Neft, gaz, qayta tiklanadigan energiya manbalari (QTEM) va atom energetikasini o‘z ichiga olgan xilma-xil energetika majmuasiga ega mamlakatlar barqaror energiyaga o‘tishni boshqarishda o‘ziga xos qiyinchiliklarga duch kelmoqda. AQSH, Xitoy, Fransiya, Buyuk Britaniya, Hindiston va Ispaniya kabi davlatlar energiya xavfsizligi, dekarbonizatsiya va iqtisodiy samaradorlikni muvozanatlashtirishga harakat qilmoqda.   Murakkab energiya aralashmasiga ega mamlakatlar uchun asosiy muammolar: Energiya tizimining barqarorligi va moslashuvchanligi o‘rtasidagi muvozanat Atom va gaz generatsiyasi barqaror asosiy yuklamani ta’minlasa, quyosh va shamol energiyasi kabi QTEM tebranishlarga moyil. Bu manbalarni birlashtirish energiyani saqlash infratuzilmasi va tarmoqlarni modernizatsiya qilishga katta sarmoyalar talab qiladi. Masalan, elektr energiyasining 57 foizi QTEMdan, 20 foizi atom stansiyalaridan olinadigan Ispaniyada yaqinda sodir bo‘lgan keng ko‘lamli elektr uzilishi energiya tizimining ishonchliligi va barqarorlikni ta’minlashda atom energetikasining roli haqida bahslarni keltirib chiqardi.   Iqtisodiy samaradorlik va investitsiya tavakkalchiligi Xilma-xil energetika portfelini saqlab qolish katta investitsiyalarni talab etadi. Buyuk Britaniyada Net Zero maqsadlariga erishish bo‘yicha harakatlarga qaramay, Shimoliy dengizning neft va gaz sektori har yili 20 milliard funt sterling ta’minlab, 200 000 dan ortiq ish o‘rinlarini qo‘llab-quvvatlab, iqtisodiyotda muhim rol o‘ynashda davom etmoqda. Biroq, yuqori soliqlar va siyosatdagi noaniqlik investorlarni cho‘chitib, sohaning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin.   Geosiyosiy xavflar va energetika xavfsizligi Energiya importiga qaramlik mamlakatlarni tashqi ta’sirlarga zaif qiladi. Xitoy neft va ko‘mir importiga qaramlikni kamaytirishga intilib, QTEMni rivojlantirish va iqtisodiyotni elektrlashtirishga sarmoya kiritmoqda. Bu sa’y-harakatlar allaqachon energiya iste’molining 30 foizini elektr energiyasi bilan ta’minlash imkonini berdi.   Texnologik muammolar va infratuzilmani modernizatsiya qilish Turli energiya manbalarini integratsiyalash tarmoqlarni modernizatsiya qilish va yangi texnologiyalarni joriy etishni talab qiladi. AQSH va Xitoyda 2040-yilgacha qariyb 890 GVt gaz quvvatini qo‘shish rejalashtirilgan bo‘lib, bu katta sarmoya va infratuzilmani modernizatsiya qilishni taqozo etadi.   Murakkab energiya aralashmasiga ega mamlakatlarga misollar: AQSH ulkan neft, gaz, QTEM va rivojlangan atom energetikasiga ega. Biroq, siyosiy o‘zgarishlar QTEM rivojlanishiga ta’sir qilishi mumkin. Masalan, elektromobillar uchun rag‘batlarni kamaytirish toza energiyaga o‘tishni sekinlashtirishi mumkin.   Xitoy QTEMga va elektrlashtirishga faol sarmoya kiritib, qazilma resurslar importiga qaramlikni kamaytirishga intilmoqda. Bu sa’y-harakatlar allaqachon uglerod izini kamaytirish va energiya xavfsizligini oshirishda sezilarli yutuqlarga olib keldi.   Ispaniya 2030-yilga borib QTEM ulushini 81 foizga yetkazishni va 2035-yilgacha atom stansiyalarini tugatishni rejalashtirmoqda. Biroq, so‘nggi paytlardagi elektr ta’minotidagi uzilishlar energiya tizimining ishonchliligi va atom energiyasidan voz kechish rejalarini qayta ko‘rib chiqish zarurati haqidagi savollarni keltirib chiqardi.   Xilma-xil energiya aralashmasiga ega mamlakatlar barqaror energiyaga o‘tishda o‘ziga xos qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Iqtisodiy, texnologik va geosiyosiy jihatlarni hisobga olgan holda, turli energiya manbalarini rivojlantirishni puxta muvozanatlashtirish zarur. Infratuzilmani modernizatsiya qilishga investitsiyalar, energiyani saqlash texnologiyalarini rivojlantirish va moslashuvchan energetika siyosati barqaror energetikaga muvaffaqiyatli o‘tishning asosiy omillaridir.   