IXTI tashrif buyuruvchi ilmiy xodimi Jon Hongpyo Janubiy Koreyaning sportni rivojlantirishga rasmiy yordamining (SRY) K-Silk Road tashabbusi doirasidagi rolini o‘rganmoqda. Muallif tushuntirishicha, Koreya yordam oluvchi mamlakatdan donor mamlakatga aylangach, ko‘p tarmoqli SRY dasturlarini faol joriy etmoqda, bunda sport xalqaro hamkorlikni rivojlantirishning o‘ziga xos vositasiga aylanmoqda. U ta’kidlaydi, sport SRY nafaqat rivojlanayotgan mamlakatlarda salomatlik va farovonlikni mustahkamlashga hissa qo‘shadi, balki o‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyatda Koreyaning Markaziy Osiyo bilan munosabatlarini mustahkamlaydi va diplomatik ko‘prik vazifasini bajaradi.   U sport SRYni Janubiy Koreya va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan strategik siyosat – K-Silk Road tashabbusining muhim mexanizmi ekanligini ta’kidlaydi. Jonning fikricha, bu tashabbus Janubiy Koreyaning keng qamrovli diplomatik maqsadlariga mos keladi, ayniqsa Ukraina va Rossiya o‘rtasidagi urush hamda Donald Trampning AQSH prezidenti lavozimiga qaytishi ehtimoli kabi global voqealar fonida. Muallif Koreyaning qo‘shma ta’lim dasturlari, murabbiylar almashinuvi va mahalliy sport infratuzilmasini rivojlantirish orqali Markaziy Osiyo ishlarida ishtirok etishi muhimligini ta’kidlaydi. Uning fikricha, bu sa’y-harakatlar nafaqat qabul qiluvchi mamlakatlarda sport natijalarini yaxshilaydi, balki uzoq muddatli diplomatik va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga ham xizmat qiladi.   Muallif Koreyaning Markaziy Osiyodagi sport SRYsiga aniq misollar keltiradi, masalan, o‘zbek va qozoq sportchilarini Koreya ob’ektlarida tayyorlash va mintaqaga Koreya murabbiylarini yuborish. U bu tashabbuslar oddiy sport rivojlanishidan tashqari, ijtimoiy integratsiya, gender tenglik va jamoat salomatligini yaxshilashga yordam berishini ta’kidlaydi. Bundan tashqari, ekspert O‘zbekistondagi dolzarb sog‘liqni saqlash muammolariga, jumladan semizlik va yurak-qon tomir kasalliklarining yuqori darajasiga e’tibor qaratib, sport SRY bu muammolarni hal qilishda o‘zgartirishga qodir rol o‘ynashi mumkinligini ta’kidlaydi.   Xulosa qilib, Jon Hongpyo sun’iy intellektga asoslangan innovatsiyalar orqali sport SRYni kengaytirishni taklif qiladi, Koreyaning texnologik tajribasidan foydalanib, uning ta’sirini yanada kuchaytirish maqsadida. Uning fikricha, sun’iy intellekt mashg‘ulotlar va natijalarni tahlil qilishda inqilob qilishi, Koreyaning sport diplomatiyasida yetakchi sifatidagi rolini kuchaytirishi mumkin. Ilg‘or texnologiyalarni sport SRYga integratsiyalash orqali Janubiy Koreya Markaziy Osiyodagi o‘z ta’sirini mustahkamlab, ayni paytda Barqaror rivojlanish maqsadlarini ilgari surishi mumkinligini Jon ta’kidlaydi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova yaqinda Central Asia-Caucasus Analyst nashrida etilgan maqolasida transafg‘on transport yo‘nalishlarini rivojlantirishning geosiyosiy va iqtisodiy oqibatlarini tahlil qiladi. Uning ta’kidlashicha, Markaziy Osiyo Sharq va G‘arbni, shuningdek Shimol va Janubni bog‘laydigan eng muhim quruqlik transport markazining tarixiy rolini qayta tiklashga intilmoqda. Savdo yo‘llarini, ayniqsa Afg‘oniston orqali diversifikatsiya qilish ko‘plab Markaziy Osiyo davlatlari uchun strategik ustuvor yo‘nalish hisoblanadi, chunki bu Rossiya orqali an’anaviy tranzitga qaramlikni kamaytirish imkonini beradi. Biroq, u Xitoy, Rossiya, Hindiston va Eron kabi yirik davlatlarning ishtiroki mintaqaviy hamkorlikni murakkablashtirishi mumkin bo‘lgan raqobatdosh manfaatlarning chigal to‘rini yaratishi haqida ogohlantiradi.   