IXTI katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova o‘zining yangi maqolasida Afg‘oniston transport infratuzilmasining mintaqaviy integratsiya va Markaziy Osiyoning iqtisodiy istiqbollariga ta’sirini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Ukrainadagi urush boshlanganidan so‘ng mintaqa mamlakatlari Rossiyaga qaramlikni kamaytirish maqsadida o‘z savdo yo‘nalishlarini xilma-xil qilish bo‘yicha harakatlarini jadallashtirgan. Tranzitning janubiy yo‘nalishiga alohida e’tibor qaratilmoqda, bu yerda Eron va Afg‘oniston Markaziy Osiyoning asosiy hamkorlari hisoblanadi. Hokimiyat tepasida turgan Toliblar transport yo‘laklarini rivojlantirish, jumladan, temir yo‘llar va Kobul hamda Lojuvard yo‘laklari kabi infratuzilma obyektlarini qurishda qat’iyat namoyish etmoqda.   Tadqiqotning muhim qismi transport siyosati sohasida turli davlatlar o‘rtasidagi raqobat va hamkorlikni ko‘rib chiqishdan iborat. Turkmaniston va Qozog‘iston O‘zbekiston tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanayotgan “Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar” transafg‘on temir yo‘li bilan raqobatlasha oladigan “Torgundi-Hirot-Qandahor-Spin-Buldak” orqali muqobil yo‘nalishni ilgari surmoqda. Muallifning ta’kidlashicha, ushbu yo‘nalishlarning rivojlanishi mintaqaning tranzit imkoniyatlarini oshiradi, shuningdek, geosiyosiy raqobatga va Rossiya, Eron va Xitoy kabi yirik o‘yinchilarning strategik manfaatlarini qayta ko‘rib chiqishga sabab bo‘lishi mumkin.   Maqolada Afg‘oniston tranzitida Moskvaning roli ham muhokama qilinadi. G‘arb sanksiyalari sharoitida Rossiya Afg‘oniston orqali Pokistonga chiqadigan “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagini kengaytirishga qiziqish bildirmoqda. Bu masalada O‘zbekiston va Turkmaniston katta yuk oqimlarini jalb qilish orqali muhim rol o‘ynashi mumkin. Shu bilan birga, Eron va Hindiston Markaziy Osiyo bilan muqobil aloqa yo‘llarini ta’minlash maqsadida Chobahor porti va temir yo‘l yo‘nalishlari kabi o‘z loyihalarini rivojlantirmoqda, bu esa O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi mavqeini zaiflashtirib qo‘yishi mumkin.   Xulosa qilib aytganda, Nargiza Umarova Afg‘oniston tranziti dinamikasi Markaziy Osiyo uchun ham imkoniyatlar, ham qiyinchiliklar keltirib chiqarayotganini ta’kidlaydi. Mintaqalararo raqobat va tashqi o‘yinchilar ta’sirining kuchayishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Markaziy Osiyo mamlakatlari tranzitning janubiy yo‘nalishini rivojlantirish bo‘yicha kelishilgan strategiyani ishlab chiqishlari lozim. Bunday yondashuv maksimal iqtisodiy manfaatni ta’minlaydi va ularning xalqaro transport tizimidagi mavqeini mustahkamlaydi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Islomxon Gafarov o‘z maqolasida Rossiya va Xitoyning Markaziy va Janubiy Osiyo integratsiyasiga bo‘lgan strategik yondashuvlarini tahlil qiladi. Ishda ta’kidlanishicha, bu mintaqalarning o‘zaro bog‘liqligi geosiyosiy kun tartibida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, Rossiya va Xitoy esa integratsiya jarayonlarini rivojlantirishda konstruktiv yondashuvlarni namoyon etmoqda. Muallifning qayd etishicha, Markaziy Osiyo mamlakatlari dengiz portlariga chiqishdan, Janubiy Osiyo davlatlari esa Markaziy Osiyo mintaqasi bozorlariga kirishdan manfaatdor.   