Ushbu tahlildan barcha yo‘nalishlar rivojini muvozanatlashtirishga intilayotgan O‘zbekiston uchun bir nechta muhim saboqlarni ajratib ko‘rsatish mumkin:   Energiya balansi strategik boshqaruvni talab qiladi Saboq: Bitta energiya manbaiga – hatto bu QTEM bo‘lsa ham – og‘ishdan qochish kerak. Kontekst: Ispaniya misolida ko‘rsatilganidek, bazaviy ishlab chiqarishni (gaz, atom) qo‘llab-quvvatlamasdan QTEM ulushining tez o‘sishi energiya tizimining beqarorligiga olib kelishi mumkin. O‘zbekiston uchun: 2030-yilga borib quyosh va shamol energiyasi ulushini 25 foizga yetkazish bo‘yicha ulkan maqsadlarni hisobga olgan holda, gaz va atom ishlab chiqarishni rivojlantirishni susaytirmaslik, shuningdek, QTEM ishlab chiqarishdagi tebranishlarni bartaraf etish uchun elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish juda muhimdir.   Atom energetikasi energiya o‘tishida tayanch sifatida Saboq: AES QTEM ulushi yuqori bo‘lgan mamlakatlarda energiya tizimi barqarorligi uchun “langar” vazifasini bajaradi. Kontekst: Fransiya, AQSH va Xitoy QTEM ko‘payishi fonida atomdan barqaror past uglerodli manba sifatida foydalanmoqda. O‘zbekiston uchun: Jizzax viloyatida kichik atom elektr stansiyasi (KATES), kelajakda esa, ehtimol, yirik stansiya qurilishi uzoq muddatli istiqbolda energiya xavfsizligini ta’minlashi mumkin. Ammo quyidagilarni ta’minlash muhim: komponentlarni mahalliylashtirish, kadrlar tayyorlash, moliyalashtirishning shaffofligi, xalqaro xavfsizlik standartlari.   Gaz – o‘tish davri yoqilg‘isi, uning berk ko‘chasi emas Saboq: Gaz generatsiyasi dekarbonizatsiyaga to‘siq emas, balki uni qo‘llab-quvvatlaydi. Kontekst: AQSH va Xitoyda gaz ko‘mirga qaramlikdan chiqish va qayta tiklanadigan energiya manbalarini integratsiyalashda tayanch vazifasini bajaradi. O‘zbekiston uchun: O‘z gaz resurslari mamlakatga “moslashuvchan ishlab chiqarish” mexanizmidan foydalanish imkonini beradi, shu bilan birga eksport imkoniyatlarini kengaytiradi va qo‘shimcha qiymat yaratadi (BGQ, gaz kimyosi). Biroq, samaradorlikka to‘sqinlik qiladigan subsidiyalardan voz kechish va yuklamalarni raqamli boshqarishni rivojlantirish muhim.   Investitsiyalarning shaffof siyosati va global zanjirlarga integratsiyalashuv Saboq: Energiya o‘tishi sharoitida xalqaro investitsiyalar quyidagi sohalarga yo‘naltiriladi: tushunarli tartibga solish muhiti, uzoq muddatli barqarorlik, ESGga yo‘naltirilgan loyihalar. O‘zbekiston uchun: Davlat xususiy va xalqaro investorlar uchun shart-sharoitlar shaffofligini oshirishi lozim, jumladan: QTEM uchun auktsion modellari, tarmoqlarga ochiq kirish, investitsiyalarni qaytarish kafolatlari. Misol: ACWA Power yoki Masdar uchun PPA modeli samaradorligini ko‘rsatmoqda, ammo uni kengaytirish va institutsionallashtirish zarur.   Energetika diplomatiyasi strategik aktiv sifatida Saboq: Geosiyosat energiya almashinuvining muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi: muhim resurslar, texnologiyalar va bozorlarga kirish imkoniyati. O‘zbekiston uchun: Yevropa tashabbuslarida (EU Global Gateway, Central Asia-EU Green Energy Dialogue) ishtirok etish, vodorod va saqlash texnologiyalari bo‘yicha Xitoy va Janubiy Koreya bilan hamkorlik o‘rnatish, atom va gaz sohalarida xalqaro hamjamiyat (xususan, Rossiya) bilan aloqalarni mustahkamlash orqali energetika diplomatiyasini rivojlantirish muhim.   O‘zbekiston uchun energiya transformatsiyasi – QTEM va YOEK o‘rtasidagi tanlov emas, balki oqilona muvozanatni topishdir.   Asosiy ustuvorliklar: Energetika tizimining yagona modelida barcha manbalarni sinxronlashtirish. Infratuzilma va tarmoq moslashuvchanligiga investitsiyalar kiritish. Yangi quvvatlarni qurishda mahalliy sanoatni qo‘llab-quvvatlash. Mintaqaviy va xalqaro hamkorlikda faol ishtirok etish.