Amerika tadqiqotlari markazi ilmiy xodimi Shaxzoda Jumaniyozova o‘zining yangi maqolasida sun’iy intellekt (SI) bugungi kunda milliy xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynayotganini ta’kidlaydi. SI ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash va kiberhujumlar hamda axborot manipulyatsiyalari tahdidlarini aniqlashga yordam bermoqda. Dunyoning yetakchi davlatlari, jumladan, AQSH, Xitoy va Rossiya harbiy tizimlar samaradorligini oshirish va yangi xavflardan himoyalanish uchun sun’iy intellektdan faol foydalanmoqda.   Biroq, muallif ta’kidlashicha, sun’iy intellektning rivojlanishi algoritmlarning zaifligidan tortib, avtonom qurollarni qo‘llash bo‘yicha axloqiy bahslargacha bo‘lgan muammolarni keltirib chiqarmoqda. O‘zbekiston uchun xavfsizlik strategiyasiga sun’iy intellektni faol joriy etish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, ishonchli huquqiy asos yaratish va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Bu nafaqat mamlakat xavfsizligini mustahkamlash, balki tez o‘zgaruvchan texnologiyalar dunyosiga moslashish imkonini ham beradi.   Tahliliy sharhni (rus tilida) o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

“People’s Daily” gazetasida e’lon qilingan tahliliy sharhda IXTI Xitoy tadqiqotlari dasturi rahbari Abbos Boboxonov Xitoyning o‘ziga xos uslubda modernizatsiyalashuvga intilishini innovatsion strategiyalar orqali ko‘rib chiqadi. Muallif XXR MK 20-chaqiriq Uchinchi plenumida qabul qilingan “Islohotlarni yanada chuqurlashtirish va Xitoyga xos modernizatsiyani ilgari surish to‘g‘risida”gi qarorning ahamiyatini ta’kidlaydi. Keng ko‘lamli tadqiqotlar va maslahatlashuvlar asosida qabul qilingan ushbu qaror adolatli rivojlanishni ta’minlash uchun xalq manfaatlariga yo‘naltirilgan islohotlarga e’tibor qaratadi.   Hujjatda ta’kidlanishicha, global iqtisodiy va geosiyosiy muammolar sharoitida Xitoyning modernizatsiya yo‘li islohotlar va ochiqlikka pragmatik hamda bosqichma-bosqich yondashuvga bog‘liq. Muallif bu sa’y-harakatlar fuqarolarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish, innovatsiyalarni rag‘batlantirish va bozor samaradorligi hamda boshqaruv samaradorligini uyg‘unlashtirgan ishonchli iqtisodiy tuzilmani yaratishga qaratilganligini qayd etadi.   Bundan tashqari, muallif Xitoyning mehnat unumdorligini oshirish va innovatsion salohiyatini mustahkamlash orqali tarkibiy o‘zgarishlarni jadallashtirish rejalariga alohida e’tibor qaratadi. Ushbu islohotlar dasturi, shuningdek, “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasida infratuzilma va energetika sohasidagi hamkorlik orqali Markaziy Osiyo bilan aloqalarni mustahkamlash imkoniyati sifatida ham qaralmoqda. Maqolada Xitoyning islohotlar yo‘nalishi nafaqat ichki o‘sishga, balki mintaqaviy va global farovonlikka ham hissa qo‘shishi to‘g‘risida xulosa qilingan.   Tahliliy maqolani “People’s Daily” saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

O‘zlarining yangi tadqiqotida doktor Azamat Seitov va boshqa mualliflar barqaror rivojlanish zaruriyati o‘sib borayotgan ekologik muammolar va “yashil” iqtisodiyotga o‘tishning dolzarb ehtiyoji fonida misli ko‘rilmagan ahamiyat kasb etganini ta’kidlaydilar. Ular O‘zbekiston misolini keltirib, bu yerda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish jarayoni tobora ko‘proq ekologik masalalarni qamrab olayotganini va tashabbuslar Orol dengizi inqirozi, suv taqchilligi va cho‘llanish kabi eng muhim muammolarni hal etishga qaratilganini ko‘rsatadi. Ushbu masalalarning global va mintaqaviy ahamiyatini tan olgan holda, O‘zbekiston issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish va ayniqsa Orol dengizi havzasi kabi ekologik jihatdan zaif hududlarda yashil maydonlarni kengaytirishga qaratilgan kompleks strategiyalarni, jumladan “O‘zbekiston-2030” strategiyasini qabul qildi.   