Doktor Islomxon Gafarovning maqolasi katta e’tiborni jalb etdi, uni Pokistonning 12 ta ommaviy axborot vositasi va tahliliy manbalari chop etgani, uning Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi mintaqaviy aloqalar va strategik hamkorlik haqidagi munozaralarda tobora dolzarb bo‘lib borayotganini ko‘rsatadi. Muallif O‘zbekiston va Pokistonni Yevroosiyo makonida mintaqalararo muloqotni rivojlantirishda asosiy harakatlantiruvchi kuchlar sifatida e’tirof etish uchun ishonchli dalillar keltiradi.   D-r Gafarovning asosiy fikri shundaki, “mintaqa-mintaqa” hamkorligining o‘sib borayotgan modeli nafaqat o‘z vaqtida, balki mintaqaviy xavfsizlik, barqaror rivojlanish va iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik kabi murakkab muammolarni hal qilish uchun ham zarurdir. Ushbu tendensiyaning yetakchi misoli sifatida u O‘zbekiston va Pokiston asosiy ishtirokchilarga aylangan Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi muloqotni keltiradi. Manfaatlari asosan e’lon qilingan darajada qolayotgan global kuchlardan farqli o‘laroq, bu ikki davlat investitsiyalar bilan qo‘llab-quvvatlangan infratuzilma tashabbuslari, xususan, Transafg‘on transport yo‘lagi orqali haqiqiy sodiqlikni namoyish etdi.   Maqolada geosiyosatdan geoiqtisodiyotga o‘tayotgan O‘zbekiston va Pokistonning tashqi siyosiy ustuvorliklari strategik jihatdan mos kelishi ta’kidlanadi. O‘zbekiston Afg‘oniston va Pokiston hududi orqali dengiz yo‘llariga chiqish va global ta’minot zanjirlariga qo‘shilishga intilsa, Pokiston esa Markaziy Osiyoni istiqbolli bozor va Shimoliy Yevroosiyoga tranzit yo‘li sifatida ko‘rmoqda. Ushbu o‘zaro mos keladigan manfaatlar transport, savdo va energetika sohalarida faol hamkorlikka olib keldi, bu esa ikkala mamlakatni Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi aloqalarning kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatdi.   Ushbu tuzilmada Afg‘oniston geografik va logistik ko‘prik sifatida muhim o‘rin tutadi. Doktor Gafarov Afg‘onistonni nafaqat infratuzilmani rivojlantirish, balki ta’lim va gumanitar tashabbuslar orqali ham barqarorlashtirish zarurligini ta’kidlaydi. Ijobiy misol sifatida u O‘zbekiston tomonidan Mozori Sharifda madrasa qurilishini keltiradi va uzoq muddatli tinchlik va mintaqaviy integratsiya vositasi sifatida ta’lim almashinuvlari hamda stipendiya dasturlarini kengaytirishni taklif etadi.   Biroq, muallif taraqqiyotni sekinlashtirish xavfini tug‘dirayotgan doimiy muammolarni ham ta’kidlaydi: zaif transport aloqalari, xalqlar o‘rtasidagi diplomatiyaning yetishmasligi, suv resurslarini taqsimlash bo‘yicha bahslar va ekstremistik guruhlarning mavjudligi. Ushbu to‘siqlarni bartaraf etish uchun d-r Gafarov Termiz muloqoti kabi platformalarni institutsionallashtirish va qo‘shma akademik hamda madaniy institutlarni yaratishni taklif qiladi. Xususan, u o‘zaro anglashuvga ko‘maklashish va hamkorlik uchun mustahkam poydevor yaratish maqsadida Termiz shahrida Markaziy va Janubiy Osiyo qo‘shma universiteti hamda Lahor shahrida Janubiy va Markaziy Osiyo xalqlari muzeyini tashkil etishga chaqiradi. Bunday ko‘p qirrali va istiqbolli yondashuv tufayli d-r Gafarovning maqolasi nafaqat strategik tahlil, balki barqaror mintaqalararo hamkorlik uchun yo‘l xaritasi hamdir.   Maqolani o‘qing: Diplomatic News Agency – DNA Pakistan in the World The Diplomatic Insight Islamabad Post Daily Ittehad Daily Spokesman (PDF) The World Ambassador The Gulf Observer News Guru The Europe Today World News Common Future Society   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Donald Trampning ikkinchi prezidentlik muddatidagi 100 kunlik davri beqiyos siyosiy faollik bilan ajralib turdi hamda AQSh ichida ham, xalqaro maydonda ham keng muhokamalarga sabab bo‘ldi. Bu bosqichda tahlilchilar prezident reytingidagi o‘zgarishlar, uning administratsiyasidagi muvofiqlik va qonun chiqarish sohasidagi yutuqlarni diqqat markaziga oldilar.   