Azamat Seitov ta’kidlaganidek, bugungi kunda O‘zbekistonda mish-mishlar hodisasi raqamli muhit ta’sirida yangi ko‘rinishlarga ega bo‘lmoqda va bu nafaqat sotsiologik tushunishni, balki uni bartaraf etishga tizimli yondashuvni ham talab qiladi. U ijtimoiy tarmoqlar shunchaki muloqot maydoni bo‘lib qolmay, balki virusli mish-mishlar – jamoatchilik ishonchini susaytirishi, vahima yoki radikallashuvni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan dezinformatsiya tarqalishini tezlashtiruvchi vositaga aylanib borayotganini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, bugungi kunda mish-mishlar axborot shovqini va foydalanuvchilarning yuqori ishtiroki sharoitida, his-tuyg‘ular faktlardan ustun bo‘lgan vaziyatda amal qilmoqda.
Seitov o‘z xulosalarini bir qator G‘arb sotsiologik nazariyalariga, jumladan, Shibutani, Sansshteyn va boshqa tadqiqotchilarning mish-mishni ishonchli ma’lumotlar yetishmasligi sharoitida yuzaga keladigan “improvizatsiya qilingan yangiliklar” shakli sifatida talqin qilish yondashuvlariga asoslantiradi. Uning ta’kidlashicha, mish-mishlar ko‘pincha noaniqlik va ijtimoiy xavotirlar sharoitida tarqaladi va aynan shunday paytlarda ular eng xavfli hisoblanadi. Mish-mishlarning ekstremistik tuzilmalar tomonidan qanday vosita sifatida foydalanilishi mumkinligiga alohida e’tibor qaratilmoqda, bu esa muammoni ayniqsa axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan dolzarb qiladi.
Muallif O‘zbekistondagi “virusli” mish-mishlar, jumladan, emlash, elektr ta’minotidagi uzilishlar, bank tizimidagi nosozliklar bilan bog‘liq mish-mishlar misolida tekshirilmagan ma’lumotlar asosida ommaviy fikr qanchalik tez va nazoratsiz shakllanayotganini ko‘rsatadi. Uning ta’kidlashicha, kommunikatsiyaning raqamli o‘zgarishi yangi media muhitini talab qiladi, bu yerda dezinformatsiyaga qarshi kurash vositasi sifatida mediasavodxonlikning ahamiyati ortib bormoqda. Shu nuqtai nazardan, Seitov raqamli gigiyena va yolg‘on xabarlar tarqalishini algoritmik nazorat qilishni o‘z ichiga olgan ma’rifiy va institutsional chora-tadbirlarni kuchaytirish lozimligini taklif etadi.
Maqola yakunida Seitov jamiyatning dezinformatsiyaga bardoshliligini ta’minlash bo‘yicha milliy strategiyani ishlab chiqish zarurligiga urg‘u beradi. Uning fikricha, faqat davlat, jamiyat va axborot sektorining birgalikdagi sa’y-harakatlari bilangina mish-mishlar va vahimaga bardoshli muhitni yaratish mumkin. Nafaqat oqibatlarga qarshi kurashish, balki yolg‘onning ildiz otish ehtimoli kamroq bo‘lgan ma’rifatli va tanqidiy fikrlaydigan axborot jamiyatini oldindan shakllantirish ham muhimdir.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