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Islomxon Gafarov, Hamza Boltayev va Bobur Mingyasharovning The Diplomat saytida e’lon qilingan tahliliy maqolasida rasmiy diplomatik tan olinmagan bo‘lsa-da, pragmatik munosabatlar bilan ajralib turadigan Tolibon nazoratidagi Afg‘onistonga nisbatan O‘zbekiston siyosatining rivojlanishi chuqur tahlil qilingan. Mualliflarning ta’kidlashicha, O‘zbekistonning yaqinda Afg‘oniston viloyat hokimiyatlari bilan Amudaryoni birgalikda boshqarish bo‘yicha tuzgan ikki tomonlama kelishuvi transchegaraviy suv resurslari xavfsizligini ta’minlash strategik zarurati tufayli institutsional aloqalarning chuqurlashayotganidan dalolat beradi. Bu voqea Toshkent tashqi siyosatidagi ehtiyotkor kuzatuvdan manfaatlarga asoslangan tanlab hamkorlik qilishga o‘tishni aks ettiradi, bunda dolzarb mintaqaviy muammolarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot va amaliy kelishuvlar orqali hal etish zarurligi ta’kidlanadi.   Qisqacha sharhda ta’kidlanishicha, O‘zbekistonning Tolibon hukumatiga nisbatan pozitsiyasi nafaqat Tolibon tomonidan tayinlangan elchining qabul qilinishi, balki barqaror hukumatlararo hamkorlik misolida de-fakto tan olish shaklidir. Garchi bunday qadamlar xalqaro huquq nuqtai nazaridan savollar tug‘dirsa-da, O‘zbekiston hukumatining ustuvor vazifasi mafkuraviy pozitsiya emas, balki muammolarni amaliy hal qilish bo‘lib qolmoqda. Shu nuqtai nazardan, mualliflar suv diplomatiyasining markaziy rolini ta’kidlaydilar, ayniqsa, Afg‘onistondagi Qo‘shtepa kanali qurilishining ziddiyatli loyihasi Amudaryodan katta hajmdagi suvni olib ketish xavfini tug‘diradi, bu esa O‘zbekiston va Turkmanistonning quyi oqimidagi suv ta’minotini xavf ostiga qo‘yadi. Kanal qurilishining ehtimoliy ekologik va geosiyosiy oqibatlarini hisobga olgan holda, O‘zbekiston strategiyasi xalqaro hamjamiyatning Tolibonning qonuniyligiga nisbatan ikkilanishiga qaramay, hayotiy muhim manfaatlarni himoya qilishga faol intilishini ko‘rsatadi.   Xavfsizlik masalalari Toshkent qarorlarida eng muhim omil bo‘lib qolmoqda. Afg‘onistonda faoliyat yuritayotgan ekstremistik guruhlarning doimiy tahdidi O‘zbekistonni chegara tashqarisida xavfsizlik va taraqqiyot sohasidagi faoliyatini kengaytirishga undamoqda. Bu barqarorlikka hissa qo‘shish va radikal ta’sirga qarshi turish uchun Afg‘oniston viloyatlarida diniy ta’lim muassasalarini moliyalashtirish kabi "yumshoq kuch" vositalarini o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, mualliflar Afg‘oniston bilan suvga oid nizolarni hal qilishda umumiy mintaqaviy yondashuvning yo‘qligini ta’kidlaydilar. Eron va Afg‘oniston yaqinda Hilmand daryosi masalasida kelishuvga erishgan bo‘lsa-da, Pokiston kabi davlatlar hali muzokaralarni yakunlay olmagan, bu esa O‘zbekistonning ko‘p tomonlama aloqalardan ko‘ra ikki tomonlama munosabatlarni afzal ko‘rishini yana bir bor ta’kidlaydi.   Shuni ta’kidlash kerakki, qisqacha sharhda O‘zbekiston iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik, transchegaraviy savdo va mahalliy hamkorlikka asoslangan "cheklangan tan olish"ning nozik modelini ishlab chiqayotgani ko‘rsatilgan. Mualliflar Termizda afg‘on savdo infratuzilmasini yaratish va Mozori Sharifda O‘zbekiston savdo vakolatxonasini tashkil etish rejalari kabi misollarni keltiradilar. Ushbu qadamlar rasmiy tan olish samarali hamkorlikning yagona yo‘li emasligini ko‘rsatadi, ayniqsa milliy manfaatlar tezkor va moslashuvchan diplomatiyani talab qilganda. O‘zbekistonning yondashuvi ziddiyatli rejimga siyosiy qonuniylik bermasdan barqarorlikka intilayotgan boshqa mintaqaviy o‘yinchilar uchun namuna bo‘lmoqda.   