Konservativ “Loyiha 2025” doirasida avvaldan tayyorlangan siyosiy rejalarga asoslangan holda, Tramp o‘zining “Amerikani buyuk qilish” shiori ostida keng ko‘lamli islohotlarga kirishdi. Ichki siyosatining asosiy yo‘nalishi davlat apparatini qayta tashkil etish, ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni qayta ko‘rib chiqish va mamlakatning iqtisodiy kursini o‘zgartirishga qaratildi.   Ma’lumot uchun: Loyiha 2025 — 2023-yil aprel oyida konservativ Heritage Foundation markazi tomonidan e’lon qilingan federal hukumatni isloh qilish va prezident hokimiyatini markazlashtirishga qaratilgan takliflar to‘plami bo‘lib, 2024-yilgi prezidentlik saylovlari arafasida tayyorlangan.   “Maydonni toshtirish” strategiyasi (ya’ni qisqa muddat ichida juda ko‘p qarorlar qabul qilib, muxolifatni chalg‘itish) yordamida Tramp taxminan 140 ta farmonni imzoladi — bu ko‘rsatkich nafaqat uning birinchi muddatidan, balki avvalgi prezidentlardan ham ancha yuqori. Ularning aksariyati ichki siyosatga oid bo‘ldi.   Qadriyatlarga qaytish. Trampning asosiy maqsadlaridan biri “chuqur davlat” deb ataluvchi federal byurokratiya va “woke madaniyati” — ya’ni ijtimoiy adolat nomidan gender xilma-xillik va inklyuzivlikni ilgari suruvchi amaliyotlarga qarshi kurashish bo‘ldi. Prezidentlikka qaytgach, Tramp “Xilma-xillik, tenglik va inklyuzivlik” davlat dasturini bekor qildi, faqat ikki xil gender o‘zini identifikatsiyalashni qonuniy tarzda tan oldi va so‘z erkinligini cheklovchi senzuralarni olib tashladi. Bu siyosat natijasida nafaqat davlat organlarida, balki xususiy sektorda ham inklyuzivlik tashabbuslari butunlay to‘xtatildi.   Universitetlarga davlat grantlarini qisqartirish tahdidi ostida talabalarning siyosiy faolligini, ayniqsa Falastin bilan bog‘liq masalalarda, bostirish talablari kuchaydi. Bu esa yetakchi oliy ta’lim muassasalari bilan to‘qnashuvlarga olib keldi.   Davlat boshqaruvini isloh qilish. Davlat xarajatlarini qisqartirish va byurokratiyani kamaytirish maqsadida “Hukumat samaradorligi departamenti” tashkil etilib, uning rahbarligi Ilon Maskka topshirildi. Uning boshchiligida federal xizmatlar xodimlari keng miqyosda qisqartirila boshlandi — ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, ishdan bo‘shatilganlar soni 260 ming kishigacha yetgan. Bu jarayonlar davlat byudjetiga 135 milliard dollarga tushgani aytilmoqda.   USAID (Xalqaro taraqqiyot bo‘yicha AQSh agentligi) Tashqi ishlar vazirligiga qo‘shildi, 5 mingdan ortiq loyiha yopildi va xodimlarning 90 foizi ishdan bo‘shatildi. Ta’lim vazirligini bosqichma-bosqich tugatish ishlari boshlandi, uning funksiyalari shtatlar va mahalliy hokimiyatlarga topshirilmoqda. Xavfsizlik sohasida ham Pentagon, FBI, Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) va Milliy xavfsizlik agentligida qisqartirishlar amalga oshirilmoqda. Tejalgan mablag‘lar sanoatni rivojlantirish va byudjet tanqisligini qisqartirishga yo‘naltirilmoqda. Migratsiya. Tramp ma’muriyati immigratsiya siyosatida qat’iy pozitsiyasini davom ettirdi. Meksika bilan chegara bo‘yicha devor qurilishi tiklandi, noqonuniy immigrantlarni tashuvchi kartellar terrorchi tashkilotlar deb e’lon qilindi. Chegara buzilishi holatlari 60 yildagi eng past ko‘rsatkichga tushdi — 90% kamaydi. Garchi bu choralarga jamiyatda ijobiy munosabat bildirilgan bo‘lsa-da, deportatsiya siyosatining keskin usullari — jumladan, immigrantlarni boshqa mamlakatlarda vaqtinchalik saqlash markazlariga yuborish — inson huquqlari tashkilotlari va sudlar tomonidan tanqid qilindi. Hatto AQShda integratsiyalashgan, foydali bo‘lgan ayrim noqonuniy va hatto qonuniy immigrantlar ham vatanga qaytarilmoqda, u yerda ularni ta’qib kutmoqda.   Tramp shuningdek, saylov tizimi ustidan nazoratni kuchaytirishga intilib, fuqarolikni tasdiqlovchi hujjatni majburiy qilish va pochta orqali ovoz berish imkoniyatlarini cheklash tashabbuslarini ilgari surdi. Demokratlar bu choralarga fuqarolik huquqlariga tajovuz sifatida qaradi.   Iqtisodiyot. Dastlabki 100 kunlik iqtisodiy siyosat “savdo urushi”ning qayta boshlanishi bilan ajralib turdi. Xitoy mahsulotlariga bojlar 145 foizgacha oshirildi. 