Muallif: Abdug‘ani Karimov, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti aspiranti
Bugungi kunda O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlari O‘zbekiston Respublikasining eng barqaror va tez rivojlanayotgan aloqalaridan biri hisoblanadi. Yaponiya O‘zbekiston mustaqilligini birinchilardan bo‘lib tan olgan rivojlangan davlatlardan biri edi: ikki mamlakat o‘rtasidagi diplomatik munosabatlar 1992-yil 26-yanvarda o‘rnatilgan. O‘shandan beri ikki tomonlama muloqot iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hamkorlikning turli jihatlarini qamrab olgan holda doimiy ravishda rivojlanib, uzoq muddatli munosabatlarga aylanib bormoqda.
Oliy darajadagi muloqotni rivojlantirishning muhim bosqichi 2004-yilda Yaponiya tomonidan “Markaziy Osiyo + Yaponiya” ko‘p tomonlama formatining yo‘lga qo‘yilishi bo‘ldi. Bu format Tokioga mintaqa davlatlari bilan aloqalarni mustahkamlash, Markaziy Osiyo mamlakatlariga esa mintaqada barqarorlik, modernizatsiya va hamkorlikka asoslangan xavfsizlik bo‘yicha o‘z qarashlarini ilgari surish imkonini berdi.
O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlarining rivojlanishiga 2016-yildan keyin, Shavkat Mirziyoyev hokimiyatga kelishi va tashqi siyosatni faollashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish hamda xorijiy sarmoyalarni jalb etish yo‘lini e’lon qilishi fonida sezilarli turtki berildi. Shu davrdan boshlab ikki tomonlama muloqot asosan “rivojlanishga ko‘maklashish” modelidan birgalikda modernizatsiya qilish, texnologik taraqqiyot va uzoq muddatli investitsiyalarga yo‘naltirilgan sheriklik formatiga bosqichma-bosqich o‘ta boshladi.
Siyosiy ishonchni mustahkamlashda oliy darajadagi tashriflar alohida o‘rin tutdi. Bular O‘zbekiston Prezidentining 2019 va 2022-yillarda Yaponiyaga davlat tashriflari, shuningdek, hukumat rahbarlari va tegishli vazirliklar darajasidagi muntazam uchrashuv va muzokaralardir. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Prezidentining 2025-yil 20-dekabrdagi Tokioga tashrifini yakka diplomatik tadbir emas, balki ikki mamlakat o‘rtasidagi strategik muloqotni chuqurlashtirish yo‘lidagi mantiqiy davom sifatida baholash mumkin.
Tashrif kun tartibi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Tokioga tashrifi dasturi ikki tomonlama munosabatlarning strategik xususiyatini va tomonlarning ularni yanada rivojlantirishga intilishini aks ettiruvchi siyosiy, iqtisodiy va gumanitar tadbirlar majmui sifatida tuzilgan. Tashrif doirasida oliy darajadagi muzokaralar, Yaponiyaning asosiy davlat institutlari vakillari bilan uchrashuvlar, shuningdek, ishbilarmonlik, moliya va ta’lim tuzilmalari bilan faol muloqot o‘tkazildi.
Tashrifning markaziy voqeasi O‘zbekiston Prezidenti va Yaponiya hukumatining oliy darajadagi muzokaralari bo‘ldi. Ushbu muzokaralar doirasida strategik sheriklikni rivojlantirish istiqbollari, siyosiy muloqotni kengaytirish, dolzarb xalqaro va mintaqaviy masalalar yuzasidan pozitsiyalarni muvofiqlashtirish masalalari muhokama etildi. Barqaror rivojlanish, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va O‘zbekistonning Yaponiya uchun Markaziy Osiyodagi asosiy davlat sifatidagi roliga alohida e’tibor qaratildi.
Muzokaralar chog‘ida tomonlarning oliy va yuqori darajadagi muloqotlarning muntazamligi tamoyiliga sodiqligi, shuningdek, ikki tomonlama hamkorlik mexanizmlarini yanada institutsional mustahkamlash zarurligi ta’kidlandi.
