Azizjon Ziyodullayevning maqolasi Hindistonning Afg‘onistondagi siyosatiga 2021-yilda kutilmaganda toliblarning hokimiyatga qaytishi munosabati bilan kiritgan murakkab o‘zgartirishlarini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Hindistonning asosiy strategik manfaatlari – mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash, terrorizmga qarshi kurashish, Pokiston ta’sirini muvozanatlash va Markaziy Osiyo bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish – o‘zgarishsiz qolgan bo‘lsa-da, yondashuv faol ishtirokdan ehtiyotkorona aloqaga o‘tgan. Bu o‘zgarish Hindistonning yangi afg‘on hukumati bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamkorlik qilmasdan, o‘z ta’siri va asosiy maqsadlarini saqlab qolishga intilayotganini ko‘rsatadi.
Tarixan 2001-yildan 2021-yilgacha Hindistonning Afg‘oniston ishlaridagi ishtiroki keng ko‘lamli va faol bo‘lgan. U Hindistonning Afg‘onistondagi barqarorlikka sodiqligini aks ettiruvchi infratuzilma, ta’lim va sog‘liqni saqlash kabi loyihalarni o‘z ichiga olgan rivojlanishga sezilarli yordam bilan ajralib turdi. Hindistonning qariyb 3 milliard dollarlik sarmoyasi Afg‘oniston parlamenti binosi qurilishi, Salma to‘g‘oni va aloqani mustahkamlash uchun avtomobil yo‘llari tarmog‘i kabi muhim loyihalarni qamrab oldi. Infratuzilmadan tashqari, Hindiston Afg‘oniston xavfsizlik kuchlarini o‘qitish, uskunalar yetkazib berish va hatto Afg‘oniston iqtisodiyotini mustahkamlashga yordam ko‘rsatish orqali o‘zini uzoq muddatli hamkor sifatida namoyon etdi. Bu davrda Hindiston demokratiya, barqarorlik va iqtisodiy rivojlanish uchun qat’iy turib, bu Hindistonning mintaqadagi ta’sirini kuchaytirishga va mamlakatni Pokistonning mintaqaviy intilishlariga qarshi qo‘yishga xizmat qildi.
Biroq Tolibonning hokimiyatga to‘satdan kelishi vaziyatni sezilarli darajada o‘zgartirib, Hindistonni o‘z roli va siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur qildi. Yangi voqeliklarni anglagan Hindiston tanlab aloqa o‘rnatish yondashuviga o‘tdi. Hindiston Tolibon rejimini rasman tan olishdan bosh tortgan bo‘lsa-da, u gumanitar yordam – oziq-ovqat, dori-darmon va COVID-19 vaksinalarini yetkazib berishda davom etmoqda. Bu Hindistonga Afg‘onistonda o‘z ishtirokini saqlab qolishga va shu bilan birga afg‘onlar farovonligini ta’minlashga sodiqligini ko‘rsatishga imkon bermoqda. Bunday “gumanitar diplomatiya” Hindiston uchun o‘z tamoyillariga zarar yetkazmagan holda konstruktiv hamkorlik vositasidir. Hindistonning pozitsiyasi o‘ziga xos jihatlarga ega: u inson huquqlarini hurmat qiladigan inklyuziv Afg‘oniston hukumatini yaratish tarafdori va shu bilan birga Pokiston ta’siri keng tarqalgan mintaqada o‘zining strategik manfaatlarini ta’minlash choralarini ko‘rmoqda.
Hozirgi vaqtda Hindistonning Afg‘onistondagi siyosati bir tomondan demokratiya va inklyuzivlik bo‘yicha axloqiy majburiyatlarga rioya qilish, boshqa tomondan xavfsizlik va iqtisodiyot sohasidagi pragmatik manfaatlar o‘rtasidagi nozik muvozanatni aks ettiradi. Nyu-Dehli Tolibon bilan ochiq, ammo norasmiy aloqa kanallarini qo‘llab-quvvatlasa-da, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Shanxay Hamkorlik Tashkiloti kabi xalqaro forumlarda vakolatli afg‘on hukumatini tuzish tarafdori bo‘lib chiqmoqda. Bunday aloqalarni qo‘llab-quvvatlash orqali Hindiston Afg‘onistonning kelajagida konstruktiv rol o‘ynashning uzoq muddatli niyatini bildirib, o‘z qadriyatlariga ko‘proq mos keladigan siyosiy manzarani kutmoqda.
Muallif Hindistonning Afg‘onistondagi yondashuvi davlat qurilishi bo‘yicha ochiq sa’y-harakatlardan Tolibon bilan bevosita hamkorlik qilmasdan Hindiston manfaatlarini himoya qiladigan yanada pragmatik strategiyaga o‘tganini ta’kidlaydi. Ushbu nozik muvozanat Afg‘onistondagi siyosiy noaniqlik hal etilishini kutib, mintaqaviy xavfsizlik, gumanitar yordam va ko‘p tomonlama diplomatiya masalalari bilan shug‘ullanishda davom etayotgan Hindistonning moslashuvchanligini ko‘rsatadi. Ushbu yangi yondashuvning muvaffaqiyati, muallifning fikricha, oxir-oqibat Hindistonning mintaqaviy ittifoqlarda yo‘l topishi va Afg‘onistondagi o‘zgaruvchan vaziyatga samarali munosabat bildirishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Tahliliy sharhni (ingliz tilida) bu yerda yuklab olishingiz va o‘qishingiz mumkin
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