180 dan ortiq davlatga import tariflari 27%–67% oralig‘ida oshirildi, keyinchalik 75 davlat uchun bu daraja 10% atrofida qoldi.   Bu choralar “savdo adolatini tiklash” va ishlab chiqarishni AQShga qaytarish maqsadida qabul qilindi. Biroq moliyaviy bozorlar buni keskin salbiy qabul qildi: S&P 500 indeksi 8,5% ga tushdi — bu ko‘rsatkich Nixon davridan buyon eng yomon natija. Wall Street investorlari umumiy hisobda 8 trillion dollarga yaqin zarar ko‘rdi. 2025-yilning birinchi choragida AQSh iqtisodiyoti 0,3% ga qisqardi. Fox News ma’lumotlariga ko‘ra, amerikaliklarning 58 foizi boj siyosatiga qarshi chiqdi.   Tramp bunday iqtisodiy muammolar uchun Jo Bayden ma’muriyatini aybladi va jamoatchilikni sabrli bo‘lishga chaqirdi. Tahlilchilar esa tariflarning byudjet tanqisligini kamaytirishdagi samaradorligini shubha ostiga qo‘yishmoqda. Chunki 10 yillik tarif daromadlari (1,9 trln $) Tramp rejalashtirayotgan korporativ soliqni 21% dan 15% ga tushirish bilan yuzaga keladigan 4 trillion dollarlik yo‘qotishni qoplamaydi.   Tashqi siyosat. Trampning tashqi siyosati Ukrainadagi va Yaqin Sharqdagi mojarolarni hal qilishga qaratildi. Uning Ukrainaga nisbatan pozitsiyasi — Rossiya bilan bevosita muzokaralarni boshlashga da’vat — ichki va xalqaro tanqidlarga sabab bo‘ldi. Yevropalik ittifoqchilar Trampni “taslim bo‘lish evaziga tinchlik” variantini ilgari surayotganlikda aybladi. Tramp esa Kiyevdan ilgari ko‘rsatilgan harbiy yordam uchun minnatdorchilik, audit va Ukrainadagi resurslarga kirish bo‘yicha og‘ir shartlar bilan kelishuv talab qildi.   Respublikachilar tashqi siyosatdagi mafkuraviy birligini yo‘qotmoqda — partiya yetakchilari, jumladan senator Lindsey Graham va Davlat kotibi Marco Rubio ham o‘zlarining avvalgi keskin pozitsiyalarini yumshatgan.   Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlar keskinlashdi. Vitse-prezident J.D. Vance Myunxen konferensiyasida NATO birdamligini qayta ko‘rib chiqish, Yevropaning harbiy xarajatlarini oshirish va o‘ng kuchlarga nisbatan “adolatli munosabat” bo‘lishini talab qildi.   Tramp ma’muriyati xalqaro diplomatik dasturlarni qisqartirdi va MAGA (Make America Great Again) qadriyatlarini global darajada ilgari surishga urinmoqda. Hatto Grenlandiyani Daniyadan sotib olish, Kanadani AQShga qo‘shib olish, Panama kanalini qaytarib olish, Isroilga yordamni kuchaytirish, Eron bilan muzokaralar, Husiylarga qarshi harbiy kampaniya va AQSh dengiz kuchlarini 50 yillik tanaffusdan so‘ng Liviyaga qaytarish kabi ekspansionistik tashabbuslar ham ilgari surildi.   Biroq bu tashqi siyosiy rejalarning amalga oshirilishida konstitutsiyaviy cheklovlar mavjud. AQSh Senatining ratifikatsiyasini talab qiluvchi xalqaro shartnomalar va sanksiyalarni bir tomonlama bekor qilish huquqini cheklovchi qonunlar mavjud.   Ma’lumot uchun: “Amerikaga dushman bo‘lgan davlatlarga qarshi sanksiyalar orqali kurash to‘g‘risida”gi qonun (CAATSA) 2017-yilda qabul qilingan bo‘lib, Rossiya, Eron va Shimoliy Koreyaga qarshi sanksiyalarni prezident tomonidan mustaqil ravishda bekor qilish imkonini cheklaydi — buning uchun Kongress tasdig‘i talab qilinadi.   Xulosalar:   I. Donald Trampning ikkinchi prezidentlik muddatining dastlabki 100 kuni — radikal siyosiy islohotlar, keskin qarorlar va mavjud institutsiyalarga qarshi borish bilan ajralib turdi. Bu “shok terapiyasi” AQShning muvozanat va qarshi kuchlar tizimida jiddiy bosimlar keltirib chiqardi.   Jamoatchilik fikri asosan salbiy bo‘ldi: so‘rovlar Trampning reytingi 39–44% gacha tushganini ko‘rsatdi (ilgarigi 53% dan). Iqtisodiyot, tashqi siyosat va boshqaruvdagi ko‘plab chora-tadbirlar aholining noroziligiga sabab bo‘ldi.   II. Iqtisodiy siyosatdagi noaniqlik, tarif urushi va inflyatsion xavflar global bozorlarni beqarorlashtirdi. Tramp o‘zining iqtisodiy muvaffaqiyat ramzi sifatidagi obro‘sini yo‘qotish xavfi ostida. Shu bilan birga, AQShda konstitutsion muvozanat izdan chiqmoqda — respublikachi senatorlar mustaqil qonun loyihalarini ishlab chiqmoqda, demokratlar esa impichment jarayonini boshlashga urinmoqda.   