Bugungi geopolitik sharoitda Afg‘oniston masalasi yana xalqaro e’tiborning markazida. Bu davlatni qanday talqin qilish, uning o‘rni va roli haqida siyosiy qarashlar tobora murakkab tus olmoqda. Xalqaro hamjamiyat esa Afg‘onistonga nisbatan yondashuvda yangi axborot va siyosiy standartlarni shakllantirishga intilmoqda.   Aynan shu dolzarb masalalar Progressiv islohotlar markazi tomonidan tashkil etilgan CPR Talks turkumining navbatdagi sonida muhokama qilindi. Tadbir mehmoni doktor Islomxon Gafarov bo‘lib, u Afg‘oniston va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi aloqalar, hamkorlik istiqbollari va mintaqaviy xavfsizlik masalalari yuzasidan o‘zining chuqur tahlillari bilan o‘rtoqlashdi.   Suhbat davomida Afg‘onistonda kechayotgan ichki o‘zgarishlar, mintaqa davlatlarining ushbu mamlakatga bo‘lgan strategik yondashuvi, tranzit va iqtisodiy loyihalarning istiqbollari, shuningdek, diplomatik va xavfsizlik jihatlari atroflicha tahlil qilindi. Mutaxassis Afg‘onistonni izolyatsiyalash emas, balki uni mintaqaviy iqtisodiy tizimga jalb etish – barqaror taraqqiyot kaliti ekanini alohida ta’kidladi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Xalqaro munosabatlar va geosiyosiy tahdidlarni chuqur tahlil qilishga bag‘ishlangan intervyuda IXTI Afg‘oniston va Janubiy Osiyoni o‘rganish markazi rahbari Hamza Boltayev mintaqadagi keskinlik manbalariga oid muhim fikrlarini bildirdi. Intervyu davomida, shuningdek, Kashmir masalasining dolzarbligi, Afg‘onistonning bu jarayonga bevosita va bilvosita aloqalari va Eron atrofidagi keskinlik fonida yuzaga kelayotgan xavf-xatarlar tahlil qilindi.   Hamza Boltayevning ta’kidlashicha, Pokiston va Hindiston o‘rtasidagi tarixiy ziddiyatlar, ayniqsa Kashmir mojarosi, bugungi kunda ham Markaziy va Janubiy Osiyoda xavfsizlik muvozanatini izdan chiqarmoqda. Tomonlarning har ikkisi yadro qurollariga ega ekani mojaroni bevosita harbiy to‘qnashuvga aylantirish xavfini oshirmoqda.   Xitoyning mintaqadagi roliga alohida e’tibor qaratildidi. Xitoy uzoq yillardan buyon Pokiston bilan “temir birodarlik” deb ataluvchi yaqin strategik sheriklikni saqlab kelmoqda. Bu aloqalar harbiy-texnik hamkorlik va diplomatik qo‘llab-quvvatlash shaklida namoyon bo‘ladi. Xitoy Hindiston bilan esa asosan chegaraviy nizolar, savdo mojarolari va regional liderlik uchun raqobat kontekstida murakkab aloqalarga ega. Shu sababli, Xitoy Kashmir masalasida Pokistonga yaqin turadi va Hindistonning bu hududdagi harakatlarini tanqid qilgan hollari bor. Bu esa, mintaqadagi geosiyosiy kuchlar muvozanatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.   Eronni o‘rab turgan geosiyosiy tanglik ham intervyuda alohida urg‘u bilan yoritildi. G‘arb bilan munosabatlarning yomonlashuvi, Yaqin Sharqdagi harbiy to‘qnashuvlar, hamda Tehronning harbiy imkoniyatlari mintaqadagi boshqa mojarolarni ham kuchaytirishi mumkin. Mutaxassisga ko‘ra, Eron atrofidagi beqarorlik Pokiston va Hindiston uchun ham geosiyosiy muvozanatni hisobdan chiqarmaslik zaruratini keltirib chiqarmoqda. Ayniqsa, Pokistonning Eronga qo‘shni bo‘lishi, uni bu mojarolarda bilvosita ishtirokchi sifatida ko‘rsatadi.   