Bundan tashqari, mualliflar O‘zbekistonning Parij bitimi kabi xalqaro kelishuvlarga sodiqligini ta’kidlab, mamlakatning “yashil” iqtisodiyotga o‘tishini iqtisodiy o‘sish bilan ekologiyani saqlashni muvozanatlashtirish yo‘lidagi ko‘p qirrali harakat sifatida tavsiflaydilar. Strategiyada energetika infratuzilmasini zamonaviylashtirish, resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish va qayta tiklanuvchi energiya manbalari bo‘yicha tashabbuslarni rag‘batlantirish, shuningdek qayta tiklanmaydigan resurslarga bog‘liqlik va suv tanqisligi kabi muammolarni hal etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar batafsil bayon etilgan. Shuningdek, strategiyada barqaror qishloq xo‘jaligi, ifloslanishni kamaytirish va chiqindilarni qayta ishlashga ustuvor ahamiyat berilgan bo‘lib, bu uzoq muddatli ekologik barqarorlikni ta’minlashga kompleks yondashuvni aks ettiradi.   Qolaversa, O‘zbekistonning “yashil” o‘zgarishining keng qamrovli oqibatlari, jumladan uning iqtisodiy manfaatlari va global barqaror rivojlanish maqsadlariga muvofiqligi muhokama qilinmoqda. Innovatsion texnologiyalarni joriy etish va qayta tiklanuvchi energiya manbalari loyihalari doirasida xalqaro kompaniyalar bilan hamkorlik kabi sheriklik munosabatlarini rivojlantirish orqali O‘zbekiston mintaqaviy ekologik siyosatda yetakchi o‘rinni egallashga intilmoqda. Biroq mualliflar ogohlantirishlaricha, bu maqsadlarga erishish uchun sezilarli iqtisodiy va logistik to‘siqlarni hisobga olgan holda katta investitsiyalar, siyosatning muvofiqligi va ishonchli xalqaro qo‘llab-quvvatlash talab etiladi.   Maqola bilan shu yerda tanishish mumkin   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Islomxon Gafarovning “Afghanistan Monitor” jurnalining sakkizinchi jildida e’lon qilingan “Tolibon evolyutsiyasi: xulq-atvor va strategiyadagi o‘zgarishlar” tahliliy maqolasi 2021-yil avgust oyida toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng ularning boshqaruv modelidagi strategik o‘zgarishlarga bag‘ishlangan. Gafarov, islom huquqining deobandiy talqinlariga asoslangan mafkuraviy qat’iyatga qaramay, toliblar boshqaruv va tashqi siyosatga yondashuvlarida amaliy o‘zgarishlarni namoyish etganini ta’kidlaydi.   Muallif, Tolibonning so‘nggi ichki islohotlari yanada oqilona va strategik boshqaruvga o‘tishdan dalolat berishini ta’kidlaydi. Ularning asosiy mafkurasi, xususan, shariat va pushtunvali tamoyillariga sodiqlik o‘zgarmagan bo‘lsa-da, ichki boshqaruvda ham, xalqaro munosabatlarda ham amaliyroq yondashuv belgilari ko‘zga tashlanmoqda. Gafarov tahlilining muhim jihati – Tolibonning terrorizmga nisbatan o‘zgargan munosabatidir. Afg‘oniston global jihodchi tarmoqlar uchun boshpana bo‘lgan avvalgi boshqaruvdan farqli o‘laroq, hozirgi tuzum “Al-Qoida” va ISHID-Xuroson kabi guruhlarga qarshi faol kurash olib bormoqda.   U, shuningdek, Tolibonning rivojlanayotgan tashqi siyosatini ta’kidlab, ularning g‘ayrimuslim mamlakatlar bilan diplomatik aloqalari kuchayganiga e’tibor qaratadi. Bu esa 1990-yillardagi izolyatsion siyosatdan voz kechishni anglatadi. Bunga Xitoy, Rossiya va Markaziy Osiyodagi qo‘shni davlatlar bilan iqtisodiy investitsiyalarni jalb qilish va infratuzilmani rivojlantirishga qaratilgan hamkorlik kiradi. Yaqqol pragmatizmga qaramay, Islomxon Gafarov bu o‘zgarishlar vaqtinchalik bo‘lishi va mamlakat ichida ham, xalqaro miqyosda ham aniq siyosiy manfaatlarga erishishga qaratilgan bo‘lishi mumkinligini taxmin qilib, o‘z baholarida ehtiyotkorlikni saqlab qolmoqda.   