Professor Ibragim Mavlanovning tahliliy sharhi O‘zbekistonning rivojlangan mamlakatlar qatoriga kirishga intilishi doirasida uning eksport salohiyatini baholashga bag‘ishlangan. Muallif mamlakatning jahon eksportidagi ulushi uning global iqtisodiyotdagi o‘rnini aks ettiruvchi muhim makroiqtisodiy ko‘rsatkich ekanligini ta’kidlaydi. Hujjatda 1992-yildan boshlab O‘zbekiston eksportining o‘sish, turg‘unlik va keyinchalik tiklanish davrlarini qamrab olgan dinamikasi ko‘rib chiqiladi. Hukumatning strategik maqsadlari, jumladan, eksport hajmini 45 milliard dollarga yetkazishga qaratilgan “Yangi O‘zbekiston-2026” va “O‘zbekiston-2030” dasturlari, shuningdek, xalqaro iqtisodiy omillarning tashqi savdo rivojlanishiga ta’siri tahlil qilingan.   Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar bilan qiyosiy tahlil asosida muallif O‘zbekiston rivojlangan davlatlarning iqtisodiy standartlariga mos kelishi uchun eksport hajmini bir necha barobarga - yiliga 125-500 milliard dollargacha oshirish zarur, degan xulosaga keladi. Bu maqsadga erishish uchun nafaqat an’anaviy tovarlar eksportini ko‘paytirish, balki xizmatlar va intellektual mulk sohasini rivojlantirishga ham alohida e’tibor qaratish taklif etilmoqda. Hujjatda eksportning o‘sishi va mamlakatning xalqaro savdo aloqalarini mustahkamlash uchun qulay shart-sharoitlar yaratishda iqtisodiy diplomatiyaning hal qiluvchi roli ta’kidlanadi.   Hujjatni o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Mualliflar Azizjon Ziyodullayev, Sajina Ray, Og‘abek Norqulov va Islomxon Gafarov Osiyo diplomatiya va xalqaro munosabatlar instituti (Asian Institute of Diplomacy and International Affairs, AIDIA, Nepal) tomonidan e’lon qilingan tahliliy sharhda Nepal va O‘zbekiston dengizga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan mamlakatlar maqomiga ega bo‘lishiga qaramay, iqtisodiy va diplomatik hamkorlik imkoniyatlaridan hali to‘liq foydalanmaganini ta’kidlashmoqda. Ularning fikricha, ikki davlat o‘rtasidagi tarixiy va madaniy aloqalar Ipak yo‘li davriga borib taqalsa-da, logistika qiyinchiliklari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri tranzit yo‘nalishlarining yo‘qligi va barqaror hamkorlik uchun institutsional asoslarning mavjud emasligi tufayli zamonaviy ikki tomonlama munosabatlar minimal darajada qolmoqda. Qisqacha tahlilda Markaziy va Janubiy Osiyoda rivojlanayotgan aloqalar manzarasida har ikki mamlakatning strategik ahamiyati, shuningdek, savdo, investitsiyalar va ko‘p tomonlama hamkorlikni kengaytirishdan olinishi mumkin bo‘lgan foyda ta’kidlangan.   Mualliflarning ta’kidlashicha, ikkala mamlakat ham yuqori transport xarajatlari va bozorlarga kirish masalasida qo‘shni davlatlarga qaramlik kabi umumiy iqtisodiy va infratuzilmaviy muammolarga duch kelmoqda. Ular O‘zbekistonning aloqalarni rivojlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli loyihalarga, jumladan, "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi va Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘liga qo‘shilishi Nepalga Hindistonga an’anaviy qaramlikdan tashqari muqobil savdo yo‘llarini taklif etishi mumkinligini ta’kidlashmoqda. Aksincha, Nepalning gidroenergetika va ekologik turizmni rivojlantirish bo‘yicha tajribasi O‘zbekiston bilim almashish va qo‘shma korxonalar tashkil etish orqali foyda olishi mumkin bo‘lgan soha sifatida ko‘rsatilgan. Bundan tashqari, tahliliy sharhda ko‘p tomonlama hamkorlik, ayniqsa, Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) va Birlashgan Millatlar Tashkiloti kabi platformalar orqali dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan rivojlanayotgan mamlakatlar manfaatlarini himoya qilish muhimligi ta’kidlangan.   