Hamza Boltayev intervyuda yirik davlatlarning bu mojaro va mintaqaviy ziddiyatlarga bo‘lgan yondashuvi turli manfaatlar, strategiyalar va tarixiy aloqalarga asoslanganini ta’kidladi. Bu esa, Kashmir atrofidagi har qanday keskinlik mintaqaviy emas, balki global geosiyosiy raqobat maydoniga aylanishi mumkinligini ko‘rsatadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Ozarbayjon davlat axborot agentligi AZERTAJ saytida Nargiza Umarova bilan batafsil suhbat e’lon qilindi. Unda Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz o‘rtasidagi transport-logistika aloqalarining hozirgi rivojlanish tendensiyalari, jumladan, Ozarbayjon, O‘zbekiston va boshqa mintaqaviy ishtirokchilarning shakllanayotgan O‘rta yo‘lakdagi o‘rni atroflicha yoritilgan   Suhbatda Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagining ahamiyati, shuningdek, Umarova ta’kidlaganidek, Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari qo‘llab-quvvatlaydigan tashabbus – Zangezur yo‘lagining istiqbollariga alohida e’tibor qaratilgan. O‘zbekiston kabi davlatlar uchun dengizga chiqish imkoniyati cheklangan sharoitda bu yo‘nalishlar oddiy infratuzilma loyihalari emas, balki strategik mustaqillik, eksport raqobatbardoshligini oshirish va jahon bozorlariga chiqish vositasiga aylanmoqda   Suhbatda O‘zbekistonning transport oqimlarini xilma-xil qilishdagi, jumladan, Pokistonning Hind okeani portlariga chiqadigan Transafg‘on yo‘lagini rivojlantirishdagi o‘rni ham ochib berilgan. Umarova ta’kidlashicha, ushbu yo‘nalishlar nafaqat mintaqaviy aloqadorlikni mustahkamlaydi, balki Markaziy va Janubiy Osiyo, Janubiy Kavkaz va Yevropani qamrab oluvchi Yevroosiyo integratsiyasining yangi modeli uchun zamin yaratadi   Suhbat yakunida Nargiza Umarova CASCA+ multimodal yo‘lagi va Kaspiy dengizidagi port infratuzilmasini rivojlantirish kabi energetika va logistika tashabbuslarining muhimligini ta’kidlaydi. Uning fikricha, ushbu loyihalar mintaqalar o‘rtasidagi barqaror iqtisodiy hamkorlik va sheriklikning yangi darajasi uchun poydevor yaratadi   Suhbatni AZERTAJda o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

IXTIning katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova Al-Farobiy nomidagi Qozog‘iston milliy universitetining “Questioning Regional Affairs” YouTube platformasidagi “Central Asian Dream” ko‘rsatuvining navbatdagi sonida ishtirok etdi. Ko‘rsatuvning o‘ziga xos jihati shunda ediki, munozara ishtirokchilarning ona tillari - qozoq va o‘zbek tillarida olib borildi. Bu harakat Markaziy Osiyo xalqlarining umumiy madaniy va til asosini ta’kidlash bilan birga, mintaqada o‘zaro tushunish va hamjihatlikning ortib borayotganini ifodalaydi.   Suhbat davomida mutaxassislar Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish masalalarini har tomonlama muhokama qildilar. Asosiy mavzulardan biri mintaqa mamlakatlarini umumiy tarixiy, madaniy va sivilizatsion ildizlar asosida birlashtiruvchi “Markaziy Osiyo ruhi” tushunchasini anglash va mustahkamlash bo‘ldi. Yagona mintaqaviy o‘zlikni anglashni shakllantirish Markaziy Osiyo manfaatlarini xalqaro maydonda muvaffaqiyatli ilgari surishning muhim sharti ekanligi ta’kidlandi.   Bundan tashqari, ko‘rsatuv ishtirokchilari mintaqa davlatlarining Markaziy Osiyoning global siyosat va iqtisodiyotdagi mavqeini mustahkamlashga qaratilgan strategik maqsadlariga e’tibor qaratdilar. Muhokamada mahalliy aholi farovonligini oshirish, barqaror rivojlanishni ta’minlash va yoshlar uchun yangi imkoniyatlar yaratish masalalari alohida o‘rin egalladi. Shu nuqtai nazardan, mutaxassislar savdo, transport, energetika, ekologiya va madaniy-gumanitar almashinuv sohalarida sa’y-harakatlarni muvofiqlashtirish muhimligini ta’kidladilar.   