Xulosa qilib aytganda, mualliflar O‘zbekistonning Afg‘onistondagi siyosati an’analardan chekinish emas, balki tamoyil pragmatizm bilan muvozanatlashtirilgan strategik doktrinaning davomi ekanligini ta’kidlaydilar. Xalqaro hamjamiyat harakatsiz turgan bir paytda, O‘zbekistonning sa’y-harakatlari oxir-oqibat keng miqyosli mintaqaviy o‘zgarishlarning turtki bo‘lishi va boshqa mamlakatlarni xuddi shunday shartli aloqa o‘rnatish siyosatini yuritishga undashi mumkin. Shunday qilib, Toshkentning toliblar bilan puxta o‘ylangan hamkorligi Markaziy Osiyo diplomatiyasi yo‘nalishlarini qayta ko‘rib chiqishi, o‘rta darajadagi davlatlar xavfsizlik va rivojlanish bo‘yicha mintaqaviy kun tartibini shakllantirishda qanday tashabbus ko‘rsatishi mumkinligini namoyish etishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Professor Ibragim Mavlanovning “Inson kapitali va mehnat muhofazasi” elektron ilmiy-amaliy jurnalida chop etilgan maqolasida mamlakatning jahon eksportidagi ulushi uning jahon iqtisodiyotidagi mavqeyiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi eng muhim makroiqtisodiy ko‘rsatkich ekanligi ta’kidlangan. U O‘zbekiston eksport salohiyatining o‘sishi Prezident tomonidan belgilangan vazifalarni, jumladan, mamlakatning rivojlangan davlatlar safiga kirishi kabi strategik maqsadni amalga oshirishning asosiy sharti ekanligini alohida qayd etadi. Professor Mavlonov statistik ma’lumotlarni tahlil qilar ekan, so‘nggi yillarda O‘zbekiston eksporti o‘sishining ijobiy dinamikasini ko‘rsatadi, biroq bu aholi soni o‘xshash yoki kamroq bo‘lgan mamlakatlar erishgan ko‘rsatkichlarga mos kelmasligini ta’kidlab o‘tadi.   Maqolada eksport siyosatini ilgari surishning strategik vositasi sifatida iqtisodiy diplomatiyaga alohida e’tibor qaratilgan. Muallif MDH, London iqtisodiyot maktabi, Rossiya va Fransiya olimlarining ishlariga asoslanib, tashqi iqtisodiy hamkorlikni kuchaytirish, xizmatlar va intellektual mulk eksportini qo‘llab-quvvatlash eksport strategiyasini modernizatsiya qilishning asosiy yo‘nalishlariga aylanib borayotganini ta’kidlaydi.   Xulosa qismida muallif bir qator amaliy tavsiyalarni taklif etadi: idoralararo muvofiqlashtirish masalalaridan tortib, xizmatlar eksportini tubdan kengaytirishgacha. Uning fikricha, “O‘zbekiston-2030” strategiyasidagi maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish uchun eksport hajmini 2,5-3 barobarga oshirish lozim. Shunday qilib, mazkur maqola O‘zbekistonning global iqtisodiyotdagi o‘rni haqidagi ilmiy va amaliy munozaraga qo‘shilgan mazmunli va asosli hissa hisoblanadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Doktor Islomxon Gafarov o‘zining yangi tahliliy maqolasida AQShning Afg‘oniston bo‘yicha tashqi siyosatidagi o‘zgaruvchan yo‘nalishlarni tadqiq etadi. U Vashingtonning Tolibon rejimi bilan munosabatlaridagi strategik noaniqlik, ichki ziddiyatlar va uzoq muddatli istiqbolning yo‘qligini aks ettiruvchi to‘rtta rivojlanayotgan bosqichni kuzatib, AQSh harakatlarining nozik davrlashtiruvini taqdim etadi. Qo‘shinlar chiqarib olingandan so‘ng terrorizmga qarshi kurashni davom ettirish sa’y-harakatlaridan boshlab – bunga 2022-yilda Al-Qoida rahbari Ayman al-Zavohiriyning o‘ldirilishi misol bo‘ladi – doktor Gafarov ta’kidlashicha, terrorizm Amerika siyosatchilari dastlab Afg‘onistonga qaragan asosiy nuqtai nazar bo‘lib qolgan.   Siyosiy ajralish bilan tavsiflanadigan keyingi bosqichda Vashington cheklangan gumanitar yordamni saqlab qolgan holda, asosan siyosiy va infratuzilmaviy faoliyatda ishtirok etishdan voz kechib, strategik sabr-toqat va bilvosita diplomatiya mavqeini egalladi. So‘ngra doktor Gafarov Tramp ma’muriyatining yanada qat’iyatli, ammo ikki tomonlama yondashuviga e’tibor qaratadi. Bir tomondan, Prezident Trampning MAGA ruhidagi ritorikasi “Tolibon”ga qarshi yordamni to‘xtatish va harbiy texnikani qaytarib berishni talab qilish kabi jazo choralarini ko‘rishga chaqirgan. Boshqa tomondan, pragmatik hisob-kitoblar “Tolibon” vakillari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga olib keldi, bu esa saylovoldi bayonotlari real siyosat talablariga mos kelmaganda taktikani o‘zgartirishga tayyorlikdan dalolat beradi.   