Bundan tashqari, tahliliy sharhda aytilishicha, Nepal va O‘zbekiston o‘rtasida 2018-yildan buyon diplomatik munosabatlar o‘rnatilganiga qaramay, to‘g‘ridan-to‘g‘ri diplomatik vakolatxonalar mavjud emas, bu esa barqaror siyosiy va iqtisodiy hamkorlikni yo‘lga qo‘yishda jiddiy to‘siq hisoblanadi. Qayd etilishicha, yuqori darajadagi muntazam muloqotlar, ikkinchi yo‘nalish diplomatiyasi va savdoga ko‘maklashish to‘g‘risidagi bitimlar kabi institutsional mexanizmlarni rasmiylashtirish ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashga yo‘l ochishi mumkin. Bundan tashqari, mualliflar viza cheklovlarini yumshatish, ta’lim va madaniy almashinuvlarni kuchaytirish, shuningdek, umumiy muammolarni, xususan, savdo, iqlim o‘zgarishiga moslashish va mehnat migratsiyasi masalalarini hal qilish uchun tarmoq ishchi guruhlarini tuzishni tavsiya etadilar. Mualliflarning xulosasiga ko‘ra, Nepal va O‘zbekiston o‘rtasidagi tizimli hamkorlik mintaqaviy barqarorlik va iqtisodiy integratsiyaga sezilarli hissa qo‘shishi mumkin, bunda ikkala mamlakat ham mavjud cheklovlarni bartaraf etish uchun faol choralar ko‘rishi shart.   Tahliliy sharhni o‘qing va yuklab oling   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning CACI Analyst nashrida chop etilgan maqolasida transafg‘on transport yo‘laklari uchun kuchayib borayotgan raqobat tahlil qilingan: O‘zbekiston, Turkmaniston va Eron Markaziy Osiyoni Pokiston va Xitoy bilan bog‘lash maqsadida raqobatdosh temir yo‘l loyihalarini ilgari surmoqda. Tolibon hukumati Afg‘onistonning tranzit markazi sifatidagi strategik o‘rnini tan olib, ushbu tashabbuslarga faol ko‘maklashmoqda. O‘zbekiston Qobul yo‘lagini (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) targ‘ib qilayotgan bir paytda, Turkmaniston Torgundi-Hirot-Qandahor-Spin Boldak muqobil yo‘nalishini qo‘llab-quvvatlamoqda. Shu bilan birga, Eron Chobahor-Zohidon temir yo‘lini Afg‘oniston tomon kengaytirib, Xitoy-Qirg‘iziston-Tojikiston-Afg‘oniston-Eron (“Besh millat yo‘li”) temir yo‘l yo‘lagi orqali Hirot orqali Xitoy bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa o‘rnatishga intilmoqda.   Muallifning ta’kidlashicha, Eronning Afg‘oniston transport infratuzilmasiga tobora kuchayib borayotgan ta’siri O‘zbekistonning mintaqaviy tranzitdagi ustunligiga tahdid solmoqda. Toshkent dastlab Eron qo‘llab-quvvatlaydigan Hof-Hirot temir yo‘liga qo‘shilishni rejalashtirgan bo‘lsa-da, o‘z tranzit manfaatlarini himoya qilish uchun e’tiborini Qobul yo‘lagiga qaratdi. Toliblarga nisbatan tarixan shubha bilan qaragan Tojikiston transafg‘on loyihalarida faolroq ishtirok eta boshladi, Xitoy va Koreya bilan Sherxon Bandar orqali temir yo‘l tarmog‘ini rivojlantirishda hamkorlik qilmoqda. Shu bilan birga, Turkmanistonning TAT yo‘lagi va Lapis Lazuli savdo yo‘nalishi Turkiya va Yevropa bilan muqobil aloqalarni taklif etib, Afg‘oniston savdo yo‘llarini nazorat qilish uchun mintaqaviy raqobatni kuchaytirmoqda.   Eron va Markaziy Osiyo qo‘llab-quvvatlaydigan transport yo‘laklari o‘rtasidagi raqobatning kuchayishi jiddiy geosiyosiy va iqtisodiy oqibatlarga olib kelmoqda. O‘zbekiston Eron va Xitoyning kuchayib borayotgan raqobatiga duch kelmoqda, Tojikiston va Qirg‘iziston esa Xitoy va Afg‘onistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni ta’minlab, strategik ta’sirga ega bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy manfaatlarni muvozanatga keltirish va tashqi qaramlikdan qochish uchun Markaziy Osiyo davlatlari o‘z transport strategiyalarini muvofiqlashtirishlari, Afg‘onistonning tranzit markaziga aylanishi barcha manfaatdor tomonlarga teng foyda keltirishini kafolatlashlari lozim.   Maqolani CACI Analyst saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Ushbu tahliliy hisobot PeaceNexus jamg‘armasi ko‘magida Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi rahbari Hamza Boltayev bilan hammualliflikda tayyorlangan bo‘lib, unda Markaziy Osiyodagi mintaqaviy nodavlat tashabbuslarining chuqur tahlili taqdim etilgan. Tadqiqotda Qozog‘iston, Qirg‘iziston va O‘zbekistonlik tadqiqotchilarning fikrlari to‘planib, mintaqada fuqarolik jamiyati sa’y-harakatlarining rivojlanishi, muammolari va muvaffaqiyat omillari o‘rganilgan.   