Umarova xonim ta’kidlashicha, Afg‘oniston toliblar hukmronligi davrida Qobul yo‘lagi (O‘zbekiston, Afg‘oniston va Pokistonni bog‘lovchi) va Lojuvard yo‘lagi kabi infratuzilma loyihalarini faol amalga oshirmoqda. U Markaziy Osiyoning bir nechta davlatlari mintaqaning tranzit landshaftini shakllantirish uchun raqobatlashayotganini qayd etadi. Masalan, O‘zbekiston Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar temir yo‘li tarafdori, Turkmaniston va Qozog‘iston esa Turkmanistonni Pokiston bilan bog‘laydigan muqobil Transafg‘on yo‘lagini qo‘llab-quvvatlamoqda. Ushbu raqobatdosh loyihalar nafaqat iqtisodiy intilishlarni aks ettiradi, balki kengroq geosiyosiy strategiyalar bilan ham kesishadi, chunki mintaqaviy o‘yinchilar Janubiy Osiyo savdo tarmoqlarida o‘z mavqelarini mustahkamlashga urinmoqda.   Maqolada tashqi kuchlarning strategik manfaatlari ham ko‘rib chiqiladi. Rossiya Janubiy Osiyo bilan savdoni osonlashtirish uchun Afg‘onistonni o‘zining "Shimol-Janub" transport yo‘lagiga qo‘shishga intilmoqda, Eron esa Markaziy Osiyodagi raqobatchilarini chetlab o‘tuvchi muqobil yo‘nalishlarni taklif qilmoqda. Yaqin kelajakda Xof-Hirot temir yo‘li qurilishining yakunlanishi va Eronning Afg‘oniston hamda Xitoy orqali o‘tadigan tranzit yo‘lagini uzoq muddatli rejalashtirishi Markaziy Osiyoning tranzit intilishlariga tahdid solmoqda. Xuddi shu tarzda muallif Hindistonning Pokistonni chetlab o‘tib, Eronning Chabahor porti orqali Markaziy Osiyo bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish borasidagi sa’y-harakatlarini tasvirlaydi. Shuningdek, u Xitoyning Afg‘oniston tranzitida ehtiyotkorlik bilan ishtirok etayotganini, ayniqsa Vaxan yo‘lagi bilan bog‘liq holda ta’kidlaydi. Bu yo‘lak Afg‘oniston va Xitoy o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo aloqalarini o‘rnatishi mumkin, ammo Markaziy Osiyoning tranzit markazi sifatidagi ahamiyatini pasaytirishi mumkin.   Xulosa qilib aytganda, Nargiza Umarova Afg‘oniston transport yo‘laklarining kengayishi Markaziy Osiyo uchun imkoniyatlar ochishi, shu bilan birga raqobat va geosiyosiy ziddiyatlarning kuchayishi xavfini keltirib chiqarishini ta’kidlaydi. Ushbu muammolarni hal qilish uchun u Markaziy Osiyo davlatlari o‘zaro iqtisodiy manfaatlarni maksimal darajada oshirish maqsadida raqobatlashish o‘rniga hamkorlik qiladigan muvofiqlashtirilgan mintaqaviy yondashuvni taklif qiladi. Uning ogohlantirishicha, bunday muvofiqlashtirish bo‘lmasa, tashqi kuchlar mintaqadagi kelishmovchiliklardan foydalanishi mumkin, bu esa Markaziy Osiyoning strategik tranzit salohiyatidan foydalanish qobiliyatiga putur yetkazishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