Muzokaralar davomida Toshkent va Tokio o‘rtasidagi siyosiy ishonchning yuqori darajasi, shuningdek, asosiy xalqaro va mintaqaviy masalalar, jumladan, Markaziy Osiyoda barqarorlik va izchil taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yondashuvlarning o‘xshashligi qayd etildi. Siyosiy maslahatlashuvlarning muntazam mexanizmlarini institutsionallashtirish zarurligiga alohida e’tibor qaratildi, bu tomonlarning o‘zaro hamkorlikni yanada tizimli formatga o‘tkazish istagini aks ettiradi. Yaponiya Bosh vaziri Sanae Takaichi bilan uchrashuvda barcha sohalarda strategik sheriklikni kengaytirishga qaratilgan bir qator hujjatlar imzolandi.
Shunday qilib, muzokaralar chog‘ida erishilgan kelishuvlar Toshkent va Tokio o‘rtasidagi siyosiy ishonchning yuqori darajasini tasdiqladi, shuningdek, asosiy xalqaro va mintaqaviy masalalar, jumladan, Markaziy Osiyoda barqarorlik va izchil taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha tomonlarning yondashuvlari o‘xshashligini namoyish etdi. Shu bilan birga, ta’kidlash joizki, tashrif doirasida hujjatlarni imzolash keng qamrovli bo‘lib, ham oliy darajadagi muzokaralar yakunlari bo‘yicha, ham Yaponiyaning tegishli davlat organlari va institutlari rahbarlari bilan uchrashuvlar davomida amalga oshirildi.
Tashrif yakunlari bo‘yicha turli yo‘nalishlarda quyidagi hujjatlar imzolandi:
Birinchidan, xalqaro siyosiy hamkorlik doirasida “Kelajak avlodlar uchun kengaytirilgan strategik sheriklik to‘g‘risida qo‘shma bayonot” imzolandi. Bu tashrifning asosiy siyosiy-diplomatik hujjati bo‘lib, ikki tomonlama munosabatlarning yangi formatini belgilaydi, strategik sheriklik doirasini iqtisodiyotdan tortib gumanitar hamkorlik, “yashil iqtisodiyot” va boshqa sohalargacha kengaytiradi. Ushbu hujjat mamlakatlar o‘rtasidagi aloqalarning muntazamligi va o‘zaro hamkorlikning tizimliligini ta’kidlaydi. Bu tashrifning asosiy siyosiy-diplomatik hujjati bo‘lib, ikki tomonlama munosabatlarning yangi formatini o‘rnatadi, strategik sheriklik doirasini iqtisodiyotdan tortib gumanitar hamkorlik, “yashil iqtisodiyot” va boshqa sohalargacha kengaytiradi.
Ikkinchisi, mamlakatlar o‘rtasidagi munosabatlarda doimo markaziy o‘rinni egallab kelgan iqtisodiy va investitsion soha. Muzokaralar davomida Yaponiyaning O‘zbekiston iqtisodiyotiga, ayniqsa energetika, transport va infratuzilma sohalariga investitsiyalarini kengaytirish masalalari muhokama etildi. Yaponiya tomoni ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish, yuqori texnologiyalarni joriy etish va Markaziy Osiyoni tashqi bozorlar bilan bog‘laydigan logistika yo‘laklarini rivojlantirish loyihalarida bundan buyon ham ishtirok etishga qiziqish bildirdi. Garchi bu yagona rasmiy shartnoma bo‘lmasa-da, O‘zbekiston va Yaponiya tomonlari taxminan 12 milliard dollarlik hamkorlik loyihalari portfelini hamda qo‘shma investitsiya platformasi, Samarqand viloyatida erkin iqtisodiy zona va boshqa tuzilmalarni tashkil etish tashabbuslarini kelishib oldilar.
Uchinchisi, “yashil” energetikani rivojlantirish va energiya samaradorligini oshirishni o‘z ichiga olgan energetika masalalari. Global energiya o‘tish sharoitida Yaponiya O‘zbekistonning yangi texnologiyalarni joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish va energetika infratuzilmasini modernizatsiya qilish sohasidagi asosiy hamkorlaridan biri sifatida qaralmoqda.
