Bugungi kunda BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar Afg'onistondagi hukumat bilan muloqot qilish zarurati ularning inson huquqlari siyosatini rad etish bilan to'qnash keladigan qiyin vaziyatga tushib qolgan. Shunga qaramay, oʻtgan yilning may oyidan boshlab Afgʻoniston hukumati bilan muloqot oʻrnatish boʻyicha qator urinishlarni kuzatishga muvaffaq boʻldik.
Shunday qilib, 2023-yilning 1-2-may kunlari Qatarda Antoniu Guterrish tomonidan chaqirilgan Afg‘oniston bo‘yicha yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda butun dunyodan, jumladan, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekistondan Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakillar ishtirok etishdi. Uchrashuvlar kun tartibi afgʻon mavzulariga bagʻishlangan boʻlishiga qaramay, xalqaro hamjamiyat hukumatni qonuniy deb tan olmagani va Tolibon tomonidan amalga oshirish boʻyicha aniq talablar mavjudligi sababli Tolibon vakillarining oʻzlarini taklif qilish nazarda tutilmagan.
Biroq 2024-yil fevral oyida Dohada Afg‘oniston bo‘yicha ikkinchi yig‘ilish bo‘lib o‘tdi, unga ham Tolibon harakati vakillari, ham ularning hukumatiga rasmiy muxolifat vakillari taklif etildi. Tolibon hukumati yig‘ilishda ishtirok etishdan bosh tortganiga qaramay, bu dinamika jahon hamjamiyatining, xususan, BMTning Tolibonga nisbatan yondashuvlaridagi o‘zgarishlarni va ularni muzokaralar stoliga o‘tkazishga tayyorligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Bu ham DiKarloning Afg‘oniston bo‘yicha uchinchi Doha uchrashuvidan ko‘zlangan asosiy maqsad Tolibonning jahon hamjamiyati bilan munosabatlarini “normallashtirish” ekanligi haqidagi bayonotini tasdiqlaydi.
Bu pozitsiya joriy yilning 30 iyun kuni Dohada boshlangan Afg‘oniston bo‘yicha so‘nggi yig‘ilishda ham tasdiqlandi. Bu safar nafaqat Tolibonning muzokaralarga taklifi va ishtiroki, balki afg‘on ayollari va faollarini yig‘ilishlarda ishtirok etmaslik bo‘yicha ularning shartlari bajarilganini ham ko‘rishimiz mumkin edi. Bu paradoksal ko'rinadi, chunki ushbu tadbirni boshqarayotgan BMT Bosh kotibining siyosiy masalalar bo'yicha o'rinbosari Rozmari DiKarlo "O'zi va qo'shnilari bilan tinchlikda bo'ladigan Afg'onistonning yaratilishi xalqaro hamjamiyatga to'liq integratsiyalashuvini ta'kidladi" va oʻz majburiyatlarini, jumladan, inson huquqlari, ayniqsa, ayollar va qizlarni himoya qilish sohasidagi majburiyatlarini bajarish”.
Ushbu uchrashuvlarni tashkil etish va o‘tkazish dinamikasi, ehtimol, xalqaro hamjamiyat Tolibon hukumatini tan olish bo‘yicha o‘z pozitsiyalarida ma’lum o‘zgarishlarni boshdan kechirayotganini va Tolibon bilan o‘zaro munosabatlarini yangi qonuniy darajaga ko‘tarishga tayyorligini ko‘rsatsa kerak.
Qolaversa, “Tolibon”ning mamlakatlar bilan hamkorlik va oʻzaro aloqalarni mustahkamlash borasidagi uchrashuvlari mamlakatlar oʻrtasida savdo aloqalari, infratuzilma loyihalari va togʻ-kon sanoatini kengaytirish rejalari kabi sohalarda allaqachon mustahkam aloqalar oʻrnatilganidan dalolat beradi.
Xuddi shu narsa Markaziy Osiyo mamlakatlariga ham tegishli, ehtimol ular tan olinmagan Tolibon hukumati bilan hamkorlik qilish uchun huquqiy asos ishlab chiqishlari kerak; Zero, amaliyot shuni ko‘rsatadiki, Tolibon harakatining mintaqaga integratsiyalashuvi kuchayib bormoqda va tez orada muayyan masalalarni huquqiy tartibga solish zarurati paydo bo‘ladi.
Shunday qilib, bugun biz Afg‘onistondagi ichki vaziyatni yaxshilash va barqarorlashtirish zarurati bilan bog‘liq bo‘lgan “Tolibon” harakatining mintaqaviy jarayonlarga faol kirib kelayotganini ko‘ryapmiz. Bu jarayon esa uning Afgʻoniston va Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan siyosatini qayta koʻrib chiqishni nazarda tutadi.
