O‘zbekistondagi Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti direktori o‘rinbosari Odil Gafarov Yevroosiyo tizimshunoslik tadqiqotlari uyushmasiga (Eurasian System Science Research Association, ESSRA) bergan keng qamrovli suhbatida Markaziy Osiyoning global geosiyosiy maydondagi o‘zgaruvchan rolini har tomonlama tahlil qildi. O‘zbekiston, Xitoy va Amerika Qo‘shma Shtatlari bo‘ylab o‘tgan ilmiy va kasbiy yo‘li haqida fikr yuritar ekan, Gafarov janoblari bu tajribalar mintaqadagi ko‘p qirrali diplomatiya, ichki boshqaruv an’analari va strategik sheriklik, ayniqsa Xitoy bilan aloqalar haqidagi teran tushunchalarini qanday shakllantirganini tushuntirdi.
U Markaziy Osiyo davlatlarini buyuk davlatlar o‘rtasidagi sust ishtirokchilardek tasvirlashga qarshi chiqdi va aksincha, ularni Rossiya, Xitoy, AQSH, Yevropa va yuksalayotgan o‘rta davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni faol muvozanatlashtiruvchi strategik epchil subyektlar sifatida ko‘rsatdi. Buni Xitoyning xavfsizlik va infratuzilma loyihalariga kiritgan sarmoyasidan tortib Hindistonning axborot texnologiyalari sohasini qo‘llab-quvvatlashigacha bo‘lgan misollar bilan ko‘rsatib, Toshkent va uning qo‘shnilari suverenitetni himoya qilish va taraqqiyotni rag‘batlantirish uchun ongli ravishda xilma-xil hamkorlar tarmog‘ini yaratayotganini ta’kidladi.
Suhbatning katta qismi Xitoy-Markaziy Osiyo munosabatlariga bag‘ishlandi. Mutaxassisning ta’kidlashicha, geografik yaqinlik, iqtisodiy pragmatizm va texnologik imkoniyatlar Xitoy bilan hamkorlikni, ayniqsa, qayta tiklanadigan energiya, raqamli innovatsiyalar va infratuzilmani modernizatsiya qilish kabi sohalarda strategik zaruratga aylantiradi. Shu bilan birga, u Xitoy va Markaziy Osiyo manfaatdor tomonlari o‘rtasida saqlanib qolayotgan “bilim bo‘shliqlari” va madaniy begonalashuvni ta’kidlab, uzoq muddatli o‘zaro tushunishni ta’minlash uchun xalqlar o‘rtasida chuqurroq almashinuvlar, ilmiy hamkorlik va til o‘rganishga chaqirdi.
Shuningdek, ichki boshqaruv salohiyati, suv xavfsizligi va iqlim barqarorligi masalalari muhokama qilindi. U Markaziy Osiyoning ko‘p asrlik boshqaruv an’analariga asoslangan va zamonaviy ta’lim tizimlari bilan mustahkamlangan davlat institutlarining bardoshliligini qayd etdi. Shu bilan birga, u Afg‘onistondagi Kashtapa kanali loyihasi, iqlim o‘zgarishi tufayli suv tanqisligi va eskirgan energetika infratuzilmasi kabi muammolar kuchayib borayotgani haqida ogohlantirdi, kelajakdagi inqirozlarning oldini olish uchun texnologik yordam, mintaqaviy hamkorlik va barqaror rivojlanish bo‘yicha sheriklik zarurligini ta’kidladi.
Yakunida, Odil Gafarov Markaziy Osiyoning ko‘p qutbli dunyodagi strategik mustaqilligini yana bir bor tasdiqladi, mintaqaning kelajagi pragmatik, ko‘p qirrali diplomatiya hamda yirik va o‘rta davlatlar bilan faol hamkorlikda ekanligini uqtirdi. Uning suhbati Markaziy Osiyo davlatlari qanday qilib “ko‘zga ko‘rinmas” ishtirokchilardan Yevroosiyoning geosiyosiy va iqtisodiy tartibini shakllantiruvchilarga aylanib borayotgani haqida noyob ichki nuqtai nazarni taqdim etdi.
Intervyuni ESSRA saytida o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