Doktor Gafarov to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotning so‘nggi bosqichini tahlil qilar ekan, Qo‘shma Shtatlar avvalgi qarama-qarshiliklarga qaramay, Tolibon rasmiy vakillarini muzokaraga jalb qilish orqali o‘z usullarini qayta ko‘rib chiqishni boshlaganini ta’kidlaydi. Bu o‘zgarish qisman Xitoyning Afg‘onistondagi ta’sirining kuchayishi bilan izohlanadi, bu esa AQShning mintaqadagi strategik manfaatlariga putur yetkazadi. Yuqori darajadagi uchrashuvlar va garovga olinganlarni ozod qilish bilan ramziy ifodalangan AQSH-Tolibon aloqalarining qayta tiklanishi Vashingtonning Afg‘onistonning geosiyosiy ahamiyatini, ayniqsa Xitoyning "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi bo‘yicha intilishlarini hisobga olgan holda yana bir bor tan olayotganidan dalolat beradi.   Doktor Gafarov, shuningdek, O‘zbekistonning Amerika Qo‘shma Shtatlari va Tolibon o‘rtasida diplomatik ko‘prik vazifasini bajarish imkoniyatlarini ko‘rib chiqadi. U Toshkentning tarixiy va logistik ahamiyatini, mintaqaviy rivojlanish va barqarorlik bo‘yicha Amerika qarashlariga mos kelishini, shuningdek, Afg‘onistonning eng manfaatdor qo‘shnilaridan biri sifatida o‘ziga xos mavqeini ta’kidlaydi. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekistonning vositachilik roli Vashingtonga ma’lum bir siyosiy masofani saqlab qolgan holda o‘z manfaatlarini ilgari surish imkonini beradigan hamkorlikni ehtiyotkorlik bilan qayta tiklash uchun istiqbolli yo‘l sifatida ko‘rinadi.   Natijada, doktor Gafarov AQShning Afg‘onistonga nisbatan strategiyasi bo‘laklangan va reaktiv bo‘lib qolmoqda, degan xulosaga keladi. “Tolibon”dagi ichki kelishmovchiliklar, davom etayotgan terrorchilik tahdidlari va hal qilinmagan inson huquqlari masalasi – bularning barchasi Vashingtonning noaniqligi va strategik ikkilanishlariga hissa qo‘shadi. Uning fikricha, pragmatik o‘zaro ta’sir kuchayishi mumkin bo‘lsa-da, u hamon mafkuraviy, geosiyosiy va gumanitar mulohazalar bilan cheklangan bo‘lishi ehtimoli yuqori.   The Asia Today saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Doktor Islomxon Gafarovning maqolasi katta e’tiborni jalb etdi, uni Pokistonning 12 ta ommaviy axborot vositasi va tahliliy manbalari chop etgani, uning Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi mintaqaviy aloqalar va strategik hamkorlik haqidagi munozaralarda tobora dolzarb bo‘lib borayotganini ko‘rsatadi. Muallif O‘zbekiston va Pokistonni Yevroosiyo makonida mintaqalararo muloqotni rivojlantirishda asosiy harakatlantiruvchi kuchlar sifatida e’tirof etish uchun ishonchli dalillar keltiradi.   D-r Gafarovning asosiy fikri shundaki, “mintaqa-mintaqa” hamkorligining o‘sib borayotgan modeli nafaqat o‘z vaqtida, balki mintaqaviy xavfsizlik, barqaror rivojlanish va iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik kabi murakkab muammolarni hal qilish uchun ham zarurdir. Ushbu tendensiyaning yetakchi misoli sifatida u O‘zbekiston va Pokiston asosiy ishtirokchilarga aylangan Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi muloqotni keltiradi. Manfaatlari asosan e’lon qilingan darajada qolayotgan global kuchlardan farqli o‘laroq, bu ikki davlat investitsiyalar bilan qo‘llab-quvvatlangan infratuzilma tashabbuslari, xususan, Transafg‘on transport yo‘lagi orqali haqiqiy sodiqlikni namoyish etdi.   