Ushbu tahliliy maqola Tolibonning o‘zgaruvchan strategiyalariga tanqidiy nazar tashlab, o‘zining asosiy mafkuraviy o‘ziga xosligini saqlab qolishga intilib, yangi voqeliklarga ehtiyotkorlik bilan moslashayotgan tuzumni tasvirlaydi.   Ma’lumot uchun: Afghanistan Monitor – bu Pokistondagi Fridrix Ebert jamg‘armasining keng qamrovli nashri bo‘lib, unda 2024-yilning iyunidan avgustigacha bo‘lgan davrda Afg‘onistondagi siyosiy, iqtisodiy, xavfsizlik va gumanitar vaziyatning batafsil tahlili keltirilgan. Toliblar hokimiyatni qo‘lga olganidan buyon o‘tgan uch yilga bag‘ishlangan ushbu nashrda mamlakat duch kelayotgan muammolar va o‘zgarishlar chuqur tahlil qilingan. Unda inson huquqlari, iqtisodiy voqealar, infratuzilma loyihalari va diplomatik munosabatlar kabi keng ko‘lamli mavzular ko‘rib chiqiladi, mutaxassislar esa Tolibon hukmronligi davrida Afg‘onistondagi vaziyatning rivojlanishini o‘rganishadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Azizjon Ziyodullayevning maqolasi Hindistonning Afg‘onistondagi siyosatiga 2021-yilda kutilmaganda toliblarning hokimiyatga qaytishi munosabati bilan kiritgan murakkab o‘zgartirishlarini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Hindistonning asosiy strategik manfaatlari – mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash, terrorizmga qarshi kurashish, Pokiston ta’sirini muvozanatlash va Markaziy Osiyo bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish – o‘zgarishsiz qolgan bo‘lsa-da, yondashuv faol ishtirokdan ehtiyotkorona aloqaga o‘tgan. Bu o‘zgarish Hindistonning yangi afg‘on hukumati bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamkorlik qilmasdan, o‘z ta’siri va asosiy maqsadlarini saqlab qolishga intilayotganini ko‘rsatadi.   Tarixan 2001-yildan 2021-yilgacha Hindistonning Afg‘oniston ishlaridagi ishtiroki keng ko‘lamli va faol bo‘lgan. U Hindistonning Afg‘onistondagi barqarorlikka sodiqligini aks ettiruvchi infratuzilma, ta’lim va sog‘liqni saqlash kabi loyihalarni o‘z ichiga olgan rivojlanishga sezilarli yordam bilan ajralib turdi. Hindistonning qariyb 3 milliard dollarlik sarmoyasi Afg‘oniston parlamenti binosi qurilishi, Salma to‘g‘oni va aloqani mustahkamlash uchun avtomobil yo‘llari tarmog‘i kabi muhim loyihalarni qamrab oldi. Infratuzilmadan tashqari, Hindiston Afg‘oniston xavfsizlik kuchlarini o‘qitish, uskunalar yetkazib berish va hatto Afg‘oniston iqtisodiyotini mustahkamlashga yordam ko‘rsatish orqali o‘zini uzoq muddatli hamkor sifatida namoyon etdi. Bu davrda Hindiston demokratiya, barqarorlik va iqtisodiy rivojlanish uchun qat’iy turib, bu Hindistonning mintaqadagi ta’sirini kuchaytirishga va mamlakatni Pokistonning mintaqaviy intilishlariga qarshi qo‘yishga xizmat qildi.   Biroq Tolibonning hokimiyatga to‘satdan kelishi vaziyatni sezilarli darajada o‘zgartirib, Hindistonni o‘z roli va siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur qildi. Yangi voqeliklarni anglagan Hindiston tanlab aloqa o‘rnatish yondashuviga o‘tdi. Hindiston Tolibon rejimini rasman tan olishdan bosh tortgan bo‘lsa-da, u gumanitar yordam – oziq-ovqat, dori-darmon va COVID-19 vaksinalarini yetkazib berishda davom etmoqda. Bu Hindistonga Afg‘onistonda o‘z ishtirokini saqlab qolishga va shu bilan birga afg‘onlar farovonligini ta’minlashga sodiqligini ko‘rsatishga imkon bermoqda. Bunday “gumanitar diplomatiya” Hindiston uchun o‘z tamoyillariga zarar yetkazmagan holda konstruktiv hamkorlik vositasidir. Hindistonning pozitsiyasi o‘ziga xos jihatlarga ega: u inson huquqlarini hurmat qiladigan inklyuziv Afg‘oniston hukumatini yaratish tarafdori va shu bilan birga Pokiston ta’siri keng tarqalgan mintaqada o‘zining strategik manfaatlarini ta’minlash choralarini ko‘rmoqda.   