samarali hal qilish uchun xalqaro hamjamiyat turli siyosiy voqeliklar bilan ishlashga tayyor bo‘lishi kerakligini bosqichma-bosqich anglab yetganidan dalolat berishi mumkin. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, Tolibon ko‘plab davlatlar tomonidan tan olinmagan bo‘lsa-da, uning COP29 kabi xalqaro forumlardagi ishtiroki ularning diplomatik mavqeini mustahkamlashga yordam beradi.   E’tibordan chetda qolmasligi kerak bo‘lgan yana bir jihat - bu siyosiy jihat. Tolibonning konferensiyaga taklifini ularning hukumatini xalqaro maydonda tan olish yo‘lidagi qadam sifatida baholash mumkin. Ushbu voqea Tolibonning pozitsiyasini mustahkamlaydi, ularga iqlim kabi muhim masalalar bo‘yicha jahon hamjamiyati bilan hamkorlik qilish qobiliyatini namoyish etish imkonini beradi. Ushbu taklif zudlik bilan rasman tan olinishini anglatmasa-da, xalqaro o‘yinchilar yangi afg‘on rejimi bilan, ayniqsa, hamkorlik zarur bo‘lgan masalalarda yanada konstruktiv muloqot yo‘llarini izlayotganidan dalolat beruvchi signal sifatida qabul qilinishi mumkin.   Shunday qilib, Tolibonning COP29 ga taklif qilinishi nafaqat barcha mamlakatlarni iqlim muammosini hal qilishga jalb qilishga qaratilgan diplomatik qadam, balki Afg‘oniston va uning hukumatini xalqaro maydonda bosqichma-bosqich tan olishga qaratilgan kengroq strategiyaning bir qismidir. Oxir-oqibat, bu voqea Tolibon va boshqa dunyo o‘rtasidagi kelajakdagi munosabatlarni shakllantirishda muhim rol o‘ynashi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.