III. Tashqi siyosatda esa AQShning an’anaviy ittifoqlari yemirilmoqda: Kanada Yevropa Ittifoqiga qo‘shilishni ko‘rib chiqmoqda, Xitoy, Janubiy Koreya va Yaponiya savdo sohasida yaqinlashmoqda, Meksika esa Lotin Amerikasi bilan hamkorlikni kuchaytirmoqda.   Umuman olganda, Tramp yuqori faollik ko‘rsatgan bo‘lsa-da, uning strategiyasining aniq bosqichlarga bo‘lingan rejasining yo‘qligi uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish istiqbollarini shubha ostiga qo‘ymoqda.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

O‘zlarining tahliliy eslatmalarida Islomxon Gafarov va IXTI ko‘ngillilari Bobur Mingyasharov va Bositxon Islomov 2025-yil aprel oyida sodir etilgan halokatli terakt tufayli Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlarda yuzaga kelgan so‘nggi va eng jiddiy keskinlashuvning tizimli va har tomonlama tahlilini taqdim etadilar. Ma’ruza ayni paytda dolzarb va ahamiyatlidir, chunki u terakt va uning oqibatlarini kengroq geosiyosiy, mintaqaviy va institutsional kontekstda ko‘rib chiqadi. Mualliflar Janubiy Osiyodagi xavfsizlik tizimini nozik tushunishlarini namoyish etib, keng ko‘lamli davlatlararo mojaro xavfini hayratlanarli aniqlik bilan belgilaydilar.   Tahliliy yozuv 22-aprel kuni Jammu va Kashmir shtatining Paxalgam tumanida 26 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan terakt haqidagi faktik hisobot bilan boshlanadi. Uning uchun javobgarlikni “Lashkar-i-Tayba”ga aloqador deb taxmin qilinayotgan “Kashmir qarshilik harakati” guruhi o‘z zimmasiga oldi. Hindistonning Pokiston ishtiroki haqidagi bayonotlari razvedkaning aralashuvi to‘g‘risidagi da’volar bilan qo‘llab-quvvatlanib, harbiy va diplomatik javob choralarining keng ko‘lamli qatori uchun asos bo‘ldi. Mualliflar Hindistonning javob choralarini – ommaviy hibsga olish va infratuzilmani vayron qilishdan tortib, ikki tomonlama suv almashinuvining uzoq yillik poydevori va mintaqaviy hamkorlik uchun asosiy kelishuv bo‘lgan Hind suvlari to‘g‘risidagi shartnomani to‘xtatish bo‘yicha keskin qadamgacha – sinchkovlik bilan sanab o‘tadilar va baholaydilar.   Shu bilan birga, mualliflar Pokistonning qarshi chora-tadbirlari va diplomatik pozitsiyasini o‘rganadilar. Islomobodning terrorchilik hujumiga aloqadorligini qat’iyan rad etishi va xalqaro tergovga bo‘ysunishga tayyorligi inqirozni xalqaro miqyosga olib chiqish va jahon hamjamiyatining hamdardligini uyg‘otishga qaratilgan puxta o‘ylangan urinish sifatida talqin qilinadi. Pokistonning Hindiston fuqarolarini chiqarib yuborishi, savdoni to‘xtatishi va havo hududini yopishi vazmin, ammo qat’iy javob hisoblanadi. Ayniqsa, mualliflarning Pokistonning BMT Xavfsizlik Kengashidagi muvaqqat a’zolik o‘rnini muhokama qilishi chuqur ma’noga ega, chunki Islomobod bundan ma’naviy va diplomatik ustunlikka erishish uchun foydalanmoqchi.   Qisqacha sharhning muhim jihati uning xalqaro ishtirokchilarga e’tibor qaratganligidir. Mualliflar Hindistonning G‘arb davlatlari, Fors ko‘rfazi mamlakatlari va hatto Rossiya va Ukrainadan olgan puxta qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab, uni terrorizmga qarshi global konsensus doirasiga kiritadilar. Tashqi ishlar vaziri Abbos Arag‘chi boshchiligidagi Eronning vositachilik sa’y-harakatlari Tehronning Dehli va Islomobod bilan strategik aloqalarini muvozanatlashtiruvchi diplomatik uvertyura sifatida ko‘riladi. Eronning rolini kiritish mualliflarning kengroq mintaqaviy nuqtai nazarini va rivojlanayotgan ko‘p qutbli dinamikani tushunishini ko‘rsatadi. Xuddi shunday, Xitoyning Pokiston bilan kutilgan ittifoqi CPEC loyihasi va kengroq mintaqaviy intilishlarga asoslangan uzoq muddatli strategik hisob-kitoblarining bir qismi sifatida tasvirlanadi.   