Bundan tashqari, iqtisodiyot, energetika, transport va tibbiyot sohalaridagi hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan bir qator hujjatlar imzolandi. Alohida marosim doirasida O‘zbekiston va JICA o‘rtasida iqtisodiy zonalarni rivojlantirish, ta’limni qo‘llab-quvvatlash, qishloq xo‘jaligi, transport infratuzilmasi va tibbiy ta’minot tizimini o‘z ichiga olgan kelishuvlar imzolandi. Ushbu hujjatlar ikki tomonlama hamkorlikning iqtisodiy yo‘nalishini mustahkamlaydi va asosiy sohalarni modernizatsiya qilish uchun resurslar bilan ta’minlaydi.
To‘rtinchisi, gumanitar-ta’lim yo‘nalishi. JICA bilan uchrashuvda ta’lim almashinuvlarini kengaytirish, kadrlar tayyorlash, akademik mobillik, ikki mamlakat universitetlari va ilmiy-tadqiqot markazlari o‘rtasidagi hamkorlik masalalari muhokama qilindi.
Muhokama davomida Tsukuba universiteti bilan hamkorlik to‘g‘risida bitim imzolandi. Paket doirasida Tsukuba universiteti bilan qo‘shma markaz yoki dastur yaratish to‘g‘risida memorandum hamda ta’lim va ilmiy almashinuv sohasida tegishli hukumatlararo bitimlar imzolandi. Ushbu hujjatlar akademik hamkorlikni chuqurlashtirish va zamonaviy raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashga qaratilgan.
Alohida hujjat almashish marosimida tomonlar Prezident va Yaponiya iqtisodiyot vaziri ishtirokida aniq vazirliklar, kompaniyalar va ilmiy institutlar o‘rtasida hamkorlik memorandumlarini almashishga erishdilar, bu xususiy va davlat-xususiy sektorning ikki tomonlama loyihalarga bo‘lgan katta qiziqishini aks ettiradi.
Muzokaralar kun tartibi doirasida O‘zbekistonning Markaziy Osiyodagi roli va Yaponiyaning mintaqaviy tashabbuslardagi ishtiroki alohida ko‘rib chiqildi. Shu bilan birga, ikki tomonlama O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlari yanada kengroq mintaqaviy hamkorlik uchun asos bo‘lib xizmat qilayotgani ta’kidlandi. Tashrif chog‘ida tomonlarning 2004-yilda mintaqaviy muloqot, infratuzilma, ekologiya, ta’lim va inson xavfsizligi sohalaridagi loyihalarni ishlab chiqish va muvofiqlashtirishga ko‘maklashish platformasi sifatida ishga tushirilgan "Markaziy Osiyo + Yaponiya" formatini rivojlantirishga sodiqligi tasdiqlandi.
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Yaponiyaga tashrifi O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlari rivojida muhim bosqich bo‘ldi va ikki tomonlama hamkorlik sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarilganini yaqqol ko‘rsatdi. U Toshkent va Tokio o‘rtasidagi munosabatlar an’anaviy iqtisodiy va texnik hamkorlik doirasidan chiqib, keng qamrovli, strategik jihatdan puxta o‘ylangan sheriklik tusini olganini tasdiqladi. Shunday qilib, Tokio O‘zbekistonni Yaponiyaning Markaziy Osiyodagi ustuvor sherigi maqomini mustahkamlayotganini, shuningdek, tomonlarning ikki va ko‘p tomonlama formatda munosabatlarni rivojlantirishni davom ettirish istagini ko‘rish mumkin.
Tashrifning iqtisodiy va gumanitar jihatlari uning amaliy ahamiyatini yanada kuchaytirdi. Investitsiyalar, texnologiyalar, ta’lim va kadrlar tayyorlash hamda boshqa sohalardagi hamkorlikning yangi yo‘nalishlarini muhokama qilish va kelishish tomonlarning ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirishdan manfaatdorligini ko‘rsatadi va 12 milliard AQSH dollaridan ortiq qiymatga ega hujjatlarning imzolanishi bu fikrni tasdiqlaydi.
Umuman olganda, tashrif natijalari O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlari bir martalik tashabbuslarga emas, balki uzoq muddatli o‘zaro ishonch strategiyasi va ko‘rilayotgan chora-tadbirlarning keng qamroviga tobora ko‘proq asoslanayotganini tasdiqlaydi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