IXTI katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova o‘zining yangi maqolasida Afg‘oniston transport infratuzilmasining mintaqaviy integratsiya va Markaziy Osiyoning iqtisodiy istiqbollariga ta’sirini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Ukrainadagi urush boshlanganidan so‘ng mintaqa mamlakatlari Rossiyaga qaramlikni kamaytirish maqsadida o‘z savdo yo‘nalishlarini xilma-xil qilish bo‘yicha harakatlarini jadallashtirgan. Tranzitning janubiy yo‘nalishiga alohida e’tibor qaratilmoqda, bu yerda Eron va Afg‘oniston Markaziy Osiyoning asosiy hamkorlari hisoblanadi. Hokimiyat tepasida turgan Toliblar transport yo‘laklarini rivojlantirish, jumladan, temir yo‘llar va Kobul hamda Lojuvard yo‘laklari kabi infratuzilma obyektlarini qurishda qat’iyat namoyish etmoqda.   Tadqiqotning muhim qismi transport siyosati sohasida turli davlatlar o‘rtasidagi raqobat va hamkorlikni ko‘rib chiqishdan iborat. Turkmaniston va Qozog‘iston O‘zbekiston tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanayotgan “Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar” transafg‘on temir yo‘li bilan raqobatlasha oladigan “Torgundi-Hirot-Qandahor-Spin-Buldak” orqali muqobil yo‘nalishni ilgari surmoqda. Muallifning ta’kidlashicha, ushbu yo‘nalishlarning rivojlanishi mintaqaning tranzit imkoniyatlarini oshiradi, shuningdek, geosiyosiy raqobatga va Rossiya, Eron va Xitoy kabi yirik o‘yinchilarning strategik manfaatlarini qayta ko‘rib chiqishga sabab bo‘lishi mumkin.   Maqolada Afg‘oniston tranzitida Moskvaning roli ham muhokama qilinadi. G‘arb sanksiyalari sharoitida Rossiya Afg‘oniston orqali Pokistonga chiqadigan “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagini kengaytirishga qiziqish bildirmoqda. Bu masalada O‘zbekiston va Turkmaniston katta yuk oqimlarini jalb qilish orqali muhim rol o‘ynashi mumkin. Shu bilan birga, Eron va Hindiston Markaziy Osiyo bilan muqobil aloqa yo‘llarini ta’minlash maqsadida Chobahor porti va temir yo‘l yo‘nalishlari kabi o‘z loyihalarini rivojlantirmoqda, bu esa O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi mavqeini zaiflashtirib qo‘yishi mumkin.   Xulosa qilib aytganda, Nargiza Umarova Afg‘oniston tranziti dinamikasi Markaziy Osiyo uchun ham imkoniyatlar, ham qiyinchiliklar keltirib chiqarayotganini ta’kidlaydi. Mintaqalararo raqobat va tashqi o‘yinchilar ta’sirining kuchayishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Markaziy Osiyo mamlakatlari tranzitning janubiy yo‘nalishini rivojlantirish bo‘yicha kelishilgan strategiyani ishlab chiqishlari lozim. Bunday yondashuv maksimal iqtisodiy manfaatni ta’minlaydi va ularning xalqaro transport tizimidagi mavqeini mustahkamlaydi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Islomxon Gafarov o‘z maqolasida Rossiya va Xitoyning Markaziy va Janubiy Osiyo integratsiyasiga bo‘lgan strategik yondashuvlarini tahlil qiladi. Ishda ta’kidlanishicha, bu mintaqalarning o‘zaro bog‘liqligi geosiyosiy kun tartibida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, Rossiya va Xitoy esa integratsiya jarayonlarini rivojlantirishda konstruktiv yondashuvlarni namoyon etmoqda. Muallifning qayd etishicha, Markaziy Osiyo mamlakatlari dengiz portlariga chiqishdan, Janubiy Osiyo davlatlari esa Markaziy Osiyo mintaqasi bozorlariga kirishdan manfaatdor.   Muallif Rossiya haqida so‘z yuritarkan, uning siyosati “yangi yevroosiyochilik” konsepsiyasiga asoslanganini, bu doirada Hindiston, Xitoy, Eron va boshqa davlatlar bilan integratsiyani kuchaytirish ko‘zda tutilganini ta’kidlaydi. Moskva SHHT mexanizmlari orqali Janubiy Osiyo bilan aloqalarni faollashtirmoqda, shuningdek, “Global Janub” va “Jahon ko‘pchiligi” tushunchalaridan foydalanmoqda. Muallifning fikricha, bu Yevroosiyo makromintaqasida integratsiya jarayonlarini tezlashtirishi mumkin.   