Ehtimol, mualliflar tomonidan taqdim etilgan istiqbolli ssenariylar eng ishonchli bo‘lishi mumkin. Ular transchegaraviy harbiy keskinlashuv, ayirmachi guruhlar ishtirokidagi proksi-mojarolar va hatto mintaqaviy kuchlar joylashuvini qayta shakllantirish, jumladan, Pokiston-Afg‘oniston munosabatlarida mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar haqida ogohlantirmoqda. Xatda Kashmir inqirozi uning ikki asosiy a’zosi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarama-qarshilik oldida tobora falajlanib borayotgan Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi ko‘p tomonlama tashkilotlarga bo‘lgan ishonchni sinovdan o‘tkazishi mumkinligi teran qayd etilgan.   Umuman olganda, ushbu tahliliy ma’lumot global oqibatlarga olib keladigan rivojlanayotgan mintaqaviy inqirozning ishonchli va ko‘p qirrali tahliliga aylanadi. Faktlarni geosiyosiy bashorat bilan uyg‘unlashtirish orqali mualliflar nafaqat siyosatchilar va tahlilchilar uchun qimmatli manba taqdim etadilar, balki Janubiy Osiyodagi eng qiyin hal qilinadigan bo‘linish chizig‘ining barqaror beqarorligini ham eslatib qo‘yadilar.   Paradigma.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

May oyi boshida AQSh Prezidenti Donald Tramp Oq uy Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi Maykl Uolts va uning o‘rinbosari Aleks Vong ishdan olinganini e’lon qildi.   Ma’lumot uchun: Maykl Uolts — 51 yoshda, AQSh maxsus kuchlari tarkibida Afg‘oniston, Yaqin Sharq va Afrikada xizmat qilgan sobiq harbiy. U shaxsiy jasorati uchun bir qancha davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Ilgari Oq uy va Pentagon tizimlarida faoliyat yuritgan, 2018 yilda AQSh Kongressining quyi palatasiga saylangan. Aleks Vong esa Trampning birinchi ma’muriyati davrida Koreya masalalari bo‘yicha maxsus vakil o‘rinbosari lavozimida ishlagan.   Ularning ishdan olinishi ortida Uolts tomonidan Milliy xavfsizlik kengashida maxfiy operatsiyalar muhokamasida ochiq aloqa kanallaridan foydalanilgani fosh bo‘lgani turibdi. Shuningdek, Uoltsning Isroilni so‘zsiz qo‘llab-quvvatlashi, Binyamin Netanyaxu bilan doimiy muloqoti hamda Eronga qarshi harbiy harakatlarni kuchaytirishga urinishlari Prezident Trampning “urushlarni tugatish, yangilarini boshlamaslik” haqidagi saylovoldi va’dalariga zid bo‘lgan. Uoltsning ishdan olinishi yumshatish maqsadida uning nomzodi BMTdagi AQSh elchisi lavozimiga ilgari surildi.   Milliy xavfsizlik maslahatchisi vazifasini vaqtincha Davlat kotibi Marko Rubio bajarib turibdi. U Trampning ishonchini chuqur hurmat, shartsiz sadoqat va har dam olish kunlari Prezident bilan norasmiy suhbatlar uchun uchrashuvlari orqali qozongan.   Uolts o‘rniga asosiy nomzodlardan biri sifatida Trampning uzoq yillik do‘sti va golfdagi sherigi Stiven Uitkoff tilga olinmoqda. Tashqi siyosat bo‘yicha mutaxassisligi va tajribasi bo‘lmasa-da, Trampning shaxsiy ishonchini qozongan Uitkoff hozirda Isroil, HAMAS, Ukraina, Rossiya va Eron bilan muzokaralarni bir vaqtning o‘zida olib borayotgan shaxs sifatida Davlat departamentining e’tirozlariga sabab bo‘lmoqda.   Shu bilan birga, Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi lavozimiga asosiy da’vogar sifatida Oq uy ma’muriyat rahbarining o‘rinbosari Stiven Miller tilga olinmoqda. Miller – Trampning keskin migratsion siyosatining muallifi bo‘lib, Prezidentning eng ishonchli va uzoq yillik yordamchilaridan biri hisoblanadi. Hozirda u sud tinglovlarisiz noqonuniy muhojirlarni darhol deportatsiya qilish tashabbusini faol ilgari surmoqda. Ichki xavfsizlik kengashi aynan uning rahbarligida “soatdek ishlayotgani” va “ancha kichik jamoaga ega bo‘lishiga qaramay, Milliy xavfsizlik kengashidan ko‘ra samaraliroq ekani” haqida ichki manbalar ta’kidlashmoqda. Tramp o‘zining eng yaqin ishonchli kishilar doirasiga tayangan holda, ular zimmasiga bir nechta funksiyalarni yuklashga moyil bo‘lgani sababli, Miller bir vaqtning o‘zida bir necha lavozimni egallashi ehtimoldan holi emas.   Milliy xavfsizlik sohasidagi o‘zgarishlar Oq uy uchun nozik bir pallada ro‘y bermoqda. Vashingtondagi insayderlar ta’kidlashicha, Uoltsning ketishi Tramp ma’muriyati ichida inavguratsiyadan buyon davom etib kelayotgan ziddiyatlar natijasidir. Bu ichki kurashda shartli “neokonservatorlar” deya atalayotgan “jasur”lar guruhi, jumladan, Uolts, va vitse-prezident Jey Di Vens atrofida to‘plangan “neoisolationistlar” qarama-qarshi turmoqda. Biroq bu atamalar Tramp jamoasidagi hokimiyat dinamikasining murakkab tabiatini to‘liq aks ettirmaydi.   