Maqolada geosiyosatdan geoiqtisodiyotga o‘tayotgan O‘zbekiston va Pokistonning tashqi siyosiy ustuvorliklari strategik jihatdan mos kelishi ta’kidlanadi. O‘zbekiston Afg‘oniston va Pokiston hududi orqali dengiz yo‘llariga chiqish va global ta’minot zanjirlariga qo‘shilishga intilsa, Pokiston esa Markaziy Osiyoni istiqbolli bozor va Shimoliy Yevroosiyoga tranzit yo‘li sifatida ko‘rmoqda. Ushbu o‘zaro mos keladigan manfaatlar transport, savdo va energetika sohalarida faol hamkorlikka olib keldi, bu esa ikkala mamlakatni Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi aloqalarning kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatdi.   Ushbu tuzilmada Afg‘oniston geografik va logistik ko‘prik sifatida muhim o‘rin tutadi. Doktor Gafarov Afg‘onistonni nafaqat infratuzilmani rivojlantirish, balki ta’lim va gumanitar tashabbuslar orqali ham barqarorlashtirish zarurligini ta’kidlaydi. Ijobiy misol sifatida u O‘zbekiston tomonidan Mozori Sharifda madrasa qurilishini keltiradi va uzoq muddatli tinchlik va mintaqaviy integratsiya vositasi sifatida ta’lim almashinuvlari hamda stipendiya dasturlarini kengaytirishni taklif etadi.   Biroq, muallif taraqqiyotni sekinlashtirish xavfini tug‘dirayotgan doimiy muammolarni ham ta’kidlaydi: zaif transport aloqalari, xalqlar o‘rtasidagi diplomatiyaning yetishmasligi, suv resurslarini taqsimlash bo‘yicha bahslar va ekstremistik guruhlarning mavjudligi. Ushbu to‘siqlarni bartaraf etish uchun d-r Gafarov Termiz muloqoti kabi platformalarni institutsionallashtirish va qo‘shma akademik hamda madaniy institutlarni yaratishni taklif qiladi. Xususan, u o‘zaro anglashuvga ko‘maklashish va hamkorlik uchun mustahkam poydevor yaratish maqsadida Termiz shahrida Markaziy va Janubiy Osiyo qo‘shma universiteti hamda Lahor shahrida Janubiy va Markaziy Osiyo xalqlari muzeyini tashkil etishga chaqiradi. Bunday ko‘p qirrali va istiqbolli yondashuv tufayli d-r Gafarovning maqolasi nafaqat strategik tahlil, balki barqaror mintaqalararo hamkorlik uchun yo‘l xaritasi hamdir.   Maqolani o‘qing: Diplomatic News Agency – DNA Pakistan in the World The Diplomatic Insight Islamabad Post Daily Ittehad Daily Spokesman (PDF) The World Ambassador The Gulf Observer News Guru The Europe Today World News Common Future Society   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Donald Trampning ikkinchi prezidentlik muddatidagi 100 kunlik davri beqiyos siyosiy faollik bilan ajralib turdi hamda AQSh ichida ham, xalqaro maydonda ham keng muhokamalarga sabab bo‘ldi. Bu bosqichda tahlilchilar prezident reytingidagi o‘zgarishlar, uning administratsiyasidagi muvofiqlik va qonun chiqarish sohasidagi yutuqlarni diqqat markaziga oldilar.   Konservativ “Loyiha 2025” doirasida avvaldan tayyorlangan siyosiy rejalarga asoslangan holda, Tramp o‘zining “Amerikani buyuk qilish” shiori ostida keng ko‘lamli islohotlarga kirishdi. Ichki siyosatining asosiy yo‘nalishi davlat apparatini qayta tashkil etish, ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni qayta ko‘rib chiqish va mamlakatning iqtisodiy kursini o‘zgartirishga qaratildi.   Ma’lumot uchun: Loyiha 2025 — 2023-yil aprel oyida konservativ Heritage Foundation markazi tomonidan e’lon qilingan federal hukumatni isloh qilish va prezident hokimiyatini markazlashtirishga qaratilgan takliflar to‘plami bo‘lib, 2024-yilgi prezidentlik saylovlari arafasida tayyorlangan.   “Maydonni toshtirish” strategiyasi (ya’ni qisqa muddat ichida juda ko‘p qarorlar qabul qilib, muxolifatni chalg‘itish) yordamida Tramp taxminan 140 ta farmonni imzoladi — bu ko‘rsatkich nafaqat uning birinchi muddatidan, balki avvalgi prezidentlardan ham ancha yuqori. Ularning aksariyati ichki siyosatga oid bo‘ldi.   