Xitoyga kelsak, maqolada uning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi kabi infratuzilma va iqtisodiy yo‘laklarni yaratishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyasi ta’kidlangan. Shu nuqtayi nazardan, Pekin Markaziy va Janubiy Osiyoni transport yo‘nalishlarini rivojlantirish va savdo aloqalarini kuchaytirish orqali global iqtisodiy hamkorlikning muhim bo‘g‘inlari sifatida ko‘rmoqda. Muallif strategiyalardagi farqlarga qaramay, Rossiya va Xitoy bu mintaqalarning o‘zaro bog‘liqligini chuqurlashtirishdan umumiy manfaatdor, degan xulosaga keladi.   Maqolani CABAR.Asia saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Osiyo-Tinch okeani tadqiqotlari markazining taklif etilgan ilmiy xodimi Jon Xongpyo ta’kidlashicha, Janubiy Koreyaning “K-Silk Road” tashabbusi doirasida koryo-saramlarning (Markaziy Osiyodagi etnik koreyslarning) roli muhim tarixiy va madaniy ahamiyatga ega. Jon o‘z tahlilida koryo-saramlarning transmilliy ta’siri va ularning Koreyaning Markaziy Osiyo bilan diplomatik va iqtisodiy hamkorligiga qo‘shishi mumkin bo‘lgan hissasini ta’kidlaydi. Biroq, uning aytishicha, strategik ahamiyatiga qaramay, koryo-saramlar Janubiy Koreyaning mintaqaga nisbatan keng qamrovli rejalarida to‘laqonli ishtirok etishlariga to‘sqinlik qiluvchi jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelmoqda.   Tadqiqotchining fikricha, koryo-saramlar oldida turgan eng muhim muammolardan biri Janubiy Koreyaning xorijlik koreyslarga nisbatan siyosatining nomutanosibligi hisoblanadi. U ushbu siyosatni milliy bir xillik va o‘zlikni mustahkamlashga urg‘u bergani uchun tanqid qiladi, chunki bu ko‘pincha diaspora jamoalarining o‘ziga xos tarixiy va ijtimoiy-siyosiy xususiyatlarini e’tiborsiz qoldiradi. Bundan tashqari, tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, ta’limdagi to‘siqlar va cheklangan moliyaviy yordam koryo-saramlar duch keladigan muammolarni yanada chuqurlashtiradi va ularni boshqa xorijiy koreys guruhlariga nisbatan noqulay ahvolga soladi. Muallifning ta’kidlashicha, bunday cheklovlar etnik koreyslarning xorijdagi xilma-xil va murakkab tajribasini hisobga olmaydigan millatchilik tamoyillariga asoslangan siyosat shakllantirishdan kelib chiqadi.   Ushbu muammolarni hal qilish uchun Jon Xongpyo inklyuzivlikni rivojlantirishga qaratilgan bir qator kompleks strategiyalarni taklif etadi. Uning fikricha, stipendiya dasturlarini isloh qilish, individual viza siyosatini ishlab chiqish hamda madaniy almashinuv va global fuqarolikka qaratilgan tashabbuslarni yaratish mavjud bo‘shliqlarni bartaraf etish yo‘lidagi muhim qadamlardir. Muallif Janubiy Koreya yondashuvida tub o‘zgarish, ya’ni tor doiradagi millatchilik paradigmasidan xilma-xillik va insonparvarlikka asoslangan modelga o‘tish tarafdori. Uning fikricha, bunday o‘zgarish nafaqat koryo-saramlarga ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yengib o‘tishda yordam beradi, balki Janubiy Koreyaga ularning salohiyatidan Markaziy Osiyo bilan aloqalarni mustahkamlashda qimmatli vositachi sifatida foydalanish imkonini ham beradi.   