Atlantadagi (AQSH, Jorjiya shtati) Xitoy tadqiqotlari markazi tomonidan “China Currents” jurnalida chop etilgan doktor Abbos Boboxonovning maqolasi Xitoy Kommunistik partiyasi (XKP) uchinchi plenumi Pekin siyosatining, ayniqsa Markaziy Osiyoga nisbatan, yo‘nalishlarini qanday belgilashi mumkinligi haqida batafsil va nozik tahlilni taqdim etadi. Muallif 1978-yildagi tarixiy Uchinchi Plenumga o‘xshatib, so‘nggi plenumni Xitoyda o‘sib borayotgan iqtisodiy muammolar – o‘sish sur’atlarining pasayishi, sanoatning qisqarishi va demografik bosim oldida o‘zini tahlil qilish va qayta ko‘rib chiqish pallasi sifatida baholaydi. Plenum tomonidan “Xitoy modernizatsiyasini ilgari surish uchun islohotlarni yanada chuqurlashtirish to‘g‘risida”gi qarorning qabul qilinishi, partiya nazoratining ehtiyotkorona kuzatuvi ostida bo‘lsa-da, bozor islohotlariga qat’iy sodiqlikni ko‘rsatadi.
Boboxonovning ta’kidlashicha, plenum yakunlari diplomatik almashinuvlar va investitsiya kelishuvlarini faollashtirishga turtki bo‘ldi. Xitoy va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi savdo ko‘rsatkichlari sezilarli darajada o‘sdi – 2022-yildagi 70 milliard dollardan 2024-yilda qariyb 95 milliard dollargacha – va bu yaqinda bo‘lib o‘tgan prezident tashriflari chog‘ida olingan keng ko‘lamli sarmoyaviy va’dalar bilan to‘ldirilmoqda. Bu voqealar o‘zaro bog‘liqlikning chuqurlashib borayotganini ko‘rsatadi, bunda Markaziy Osiyo bir vaqtning o‘zida ham xomashyo manbai, ham Xitoyni Yevropa va Yaqin Sharq bilan bog‘lovchi logistika yo‘lagi sifatida ikki tomonlama rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, Xitoyning mintaqada “yashil” energetikani rivojlantirish tashabbuslarini, jumladan, Xinjiang Goldwind kabi kompaniyalar tomonidan amalga oshirilayotgan shamol va quyosh energiyasi loyihalarini qo‘llab-quvvatlashi iqlimni muhofaza qilish bo‘yicha global majburiyatlarga va mintaqani ekologik o‘zgartirish maqsadlariga tobora mos kelayotganini ko‘rsatadi.
Maqolada ko‘rsatilgan hamkorlikning yana bir yangi yo‘nalishi – agrobiznesdir. Xitoy rahbariyati uzoq muddatli oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga intilayotganligi sababli, Markaziy Osiyoning qishloq xo‘jaligi salohiyati Xitoyning ichki ehtiyojlariga qimmatli qo‘shimcha sifatida qaralmoqda. Uchinchi plenumning ulkan Xitoy bozorini umumiy global imkoniyatga aylantirishga chaqirig‘i mintaqadan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportini ko‘paytirishga yo‘l ochishi mumkin. Nihoyat, maqolada ta’kidlanishicha, Xitoyning mintaqaviy barqarorlikdan strategik manfaatdorligi - xususan, Shinjionga nisbatan sezgirligi tufayli – uning kelajakdagi hamkorligini ham belgilab beradi. Iqtisodiy hamkorlik bilan bir qatorda, Shanxay hamkorlik tashkiloti kabi platformalar orqali xavfsizlik, terrorizmga qarshi kurash va mintaqaviy muvofiqlashtirish sohalaridagi hamkorlikni kengaytirish davom etishi kutilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, doktor Boboxonov uchinchi plenumdan keyin Xitoy va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida rivojlanishi mumkin bo‘lgan ko‘p qirrali aloqalarning keng qamrovli prognozini taqdim etadi. Uning ta’kidlashicha, Pekinning yangilangan islohotlar yo‘nalishi, garchi ichki sabablarga asoslangan bo‘lsa-da, mintaqa uchun muqarrar ravishda tarkibiy oqibatlarga olib keladi, bu esa uning ham strategik hamkor, ham Xitoyning tashqi iqtisodiy tashabbuslarini sinovdan o‘tkazish uchun maydon sifatidagi rolini kuchaytiradi. Shu munosabat bilan Markaziy Osiyo Xitoyning uzoq muddatli iqtisodiy qayta qurilishida ham manfaatdor tomon, ham foyda oluvchiga aylanmoqda.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