Muallif Rossiya haqida so‘z yuritarkan, uning siyosati “yangi yevroosiyochilik” konsepsiyasiga asoslanganini, bu doirada Hindiston, Xitoy, Eron va boshqa davlatlar bilan integratsiyani kuchaytirish ko‘zda tutilganini ta’kidlaydi. Moskva SHHT mexanizmlari orqali Janubiy Osiyo bilan aloqalarni faollashtirmoqda, shuningdek, “Global Janub” va “Jahon ko‘pchiligi” tushunchalaridan foydalanmoqda. Muallifning fikricha, bu Yevroosiyo makromintaqasida integratsiya jarayonlarini tezlashtirishi mumkin.   Xitoyga kelsak, maqolada uning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi kabi infratuzilma va iqtisodiy yo‘laklarni yaratishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyasi ta’kidlangan. Shu nuqtayi nazardan, Pekin Markaziy va Janubiy Osiyoni transport yo‘nalishlarini rivojlantirish va savdo aloqalarini kuchaytirish orqali global iqtisodiy hamkorlikning muhim bo‘g‘inlari sifatida ko‘rmoqda. Muallif strategiyalardagi farqlarga qaramay, Rossiya va Xitoy bu mintaqalarning o‘zaro bog‘liqligini chuqurlashtirishdan umumiy manfaatdor, degan xulosaga keladi.   Maqolani CABAR.Asia saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Osiyo-Tinch okeani tadqiqotlari markazining taklif etilgan ilmiy xodimi Jon Xongpyo ta’kidlashicha, Janubiy Koreyaning “K-Silk Road” tashabbusi doirasida koryo-saramlarning (Markaziy Osiyodagi etnik koreyslarning) roli muhim tarixiy va madaniy ahamiyatga ega. Jon o‘z tahlilida koryo-saramlarning transmilliy ta’siri va ularning Koreyaning Markaziy Osiyo bilan diplomatik va iqtisodiy hamkorligiga qo‘shishi mumkin bo‘lgan hissasini ta’kidlaydi. Biroq, uning aytishicha, strategik ahamiyatiga qaramay, koryo-saramlar Janubiy Koreyaning mintaqaga nisbatan keng qamrovli rejalarida to‘laqonli ishtirok etishlariga to‘sqinlik qiluvchi jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelmoqda.   Tadqiqotchining fikricha, koryo-saramlar oldida turgan eng muhim muammolardan biri Janubiy Koreyaning xorijlik koreyslarga nisbatan siyosatining nomutanosibligi hisoblanadi. U ushbu siyosatni milliy bir xillik va o‘zlikni mustahkamlashga urg‘u bergani uchun tanqid qiladi, chunki bu ko‘pincha diaspora jamoalarining o‘ziga xos tarixiy va ijtimoiy-siyosiy xususiyatlarini e’tiborsiz qoldiradi. Bundan tashqari, tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, ta’limdagi to‘siqlar va cheklangan moliyaviy yordam koryo-saramlar duch keladigan muammolarni yanada chuqurlashtiradi va ularni boshqa xorijiy koreys guruhlariga nisbatan noqulay ahvolga soladi. Muallifning ta’kidlashicha, bunday cheklovlar etnik koreyslarning xorijdagi xilma-xil va murakkab tajribasini hisobga olmaydigan millatchilik tamoyillariga asoslangan siyosat shakllantirishdan kelib chiqadi.   Ushbu muammolarni hal qilish uchun Jon Xongpyo inklyuzivlikni rivojlantirishga qaratilgan bir qator kompleks strategiyalarni taklif etadi. Uning fikricha, stipendiya dasturlarini isloh qilish, individual viza siyosatini ishlab chiqish hamda madaniy almashinuv va global fuqarolikka qaratilgan tashabbuslarni yaratish mavjud bo‘shliqlarni bartaraf etish yo‘lidagi muhim qadamlardir. Muallif Janubiy Koreya yondashuvida tub o‘zgarish, ya’ni tor doiradagi millatchilik paradigmasidan xilma-xillik va insonparvarlikka asoslangan modelga o‘tish tarafdori. Uning fikricha, bunday o‘zgarish nafaqat koryo-saramlarga ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yengib o‘tishda yordam beradi, balki Janubiy Koreyaga ularning salohiyatidan Markaziy Osiyo bilan aloqalarni mustahkamlashda qimmatli vositachi sifatida foydalanish imkonini ham beradi.   