Nargiza Umarovaning chiqishi muhokamaga sezilarli hissa qo‘shdi: u faqatgina o‘zaro tushunishni chuqurlashtirish, jamiyatlar o‘rtasidagi aloqalarni kengaytirish va qo‘shma tashabbuslarni amalga oshirish orqali Markaziy Osiyo mamlakatlari mintaqani barqarorlik, farovonlik va innovatsiyalar makoniga aylantira olishini alohida ta’kidladi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Afg‘oniston va Janubiy Osiyoni o‘rganish markazi katta ilmiy xodimi Islomxon Gafarov London va Vashingtonda joylashgan mustaqil yangiliklar kanali – Afg‘oniston xalqaro televideniyesiga (AITV) intervyu berdi. Gafarov o‘z chiqishida Tolibon hukmronligi davrida Afg‘onistonning Markaziy Osiyo bilan munosabatlari rivojlanishini tahlil qildi.   Doktor Gafarov ta’kidlashicha, toliblar Markaziy Osiyoga nisbatan yondashuvini sezilarli darajada o‘zgartirib, yanada pragmatik pozitsiyani egallagan va korrupsiyaga qarshi choralarga e’tibor qaratgan. Bu, uning fikricha, chuqurroq mintaqaviy hamkorlik uchun imkoniyat yaratdi.   U O‘zbekistonning Afg‘oniston masalasini xalqaro kun tartibida saqlab qolishga qaratilgan faol siyosatini qayd etdi. Afg‘oniston O‘zbekistonning Gvadar va Karachi kabi Janubiy Osiyo portlariga chiqishi uchun asosiy tranzit davlat bo‘lib qolmoqda. 2010-yildan beri Toshkent Markaziy va Janubiy Osiyoni bog‘lashi hamda Afg‘onistonning iqtisodiy tiklanishiga hissa qo‘shishi kutilayotgan Transafg‘on temir yo‘li (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) qurilishining asosiy tarafdori hisoblanadi.   Mutaxassis, shuningdek, Qozog‘istonning yaqinda “Tolibon”ni terroristik tashkilotlar ro‘yxatidan chiqarish to‘g‘risidagi qarorini ham ta’kidladi – bu yaqin hamkorlikka yordam beradigan qadamdir. Hozirda Qozog‘istonning Afg‘oniston siyosatini bosh vazir o‘rinbosari Serik Jumangarin boshqarmoqda. Ostonaning yondashuvi ikki asosiy omil bilan belgilanadi: Qozog‘istonning oziq-ovqat ta’minotchisi sifatidagi o‘sib borayotgan roli – 2023-yilda Afg‘onistonga qariyb 0,5 million tonna bug‘doy eksport qilinadi – va uning Afg‘onistondan Janubiy Osiyo portlariga tranzit yo‘lak sifatida foydalanishdan manfaatdorligi. O‘tgan yili ikki tomonlama savdo hajmi 1 milliard dollarga yetdi va bu ko‘rsatkichni uch barobar oshirish rejalashtirilmoqda.   Doktor Gafarovning xulosalari mintaqaviy o‘yinchilar Afg‘onistonning ichki va tashqi vaziyati o‘zgarishiga javoban o‘z siyosatlarini qanday qayta shakllantirayotganini yoritib beradi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Maqola muallifi, IXTI Iqtisodiy diplomatiya markazi rahbari, professor Ibragim Mavlanov “Pravda Vostoka” gazetasining 73-sonida Yevropa Ittifoqi mamlakatlari iqtisodiy diplomatiyasi tajribasining O‘zbekiston uchun ahamiyati haqida so‘z yuritadi. Uning ta’kidlashicha, Yevropa davlatlari, ayniqsa, Fransiya, Italiya va Ispaniya xalqaro iqtisodiy pozitsiyalarni mustahkamlash va milliy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan tizimli o‘zgarishlarga erisha oldi. Ushbu yondashuvlar, muallifning fikricha, bugungi kunda iqtisodiy diplomatiyaning o‘z modelini faol qurayotgan O‘zbekiston uchun alohida ahamiyatga ega.   Maqolada Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida iqtisodiy diplomatiya davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylantirilgan 2017-yildan buyon O‘zbekiston tashqi iqtisodiy siyosatining transformatsiyasiga e’tibor qaratilgan. Professor Mavlonov Yevropaning muvaffaqiyatli tajribasini o‘rganish va moslashtirish eksport salohiyatini mustahkamlash, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi, degan xulosaga keladi. Muallifning ta’kidlashicha, uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiy diplomatiya Yangi O‘zbekistonning barqaror rivojlanishining tizimli vositasiga aylanishi kerak.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.