Qadriyatlarga qaytish. Trampning asosiy maqsadlaridan biri “chuqur davlat” deb ataluvchi federal byurokratiya va “woke madaniyati” — ya’ni ijtimoiy adolat nomidan gender xilma-xillik va inklyuzivlikni ilgari suruvchi amaliyotlarga qarshi kurashish bo‘ldi. Prezidentlikka qaytgach, Tramp “Xilma-xillik, tenglik va inklyuzivlik” davlat dasturini bekor qildi, faqat ikki xil gender o‘zini identifikatsiyalashni qonuniy tarzda tan oldi va so‘z erkinligini cheklovchi senzuralarni olib tashladi. Bu siyosat natijasida nafaqat davlat organlarida, balki xususiy sektorda ham inklyuzivlik tashabbuslari butunlay to‘xtatildi.   Universitetlarga davlat grantlarini qisqartirish tahdidi ostida talabalarning siyosiy faolligini, ayniqsa Falastin bilan bog‘liq masalalarda, bostirish talablari kuchaydi. Bu esa yetakchi oliy ta’lim muassasalari bilan to‘qnashuvlarga olib keldi.   Davlat boshqaruvini isloh qilish. Davlat xarajatlarini qisqartirish va byurokratiyani kamaytirish maqsadida “Hukumat samaradorligi departamenti” tashkil etilib, uning rahbarligi Ilon Maskka topshirildi. Uning boshchiligida federal xizmatlar xodimlari keng miqyosda qisqartirila boshlandi — ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, ishdan bo‘shatilganlar soni 260 ming kishigacha yetgan. Bu jarayonlar davlat byudjetiga 135 milliard dollarga tushgani aytilmoqda.   USAID (Xalqaro taraqqiyot bo‘yicha AQSh agentligi) Tashqi ishlar vazirligiga qo‘shildi, 5 mingdan ortiq loyiha yopildi va xodimlarning 90 foizi ishdan bo‘shatildi. Ta’lim vazirligini bosqichma-bosqich tugatish ishlari boshlandi, uning funksiyalari shtatlar va mahalliy hokimiyatlarga topshirilmoqda. Xavfsizlik sohasida ham Pentagon, FBI, Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) va Milliy xavfsizlik agentligida qisqartirishlar amalga oshirilmoqda. Tejalgan mablag‘lar sanoatni rivojlantirish va byudjet tanqisligini qisqartirishga yo‘naltirilmoqda. Migratsiya. Tramp ma’muriyati immigratsiya siyosatida qat’iy pozitsiyasini davom ettirdi. Meksika bilan chegara bo‘yicha devor qurilishi tiklandi, noqonuniy immigrantlarni tashuvchi kartellar terrorchi tashkilotlar deb e’lon qilindi. Chegara buzilishi holatlari 60 yildagi eng past ko‘rsatkichga tushdi — 90% kamaydi. Garchi bu choralarga jamiyatda ijobiy munosabat bildirilgan bo‘lsa-da, deportatsiya siyosatining keskin usullari — jumladan, immigrantlarni boshqa mamlakatlarda vaqtinchalik saqlash markazlariga yuborish — inson huquqlari tashkilotlari va sudlar tomonidan tanqid qilindi. Hatto AQShda integratsiyalashgan, foydali bo‘lgan ayrim noqonuniy va hatto qonuniy immigrantlar ham vatanga qaytarilmoqda, u yerda ularni ta’qib kutmoqda.   Tramp shuningdek, saylov tizimi ustidan nazoratni kuchaytirishga intilib, fuqarolikni tasdiqlovchi hujjatni majburiy qilish va pochta orqali ovoz berish imkoniyatlarini cheklash tashabbuslarini ilgari surdi. Demokratlar bu choralarga fuqarolik huquqlariga tajovuz sifatida qaradi.   Iqtisodiyot. Dastlabki 100 kunlik iqtisodiy siyosat “savdo urushi”ning qayta boshlanishi bilan ajralib turdi. Xitoy mahsulotlariga bojlar 145 foizgacha oshirildi. 180 dan ortiq davlatga import tariflari 27%–67% oralig‘ida oshirildi, keyinchalik 75 davlat uchun bu daraja 10% atrofida qoldi.   Bu choralar “savdo adolatini tiklash” va ishlab chiqarishni AQShga qaytarish maqsadida qabul qilindi. Biroq moliyaviy bozorlar buni keskin salbiy qabul qildi: S&P 500 indeksi 8,5% ga tushdi — bu ko‘rsatkich Nixon davridan buyon eng yomon natija. Wall Street investorlari umumiy hisobda 8 trillion dollarga yaqin zarar ko‘rdi. 2025-yilning birinchi choragida AQSh iqtisodiyoti 0,3% ga qisqardi. Fox News ma’lumotlariga ko‘ra, amerikaliklarning 58 foizi boj siyosatiga qarshi chiqdi.   Tramp bunday iqtisodiy muammolar uchun Jo Bayden ma’muriyatini aybladi va jamoatchilikni sabrli bo‘lishga chaqirdi. Tahlilchilar esa tariflarning byudjet tanqisligini kamaytirishdagi samaradorligini shubha ostiga qo‘yishmoqda. Chunki 10 yillik tarif daromadlari (1,9 trln $) Tramp rejalashtirayotgan korporativ soliqni 21% dan 15% ga tushirish bilan yuzaga keladigan 4 trillion dollarlik yo‘qotishni qoplamaydi.   