Muallifning xulosasiga ko‘ra, inklyuziv va istiqbolli siyosat olib borish orqali Janubiy Koreya Markaziy Osiyo bilan hamkorlikni chuqurlashtirgan holda global yetakchi sifatida o‘z mavqeini mustahkamlashi mumkin. Uning fikricha, koryo-saramlarning "K-Silk Road" tashabbusidagi faol ishtiroki uning maqsadlariga erishishga, Koreya va Markaziy Osiyo mintaqasi o‘rtasidagi diplomatik, iqtisodiy va madaniy hamkorlikni chuqurlashtirishga yordam beradi.   Maqolani o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yil noyabr oyida Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi doktor Islomxon Gafarov “Janubiy Osiyoda mintaqasida AQShning zamonaviy tashqi siyosati (Hindiston va Pokiston misolida)” mavzusidagi dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qilib, siyosiy fanlar bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini oldi.   Uning tadqiqoti Janubiy Osiyo mintaqasida AQSH tashqi siyosiy strategiyasining o‘zgarishini har tomonlama tahlil qilishga bag‘ishlangan. Xalqaro munosabatlarni konstruktivizm nuqtai nazaridan ko‘rib chiqishga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu yondashuv ishning nazariy qismida markaziy o‘rinni egallaydi, chunki konstruktivizm xalqaro jarayonlarni nafaqat an’anaviy kuch va manfaatlar omillari orqali, balki g‘oyaviy va madaniy jihatlar nuqtai nazaridan ham ko‘rib chiqadi. Muallif AQShning Janubiy Osiyodagi tashqi siyosati misolida ushbu nazariyani Hindiston va Pokiston bilan uzoq muddatli munosabatlarni tahlil qilishda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatadi. Muallifning ta’kidlashicha, AQShning mintaqadagi tashqi siyosati nafaqat kommunizmni jilovlash yoki terrorizmga qarshi kurashish kabi amaliy strategik maqsadlarni, balki demokratik qadriyatlar va ittifoqchilarni idrok etish kabi konstruktiv jihatlarni ham aks ettiradi. Bu, ayniqsa, AQSH o‘xshash g‘oyaviy tamoyillarga ega bo‘lgan muhim demokratik hamkor sifatida qaraydigan Hindiston bilan munosabatlarda yaqqol namoyon bo‘lmoqda.   Tadqiqotda so‘nggi yetmish yil ichida Janubiy Osiyo global geosiyosiy dinamikani shakllantiruvchi asosiy mintaqalardan biriga aylangani ko‘rsatilgan. Muallif Amerikaning mintaqadagi tashqi siyosati rivojlanishida 1947-yildan boshlab 2021-yilda Afg‘onistondan qo‘shinlar olib chiqib ketilgandan keyingi hozirgi bosqichgacha bo‘lgan yetti tarixiy davrni ajratib ko‘rsatadi. Ishda, shuningdek, AQSH mintaqaviy siyosatining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatgan omillar, jumladan, Hindistonning global ishtirokchiga aylanishi, Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagining rivojlanishi, Hindiston va Pokistonning SHHTga a’zo bo‘lishi va Pokistonning Xitoy bilan hamkorlikka strategik burilishi tahlil qilingan.   Tadqiqotning asosiy xulosasi mintaqadagi Amerika tashqi siyosatining davriyligini aniqlashdan iborat bo‘lib, bu faol ishtirok va nisbiy uzoqlashish davrlarining almashinuvi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, AQSH ustuvor yo‘nalishlarining sezilarli o‘zgarishi kuzatilmoqda: agar Sovuq urush yillarida Pokiston asosiy mintaqaviy hamkor bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi sharoitda e’tibor Hindiston bilan strategik sheriklikni rivojlantirishga qaratilgan.   E’tiboringizga dissertatsiya avtoreferati taqdim etilgan bo‘lib, unda tadqiqotning asosiy xulosalari qisqacha bayon etilgan.   Avtoreferatni o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