Trampning ikkinchi prezidentlik muddati uning atrofidagi odamlarning ochiq sadoqati bilan ajralib turadi. Biroq bu birlik pardasi ortida qudrat uchun kurashayotgan uchta aniq guruh mavjud. Birinchi guruh — “Make America Great Again” (MAGA) harakatining qat’iy tarafdorlari bo‘lib, ular AQShni urushlarga va iqtisodiy og‘irliklarga olib keladigan murakkab xalqaro ittifoqlarga chuqur shubha bilan qaraydi. Bu guruhga vitse-prezident J.D. Vens, Prezidentning o‘g‘li Donald Tramp Jr. (ilgari bu rolni Ivanka va Jared Kushner bajargan) hamda Trampning yaqin do‘sti bo‘lgan ultrao‘ng jurnalist va teleboshlovchi Laura Lumer kiradi. Aynan uning tavsiyasi bilan yaqinda AQSh Milliy xavfsizlik agentligi (elektron razvedka) rahbari T. Xou ishdan olingani ushbu guruh ta’sirining kuchini ko‘rsatadi.   Ikkinchi guruh – bu an’anaviy respublikachi internatsionalistlar, neokonservatorlar. Bu guruhda Uolts, Rubio hamda Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) direktori Jon Retklif muhim o‘rin egallaydi. Ular yuqori lavozimlarga ega bo‘lsalar-da, Trampga nisbatan cheklangan ta’sirga egadirlar.   Uchinchi, balki eng muhim guruhni “oligarklar” deb atash mumkin. Bular — Trampning yaqin do‘stlari bo‘lgan milliarderlardir. Bu ro‘yxat boshida Uitkoff turadi. Undan keyin moliya va savdo vazirlari sifatida Stiv Bessent va Govard Lutnik, shuningdek, “Davlat samaradorligi departamenti” rahbari sifatida Elon Musk tilga olinadi.   Prezident Tramp atrofidagi bu uchlik doira hozirgacha mustahkam saqlanib kelgan bo‘lsa-da, guruhlar orasidagi yashirin keskinlik yaqqol tus ola boshladi va bu ichki muvozanatni izdan chiqardi. Bu to‘qnashuvda ilk jiddiy qurbon aynan Maykl Uolts bo‘ldi. Uni yo‘q qilishga turtki bo‘lgan holat — Tramp tarafdori bo‘lgan “New York Post” gazetasida chop etilgan “S. Uitkoff Eronga va Rossiyaga muzokaralar olib borishi kerak emas — deydi ittifoqchilar va insayderlar” sarlavhali maqola bo‘ldi.   Ushbu maqolada Trampning sobiq yordamchisi Uitkoffni “yaxshi yigit, ammo no‘noq ahmoq” deb atagan. Shuningdek, Isroil tarafdori bo‘lgan “Demokratiyani himoya qilish jamg‘armasi” (FDD) vakillarining Uitkoffning Eron bilan muzokaralardagi roli yuzasidan tanqidlari ham keltirilgan. Mazkur maqolaga tezkor javob MAGA harakati vakili va Tramp Jr. bilan doimiy chiqishlar qiladigan Charli Kirk tomonidan berildi: “FDD Uitkoffga qarshi kampaniya yuritmoqda. Ular Prezident Trampning mavqeini yemirish va Eron bilan bitimni buzishga ochiq chaqirmoqda. Uitkoffga qarshi kuchlar — bu MAGA harakatining dushmanlari”, — dedi u.   Mazkur ichki ziddiyatlar Tramp ma’muriyati Eron va Rossiya bilan tinchlik bitimlarini tuzishga harakat qilayotgan, shu bilan birga Isroil, Ukraina va Yevropadagi ittifoqchilar xavfsizligini saqlab qolishga urinayotgan bir davrga to‘g‘ri kelmoqda. Uolts, shuningdek, uning o‘rnini vaqtincha egallagan Rubio an’anaviy respublikachilarning tashqi siyosatdagi ustunlariga aylangan. Biroq barcha ichki kurashlarga qaramay, Trampning o‘zi o‘z ma’muriyatidagi asosiy qaror qabul qiluvchi markaz sifatida qolmoqda.   Bu hafta Tramp Rossiyaga nisbatan pozitsiyasini keskinlashtirib, Ukraina bilan xavfsizlik bitimini imzoladi. U ilgari Prezident Vladimir Putinni jiddiy muzokaralarga undash uchun Rossiyaga nisbatan sanksiyalar kiritish bilan tahdid qilgan edi. U shuningdek, Rossiya bank sektoriga va “ikkilamchi sanksiyalar”ga ham ishora qildi.   Trampning bu bayonotini respublikachi senator Lindsi Grem qo‘llab-quvvatladi. U, ikki partiya qo‘lloviga ega bo‘lgan qonun loyihasiga 72 senator imzo qo‘yganini ma’lum qildi. Ushbu qonun loyihasiga ko‘ra, agar Putin urushni to‘xtatish bo‘yicha muzokaralarni boshlamasa, Rossiyaga nisbatan “halokatli” sanksiyalar joriy etiladi. Xususan, Rossiya neft, gaz va uranini xarid qilayotgan mamlakatlardan AQShga importga 500% tariflar kiritilishi ko‘zda tutilgan. Agar Tramp uni ma’qullasa, qonun Senatda ovozga qo‘yiladi.   