Tashqi siyosat. Trampning tashqi siyosati Ukrainadagi va Yaqin Sharqdagi mojarolarni hal qilishga qaratildi. Uning Ukrainaga nisbatan pozitsiyasi — Rossiya bilan bevosita muzokaralarni boshlashga da’vat — ichki va xalqaro tanqidlarga sabab bo‘ldi. Yevropalik ittifoqchilar Trampni “taslim bo‘lish evaziga tinchlik” variantini ilgari surayotganlikda aybladi. Tramp esa Kiyevdan ilgari ko‘rsatilgan harbiy yordam uchun minnatdorchilik, audit va Ukrainadagi resurslarga kirish bo‘yicha og‘ir shartlar bilan kelishuv talab qildi.   Respublikachilar tashqi siyosatdagi mafkuraviy birligini yo‘qotmoqda — partiya yetakchilari, jumladan senator Lindsey Graham va Davlat kotibi Marco Rubio ham o‘zlarining avvalgi keskin pozitsiyalarini yumshatgan.   Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlar keskinlashdi. Vitse-prezident J.D. Vance Myunxen konferensiyasida NATO birdamligini qayta ko‘rib chiqish, Yevropaning harbiy xarajatlarini oshirish va o‘ng kuchlarga nisbatan “adolatli munosabat” bo‘lishini talab qildi.   Tramp ma’muriyati xalqaro diplomatik dasturlarni qisqartirdi va MAGA (Make America Great Again) qadriyatlarini global darajada ilgari surishga urinmoqda. Hatto Grenlandiyani Daniyadan sotib olish, Kanadani AQShga qo‘shib olish, Panama kanalini qaytarib olish, Isroilga yordamni kuchaytirish, Eron bilan muzokaralar, Husiylarga qarshi harbiy kampaniya va AQSh dengiz kuchlarini 50 yillik tanaffusdan so‘ng Liviyaga qaytarish kabi ekspansionistik tashabbuslar ham ilgari surildi.   Biroq bu tashqi siyosiy rejalarning amalga oshirilishida konstitutsiyaviy cheklovlar mavjud. AQSh Senatining ratifikatsiyasini talab qiluvchi xalqaro shartnomalar va sanksiyalarni bir tomonlama bekor qilish huquqini cheklovchi qonunlar mavjud.   Ma’lumot uchun: “Amerikaga dushman bo‘lgan davlatlarga qarshi sanksiyalar orqali kurash to‘g‘risida”gi qonun (CAATSA) 2017-yilda qabul qilingan bo‘lib, Rossiya, Eron va Shimoliy Koreyaga qarshi sanksiyalarni prezident tomonidan mustaqil ravishda bekor qilish imkonini cheklaydi — buning uchun Kongress tasdig‘i talab qilinadi.   Xulosalar:   I. Donald Trampning ikkinchi prezidentlik muddatining dastlabki 100 kuni — radikal siyosiy islohotlar, keskin qarorlar va mavjud institutsiyalarga qarshi borish bilan ajralib turdi. Bu “shok terapiyasi” AQShning muvozanat va qarshi kuchlar tizimida jiddiy bosimlar keltirib chiqardi.   Jamoatchilik fikri asosan salbiy bo‘ldi: so‘rovlar Trampning reytingi 39–44% gacha tushganini ko‘rsatdi (ilgarigi 53% dan). Iqtisodiyot, tashqi siyosat va boshqaruvdagi ko‘plab chora-tadbirlar aholining noroziligiga sabab bo‘ldi.   II. Iqtisodiy siyosatdagi noaniqlik, tarif urushi va inflyatsion xavflar global bozorlarni beqarorlashtirdi. Tramp o‘zining iqtisodiy muvaffaqiyat ramzi sifatidagi obro‘sini yo‘qotish xavfi ostida. Shu bilan birga, AQShda konstitutsion muvozanat izdan chiqmoqda — respublikachi senatorlar mustaqil qonun loyihalarini ishlab chiqmoqda, demokratlar esa impichment jarayonini boshlashga urinmoqda.   III. Tashqi siyosatda esa AQShning an’anaviy ittifoqlari yemirilmoqda: Kanada Yevropa Ittifoqiga qo‘shilishni ko‘rib chiqmoqda, Xitoy, Janubiy Koreya va Yaponiya savdo sohasida yaqinlashmoqda, Meksika esa Lotin Amerikasi bilan hamkorlikni kuchaytirmoqda.   Umuman olganda, Tramp yuqori faollik ko‘rsatgan bo‘lsa-da, uning strategiyasining aniq bosqichlarga bo‘lingan rejasining yo‘qligi uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish istiqbollarini shubha ostiga qo‘ymoqda.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.