Hozirgi vaqtda Hindistonning Afg‘onistondagi siyosati bir tomondan demokratiya va inklyuzivlik bo‘yicha axloqiy majburiyatlarga rioya qilish, boshqa tomondan xavfsizlik va iqtisodiyot sohasidagi pragmatik manfaatlar o‘rtasidagi nozik muvozanatni aks ettiradi. Nyu-Dehli Tolibon bilan ochiq, ammo norasmiy aloqa kanallarini qo‘llab-quvvatlasa-da, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Shanxay Hamkorlik Tashkiloti kabi xalqaro forumlarda vakolatli afg‘on hukumatini tuzish tarafdori bo‘lib chiqmoqda. Bunday aloqalarni qo‘llab-quvvatlash orqali Hindiston Afg‘onistonning kelajagida konstruktiv rol o‘ynashning uzoq muddatli niyatini bildirib, o‘z qadriyatlariga ko‘proq mos keladigan siyosiy manzarani kutmoqda.   Muallif Hindistonning Afg‘onistondagi yondashuvi davlat qurilishi bo‘yicha ochiq sa’y-harakatlardan Tolibon bilan bevosita hamkorlik qilmasdan Hindiston manfaatlarini himoya qiladigan yanada pragmatik strategiyaga o‘tganini ta’kidlaydi. Ushbu nozik muvozanat Afg‘onistondagi siyosiy noaniqlik hal etilishini kutib, mintaqaviy xavfsizlik, gumanitar yordam va ko‘p tomonlama diplomatiya masalalari bilan shug‘ullanishda davom etayotgan Hindistonning moslashuvchanligini ko‘rsatadi. Ushbu yangi yondashuvning muvaffaqiyati, muallifning fikricha, oxir-oqibat Hindistonning mintaqaviy ittifoqlarda yo‘l topishi va Afg‘onistondagi o‘zgaruvchan vaziyatga samarali munosabat bildirishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin.   Tahliliy sharhni (ingliz tilida) bu yerda yuklab olishingiz va o‘qishingiz mumkin   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning yangi tahliliy sharhi O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi transport aloqalarini yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilayotgan harakatlarga bag‘ishlangan. Muallif ta’kidlashicha, tranzit salohiyatini kengaytirish bo‘yicha milliy strategiyalarga muvofiq, Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlikni faollashtirish uchun transport va tranzit sohasidagi hamkorlik hal qiluvchi ahamiyatga ega. 2018-yildan boshlab temir yo‘l va avtomobil qatnovini tiklash, tranzit ruxsatnomalarini o‘zaro bekor qilish va xalqaro transport yo‘laklarini yaratish kabi turli tashabbuslar amalga oshirildi.   Mutaxassis transport aloqalarining kuchayishi savdo rivojiga qanday ta’sir ko‘rsatganligini tushuntiradi: savdo hajmi va ikki tomonlama yuk tashish sezilarli darajada o‘sdi. Maqolada infratuzilmani modernizatsiya qilish va investitsiyalar yetishmasligi kabi muammolar ham yoritilgan bo‘lib, xalqaro transport yo‘laklariga qo‘shilish ushbu to‘siqlarni bartaraf etishga va iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga yordam berishi mumkinligi ta’kidlangan.   Bundan tashqari, muallif Xitoy-Tojikiston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘lagi, shuningdek, Tojikiston-Afg‘oniston-Turkmaniston temir yo‘li kabi muqobil yo‘nalishlar bilan raqobatni o‘z ichiga olgan, ikki davlatni asosiy tranzit markazlari sifatida joylashtirishga imkon beradigan potentsial yo‘nalishlar va loyihalar ko‘rib chiqadi. O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida transport strategiyalarini muvofiqlashtirish va manfaatlar to‘qnashuviga qaramasdan, o‘zaro foyda olishni maksimal darajada oshirish uchun logistika ko‘rsatkichlarini yaxshilash bo‘yicha hamkorlik zarurligi ta’kidlanadi.   Tahliliy sharhni The Diplomat saytida o‘qing