Xulosa qilib aytganda, Milliy xavfsizlik sohasidagi kadrlar almashinuvi oddiy o‘zgarish emas, balki Tramp ma’muriyati ichidagi chuqur mafkuraviy tafovutlarni aks ettirmoqda. Tashqi siyosatda tajovuzkor yondashuv tarafdorlari va ehtiyotkorlik tarafdorlari o‘rtasidagi kurash Oq uyda qaror qabul qilish tizimining beqarorligidan дарак беради. Tashqi tahdidlar kuchayib borayotgan bir paytda bunday ichki parokandalik AQSh milliy xavfsizligi samaradorligiga jiddiy xavf tug‘dirishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning yangi tadqiqoti shakllanayotgan transkontinental savdo tizimi doirasida Afg‘onistonning potensial tranzit markazi sifatidagi o‘zgarayotgan rolini har tomonlama tahlil qiladi. Toliblar boshqaruvi ostida Afg‘oniston hukumati mintaqaviy bog‘liqlikka urg‘u bergan holda infratuzilmani rivojlantirishga amaliy va qat’iyatli yondashuv qabul qildi. Uning ta’kidlashicha, asosiy mintaqaviy o‘yinchilar – xususan, O‘zbekiston, Turkmaniston va Eron – Janubiy Osiyo va jahon bozorlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish maqsadida Afg‘oniston hududidan o‘tadigan ulkan temir yo‘l loyihalarini qayta tiklamoqda yoki kengaytirmoqda. Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar temir yo‘li (“Kobul yo‘lagi”) va g‘arbiy Qandahor yo‘nalishi bu rejalardagi asosiy yo‘nalishlardir.   Muallif O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi kabi tashabbuslarni ilgari surishdagi yetakchi rolini ta’kidlab, uning Markaziy Osiyoning savdo yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish intilishining markazi sifatida o‘zini namoyon etayotganini ko‘rsatadi. Turkmanistonning Qozog‘iston bilan parallel g‘arbiy yo‘lakni yaratish bo‘yicha hamkorligi va Eronning Xof-Hirot va Zohidon-Zaranj liniyalari qurilishini yakunlashga intilishi ko‘plab mintaqaviy o‘yinchilarning Afg‘onistonni iqtisodiy integratsiya kanali sifatida qabul qilishini aks ettiradi. Umarova Yevroosiyoning hozirgi logistika xaritasini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan, Eron, Afg‘oniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Xitoyni bog‘laydigan taklif etilayotgan “Besh millat yo‘li” haqida batafsil ma’lumot beradi. Maqolada, shuningdek, Eronning Vaxan yo‘lagi orqali Xitoyning Shinjon o‘lkasiga chiqish uchun afg‘on yo‘llaridan foydalanishga intilayotgani, ammo bu hozircha haqiqatdan ko‘ra ko‘proq orzu ekanligi ta’kidlanadi.   Tenglamaga Rossiyaning kiritilishi o‘sib borayotgan murakkablikka strategik qatlam qo‘shadi. Kremlning Afg‘onistonni yangi temir yo‘llar orqali Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagi bilan bog‘lashga bo‘lgan qiziqishi ayniqsa muhimdir. O‘zbekiston va Turkmaniston bilan hamkorlikda Sharqiy va G‘arbiy Afg‘oniston temir yo‘l yo‘nalishlarini yaratish bo‘yicha Rossiya tashabbuslari Moskvaning janubga, Pokiston va Hind okeaniga logistika oqimiga ulanish niyatini aks ettiradi. Biroq, ekspert haqli ravishda “O‘zbekiston temir yo‘llari” tomonidan bu ma’lumotlar tasdiqlanmaganini ta’kidlaydi, bu esa yuqori darajadagi siyosiy qo‘llab-quvvatlash mavjud bo‘lsa-da, amalga oshirish tafsilotlari hali aniqlanmaganini ko‘rsatadi.   Xulosa qilib, Nargiza Umarova keng qamrovli strategik hisob-kitobga to‘xtalib, xavfsizlik muammolari, ayniqsa Pokiston yo‘nalishida, mintaqaviy afzalliklarni Kobul yo‘lagidan uzoqroq, ammo ehtimol barqarorroq bo‘lgan Qandahor yo‘nalishiga o‘tkazishi mumkinligini ta’kidlaydi. Shuningdek, u mintaqaviy muvofiqlashtirish bo‘lmasa, ko‘plab raqobatdosh loyihalar infratuzilmaning tarqoq rivojlanishiga olib kelishi mumkinligini ta’kidlaydi. Muvofiqlashtirish va qo‘shma investitsiyalar, ayniqsa O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston tomonidan, muvaffaqiyatga erishish uchun zarur shartlar sifatida qaraladi. Maqola ehtiyotkor optimistik ohangda yakunlanadi: agar manfaatdor tomonlar o‘z sa’y-harakatlarini samarali muvofiqlashtira olsa, Afg‘oniston dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan mojaro hududidan Yevroosiyoning markaziy qismini global savdo yo‘llari bilan bog‘laydigan muhim logistika yo‘lagiga aylanishi mumkin.   Bourse & Bazaar Foundation veb-saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