Iqlim o‘zgarishi, gender masalalari, din, migratsiya va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish kabi mavzularga e’tibor qaratib, tadqiqot nodavlat notijorat tashkilotlarning hamkorlikni rivojlantirish, umumiy zaiflik muammolarini hal qilish va ijtimoiy birdamlikni mustahkamlash uchun qo‘llaydigan strategiyalarini baholaydi. Barqaror rivojlanish maqsadlariga (BRM) mos keladigan hamda madaniy, ekologik va iqtisodiy hamkorlik orqali mintaqaviy o‘ziga xoslikni rivojlantirishga ko‘maklashadigan tashabbuslar alohida e’tiborga olingan.   PeaceNexus jamg‘armasining ushbu tadqiqotni qo‘llab-quvvatlashdagi roli uning nizolarga sezgir muammolarni hal etish va barqaror tinchlikka ko‘maklashishda nodavlat tashkilotlar salohiyatini mustahkamlashga bo‘lgan sadoqatini ta’kidlaydi. Hamza Boltayevning materiallarida diniy muloqot sohasidagi yutuqlar va inklyuzivlik hamda birdamlikni mustahkamlashda sportning roliga alohida e’tibor qaratilgan.   Yakuniy qismda siyosatchilar, fuqarolik jamiyati va rivojlanish bo‘yicha hamkorlar uchun mintaqaviy tarmoqlarni kengaytirish, nodavlat notijorat tashkilotlari va hukumat o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash hamda mintaqaviy hamkorlikning barqaror strategiyalarini amalga oshirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar beriladi. Bu ma’ruza butun Markaziy Osiyoda barqarorlik, hamjihatlik va tinchlik qurishni mustahkamlashda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.   Hisobot bilan tanishing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar institutining katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova The Jamestown Foundation nashrida e’lon qilingan yangi maqolasida Moskvaning Afg‘oniston bilan qo‘shimcha transport aloqalarini o‘rnatish bo‘yicha kengayib borayotgan sa’y-harakatlarini tahlil qiladi va bu tashabbuslar Rossiyaning keng qamrovli geosiyosiy hamda iqtisodiy maqsadlarini qanday aks ettirishini tushuntiradi. Muallifning fikricha, G‘arb sanksiyalari Rossiyaning ko‘plab jahon bozorlariga kirishini cheklagan bir paytda Kreml muqobil savdo yo‘llarini ta’minlashga harakat qilmoqda. Afg‘oniston bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yib, Rossiya rasmiylari nafaqat sanksiyalar ta’sirini yumshatishga umid qilmoqda, balki Markaziy Osiyodagi asosiy tranzit yo‘laklarida o‘z ta’sirini mustahkamlashga intilmoqda.   Afg‘onistonda temir yo‘l va avtomobil infratuzilmasini kengaytirish orqali Moskva o‘zini mintaqadagi asosiy o‘yinchi sifatida namoyon etishi, Tolibon hukumatiga ta’sir ko‘rsatishi va o‘zining janubiy chegaralari bo‘ylab tovarlar, odamlar oqimi hamda xavfsizlikka tahdidlarni tartibga solishi yoki hech bo‘lmaganda nazorat qilishi mumkin. Umuman olganda, Nargiza Umarova ta’kidlashicha, ushbu transport va savdo kengayishi Rossiyaning ham yaqin iqtisodiy manfaatlariga, ham uning Markaziy Osiyoda asosiy kuch vositachisi bo‘lib qolishga bo‘lgan uzoq yillik intilishiga xizmat qiladi.   Tahliliy sharhni (ingliz tilida) The Jamestown Foundation saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Amerika tadqiqotlari markazi ilmiy xodimi Shaxzoda Jumaniyozova o‘zining yangi maqolasida sun’iy intellekt (SI) bugungi kunda milliy xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynayotganini ta’kidlaydi. SI ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash va kiberhujumlar hamda axborot manipulyatsiyalari tahdidlarini aniqlashga yordam bermoqda. Dunyoning yetakchi davlatlari, jumladan, AQSH, Xitoy va Rossiya harbiy tizimlar samaradorligini oshirish va yangi xavflardan himoyalanish uchun sun’iy intellektdan faol foydalanmoqda.   Biroq, muallif ta’kidlashicha, sun’iy intellektning rivojlanishi algoritmlarning zaifligidan tortib, avtonom qurollarni qo‘llash bo‘yicha axloqiy bahslargacha bo‘lgan muammolarni keltirib chiqarmoqda. O‘zbekiston uchun xavfsizlik strategiyasiga sun’iy intellektni faol joriy etish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, ishonchli huquqiy asos yaratish va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Bu nafaqat mamlakat xavfsizligini mustahkamlash, balki tez o‘zgaruvchan texnologiyalar dunyosiga moslashish imkonini ham beradi.   Tahliliy sharhni (rus tilida) o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.