“Afg‘oniston Tolibonlar hukmronligi ostida: qo‘shni davlatlar va buyuk davlatlar munosabati” mavzusidagi xalqaro anjuman materiallari orasida Siyosatshunoslik kafedrasi katta o‘qituvchisi Madina Abdullayeva va IXTI ilmiy xodimi Mushtariy Usmonova hammuallifligida IXTI yetakchi ilmiy xodimi Rustam Maxmudov tomonidan yozilgan maqola taqdim etilgan. Tadqiqot Afg‘onistonning boy tabiiy resurslarini va ularning shakllanayotgan geosiyosiy vaziyatdagi ahamiyatini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Mualliflar umumiy qiymati 1 trillion dollardan 3 trillion dollargacha baholangan mis, litiy va nodir yer metallarining strategik muhim konlarini batafsil ko‘rib chiqadilar.   Maqolada jahon davlatlari, xususan Xitoy, Hindiston va Rossiyaning ushbu resurslarga bo‘lgan qiziqishi ortib borayotgani hamda ularni o‘zlashtirish uchun raqobat kurashidagi o‘rniga alohida e’tibor qaratilgan. Mualliflar Afg‘oniston duch kelayotgan muammolar va imkoniyatlarni, jumladan, xalqaro tan olinishning yo‘qligi, sanksiyalar va ichki siyosiy to‘siqlarni ta’kidlab o‘tadilar. Resurslarni oqilona boshqarish va investitsion aloqalarni rivojlantirish mamlakat iqtisodiyotini tiklashning kaliti bo‘lishi va uning global iqtisodiy jarayonlarga qo‘shilishi uchun yangi imkoniyatlar yaratishi mumkinligi qayd etilgan.   Maqolani (rus tilida) o’qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo’lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yilda Germaniyaning Roza Lyuksemburg jamg‘armasi ko‘magida Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universitetida o‘tkazilgan “Afg‘oniston Tolibon hukmronligi ostida: qo‘shni davlatlar va buyuk davlatlar munosabati” mavzusidagi xalqaro anjuman materiallari to‘plamida Antropologiya va konfliktologiya laboratoriyasining yetakchi ilmiy xodimi Rustam Maxmudovning Tolibonning ijtimoiy-iqtisodiy siyosati va Afg‘onistonni modernizatsiyalash istiqbollariga bag‘ishlangan maqolasi o‘rin olgan. Muallif 2021-yilda Tolibon hokimiyatga kelganidan buyon mamlakatdagi iqtisodiy vaziyatni batafsil tahlil qilib, yalpi ichki mahsulotning keskin pasayishi, G‘arb moliyaviy yordamining to‘xtashi va moliya tizimining murakkabliklariga alohida e’tibor qaratadi.   Maqolada ta’kidlanishicha, Tolibon korrupsiyaga qarshi kurashda, tashqi savdoni barqarorlashtirish va Qo‘shtepa kanali, mis va neft konlarini o‘zlashtirish kabi yirik infratuzilma loyihalarini amalga oshirishda muayyan yutuqlarga erishgan. Biroq, muallifning fikricha, ayollarning iqtisodiy hayotdagi ishtirokini cheklash, boshqaruvning samarasizligi va insonparvarlik yordamiga qaram bo‘lish kabi asosiy muammolar Afg‘onistonning barqaror rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Janob Maxmudov ekstraktiv institutlar ustunligi sharoitida keyingi iqtisodiy o‘sish istiqbollarini tahlil qiladi hamda mamlakatdagi vaziyatni barqarorlashtirish uchun xalqaro hamkorlik va investitsiyalarning muhimligini ta’kidlaydi.   Maqolani (rus tilida) o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo’lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.