Muallifning xulosasiga ko‘ra, inklyuziv va istiqbolli siyosat olib borish orqali Janubiy Koreya Markaziy Osiyo bilan hamkorlikni chuqurlashtirgan holda global yetakchi sifatida o‘z mavqeini mustahkamlashi mumkin. Uning fikricha, koryo-saramlarning "K-Silk Road" tashabbusidagi faol ishtiroki uning maqsadlariga erishishga, Koreya va Markaziy Osiyo mintaqasi o‘rtasidagi diplomatik, iqtisodiy va madaniy hamkorlikni chuqurlashtirishga yordam beradi.   Maqolani o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yil noyabr oyida Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi doktor Islomxon Gafarov “Janubiy Osiyoda mintaqasida AQShning zamonaviy tashqi siyosati (Hindiston va Pokiston misolida)” mavzusidagi dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qilib, siyosiy fanlar bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini oldi.   Uning tadqiqoti Janubiy Osiyo mintaqasida AQSH tashqi siyosiy strategiyasining o‘zgarishini har tomonlama tahlil qilishga bag‘ishlangan. Xalqaro munosabatlarni konstruktivizm nuqtai nazaridan ko‘rib chiqishga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu yondashuv ishning nazariy qismida markaziy o‘rinni egallaydi, chunki konstruktivizm xalqaro jarayonlarni nafaqat an’anaviy kuch va manfaatlar omillari orqali, balki g‘oyaviy va madaniy jihatlar nuqtai nazaridan ham ko‘rib chiqadi. Muallif AQShning Janubiy Osiyodagi tashqi siyosati misolida ushbu nazariyani Hindiston va Pokiston bilan uzoq muddatli munosabatlarni tahlil qilishda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatadi. Muallifning ta’kidlashicha, AQShning mintaqadagi tashqi siyosati nafaqat kommunizmni jilovlash yoki terrorizmga qarshi kurashish kabi amaliy strategik maqsadlarni, balki demokratik qadriyatlar va ittifoqchilarni idrok etish kabi konstruktiv jihatlarni ham aks ettiradi. Bu, ayniqsa, AQSH o‘xshash g‘oyaviy tamoyillarga ega bo‘lgan muhim demokratik hamkor sifatida qaraydigan Hindiston bilan munosabatlarda yaqqol namoyon bo‘lmoqda.   Tadqiqotda so‘nggi yetmish yil ichida Janubiy Osiyo global geosiyosiy dinamikani shakllantiruvchi asosiy mintaqalardan biriga aylangani ko‘rsatilgan. Muallif Amerikaning mintaqadagi tashqi siyosati rivojlanishida 1947-yildan boshlab 2021-yilda Afg‘onistondan qo‘shinlar olib chiqib ketilgandan keyingi hozirgi bosqichgacha bo‘lgan yetti tarixiy davrni ajratib ko‘rsatadi. Ishda, shuningdek, AQSH mintaqaviy siyosatining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatgan omillar, jumladan, Hindistonning global ishtirokchiga aylanishi, Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagining rivojlanishi, Hindiston va Pokistonning SHHTga a’zo bo‘lishi va Pokistonning Xitoy bilan hamkorlikka strategik burilishi tahlil qilingan.   Tadqiqotning asosiy xulosasi mintaqadagi Amerika tashqi siyosatining davriyligini aniqlashdan iborat bo‘lib, bu faol ishtirok va nisbiy uzoqlashish davrlarining almashinuvi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, AQSH ustuvor yo‘nalishlarining sezilarli o‘zgarishi kuzatilmoqda: agar Sovuq urush yillarida Pokiston asosiy mintaqaviy hamkor bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi sharoitda e’tibor Hindiston bilan strategik sheriklikni rivojlantirishga qaratilgan.   E’tiboringizga dissertatsiya avtoreferati taqdim etilgan bo‘lib, unda tadqiqotning asosiy xulosalari qisqacha bayon etilgan.   Avtoreferatni o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.