2024-yilda dunyoda elektr energiyasi generatsiyasi tuzilishi yana bir bor ko‘mir, gaz va neft kabi yoqilg‘ilarga kuchli bog‘liqligini namoyon etdi — umumiy ishlab chiqarishning qariyb 60% aynan shu manbalar hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, qayta tiklanuvchi energiya manbalari (QTEM) ulushi barqaror o‘sib, 32,1%ga yetdi, atom energetikasining ulushi esa 9,1%ni tashkil qildi. Bu disbalans global energetik o‘tish jarayonining murakkab xususiyatini aks ettiradi: dekarbonizatsiya sodir bo‘lmoqda, ammo juda nomutanosib ravishda.
2024-yildagi energetik miks:
Ko‘mir — 34,5%
Gaz — 23,5%
QTEM (qayta tiklanuvchi energiya manbalari) — 32,1%
Atom energetikasi — 9,1%
Neft — 0,7%
Hududiy xususiyatlar:
Hindiston — ko‘mir ulushi eng yuqori (73,4%). QTEM — 20,5%, atom energetikasi — 2,6%. Bu ulushlar tez o‘sib borayotgan energiya talabiga bog‘liq.
Xitoy — asosan ko‘mir (58,4%)ga tayanadi, biroq QTEM va atom energetikasiga faol sarmoya kiritmoqda.
AQSH — tabiiy gazni (42,6%) o‘tish manbai sifatida qo‘llab, uni QTEM (23,3%) va atom energetikasi (18%) bilan to‘ldirmoqda.
Yevropa Ittifoqi — dekarbonizatsiyada yetakchi: generatsiyaning qariyb 49% QTEM hissasiga to‘g‘ri keladi, yana 23,6% — AES, ko‘mir ulushi esa 10,7%ga tushib ketgan.
Asosiy tendensiyalar:
QTEM — xususan, Yevropa Ittifoqida barqaror o‘smoqda, biroq generatsiyaning noustuvorligi va energiyani saqlash infratuzilmasining yetishmasligi singari cheklovlar mavjud.
Atom energetikasi — past uglerodli energiya manbai sifatida barqarorligini saqlab turibdi va iqlim maqsadlari yuqori bo‘lgan davlatlarda talabga ega.
Gaz — ayniqsa AQSHda vaqtinchalik muvozanat vositasi sifatida xizmat qilmoqda, ammo uning uzoq muddatli ekologik maqbulligi hanuz savol ostida.
Strategik xulosalar:
QTEM va elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilishga tizimli sarmoyalar energetik o‘tishni tezlashtirish uchun zarur.
Atom energetikasi — ishonchli dekarbonizatsiya uchun asosiy vosita.
Gaz o‘tish davrida foydalaniladigan manba bo‘lishi mumkin, ammo energetik o‘tish uchun yetarli emas.
Vodorod energetikasini rivojlantirish va uni QTEM bilan integratsiya qilish — barqaror generatsiyaning istiqbolli modeli.
2024-yildagi dunyo energetikasi an’anaviy modellar va yangi “yashil kurs” o‘rtasida muvozanat saqlamoqda. Ko‘mir va gaz hali ham hukmronlik qilmoqda, biroq QTEM va atom energetikasi salohiyati umid uyg‘otadi. Asosiy muammo — global miqyosda adolatli va texnologik jihatdan barqaror energetik o‘tishni ta’minlashdir.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.