O‘zining yangi tahliliy maqolasida doktor Islomxon Gafarov toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng Vashingtonning Afg‘onistonga nisbatan o‘zgaruvchan strategiyalarini ko‘p qirrali tahlil qilib beradi. U Amerika siyosatining to‘rtta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatadi – terrorizmga qarshi kurashdan tortib siyosiy ajralish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga qadar – izchil uzoq muddatli istiqbol yo‘qligini ta’kidlaydi. Bu bosqich Vashingtonning milliy xavfsizlik masalalarini keng ko‘lamli hamkorlikdan doimo ustun qo‘yganini aks ettiradi.   Ikkinchi bosqich strategik ajralish bilan ajralib turdi: Qo‘shma Shtatlar Afg‘onistonning ichki siyosatidan uzoqlashdi va TAPI hamda CASA-1000 kabi infratuzilma loyihalarida ishtirokini to‘xtatdi. Biroq, Tramp ma’muriyati ikki tomonlama siyosat yurita boshladi – qisman MAGA kampaniyasi bayonotiga muvofiq ritorik va qisman strategik yo‘nalishda, 2020-yil o‘rtalariga kelib Tolibon vakillari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni yo‘lga qo‘ydi. Bu o‘zgarish, ayniqsa, AQShning Xitoy bilan raqobati sharoitida Afg‘onistonning doimiy geosiyosiy ahamiyatini anglashini ko‘rsatdi.   Doktor Gafarovning ta’kidlashicha, AQShning hozirgi yondashuvi Tolibon tomonidan inson huquqlari buzilishini so‘zda qoralashni pragmatik hamkorlik bilan birlashtiradi, jumladan, yaqinda Tolibon rasmiylari bilan yuqori darajadagi muloqotlardan so‘ng amerikalik garovga olingan shaxsning ozod etilishi bunga misol bo‘ladi. Ushbu qadamlar qisman Xitoyning Afg‘onistondagi ta’siri kuchayib borayotgani va AQShning strategik muhim mintaqadagi nufuzini qayta tiklash zarurati tufayli siyosatning puxta qayta ko‘rib chiqilayotganidan dalolat beradi. Toliblar, o‘z navbatida, muzokaralarda tenglikni talab qilib, Amerika uskunalarini qaytarishdan ham, muzlatilgan afg‘on aktivlarini shartli ravishda ozod qilishdan ham bosh tortmoqda, bu ularning o‘zlarini bo‘ysunuvchi emas, balki suveren kuch sifatida ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.   Kelajak ssenariylarini ko‘rib chiqishda muallif ikkita mumkin bo‘lgan yo‘nalishni ajratib ko‘rsatadi: toliblar safidagi ichki o‘zgarishlarga asoslangan kutish siyosati (xususan, mafkuraviy jihatdan qat’iy Oxundzodadan ko‘ra pragmatikroq Sirojiddin Haqqoniyga ustunlik beriladi) yoki Xitoy ta’siriga qarshi turish uchun muzlatilgan afg‘on aktivlari kabi iqtisodiy vositalardan foydalanish. Ikkala ssenariy ham Afg‘onistonning kengroq geosiyosiy raqobatda, ayniqsa Qo‘shma Shtatlar va Xitoy o‘rtasidagi vosita rolini ta’kidlaydi. E’tiborga loyiq jihati shundaki, AQShning yaqinda Haqqoniy uchun mukofotni bekor qilishi Tolibonning murosaga moyilroq guruhlari bilan hamkorlik qilish bo‘yicha tanlab olingan strategiyaga ishora qilishi mumkin.   Nihoyat, tahlilda O‘zbekiston AQSH-Tolibon munosabatlarini tiklashda asosiy vositachi sifatida ko‘rsatiladi. Toshkentning ham Vashington, ham Kobul bilan strategik aloqalari, betaraf pozitsiyasi va harbiy logistika sohasidagi hamkorligini hisobga olsak, O‘zbekiston diplomatik munosabatlarni tiklash uchun qimmatli ko‘prik bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy barqarorlik borasidagi umumiy qarashlar, O‘zbekistonning Afg‘onistondagi yaqinligi va ta’siri bu imkoniyatni mustahkamlaydi. Umuman olganda, doktor Gafarovning xulosasiga ko‘ra, AQSH siyosatining beqaror rivojlanishi nafaqat Tolibon boshqaruvining murakkabligini, balki Vashingtonning me’yoriy majburiyatlarni geostrategik imperativlar bilan murosaga keltirish uchun kengroq kurashini ham aks ettiradi.   Kun.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.