Nargiza Umarovaning yangi tadqiqoti shakllanayotgan transkontinental savdo tizimi doirasida Afg‘onistonning potensial tranzit markazi sifatidagi o‘zgarayotgan rolini har tomonlama tahlil qiladi. Toliblar boshqaruvi ostida Afg‘oniston hukumati mintaqaviy bog‘liqlikka urg‘u bergan holda infratuzilmani rivojlantirishga amaliy va qat’iyatli yondashuv qabul qildi. Uning ta’kidlashicha, asosiy mintaqaviy o‘yinchilar – xususan, O‘zbekiston, Turkmaniston va Eron – Janubiy Osiyo va jahon bozorlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish maqsadida Afg‘oniston hududidan o‘tadigan ulkan temir yo‘l loyihalarini qayta tiklamoqda yoki kengaytirmoqda. Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar temir yo‘li (“Kobul yo‘lagi”) va g‘arbiy Qandahor yo‘nalishi bu rejalardagi asosiy yo‘nalishlardir.
Muallif O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi kabi tashabbuslarni ilgari surishdagi yetakchi rolini ta’kidlab, uning Markaziy Osiyoning savdo yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish intilishining markazi sifatida o‘zini namoyon etayotganini ko‘rsatadi. Turkmanistonning Qozog‘iston bilan parallel g‘arbiy yo‘lakni yaratish bo‘yicha hamkorligi va Eronning Xof-Hirot va Zohidon-Zaranj liniyalari qurilishini yakunlashga intilishi ko‘plab mintaqaviy o‘yinchilarning Afg‘onistonni iqtisodiy integratsiya kanali sifatida qabul qilishini aks ettiradi. Umarova Yevroosiyoning hozirgi logistika xaritasini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan, Eron, Afg‘oniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Xitoyni bog‘laydigan taklif etilayotgan “Besh millat yo‘li” haqida batafsil ma’lumot beradi. Maqolada, shuningdek, Eronning Vaxan yo‘lagi orqali Xitoyning Shinjon o‘lkasiga chiqish uchun afg‘on yo‘llaridan foydalanishga intilayotgani, ammo bu hozircha haqiqatdan ko‘ra ko‘proq orzu ekanligi ta’kidlanadi.
Tenglamaga Rossiyaning kiritilishi o‘sib borayotgan murakkablikka strategik qatlam qo‘shadi. Kremlning Afg‘onistonni yangi temir yo‘llar orqali Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagi bilan bog‘lashga bo‘lgan qiziqishi ayniqsa muhimdir. O‘zbekiston va Turkmaniston bilan hamkorlikda Sharqiy va G‘arbiy Afg‘oniston temir yo‘l yo‘nalishlarini yaratish bo‘yicha Rossiya tashabbuslari Moskvaning janubga, Pokiston va Hind okeaniga logistika oqimiga ulanish niyatini aks ettiradi. Biroq, ekspert haqli ravishda “O‘zbekiston temir yo‘llari” tomonidan bu ma’lumotlar tasdiqlanmaganini ta’kidlaydi, bu esa yuqori darajadagi siyosiy qo‘llab-quvvatlash mavjud bo‘lsa-da, amalga oshirish tafsilotlari hali aniqlanmaganini ko‘rsatadi.
Xulosa qilib, Nargiza Umarova keng qamrovli strategik hisob-kitobga to‘xtalib, xavfsizlik muammolari, ayniqsa Pokiston yo‘nalishida, mintaqaviy afzalliklarni Kobul yo‘lagidan uzoqroq, ammo ehtimol barqarorroq bo‘lgan Qandahor yo‘nalishiga o‘tkazishi mumkinligini ta’kidlaydi. Shuningdek, u mintaqaviy muvofiqlashtirish bo‘lmasa, ko‘plab raqobatdosh loyihalar infratuzilmaning tarqoq rivojlanishiga olib kelishi mumkinligini ta’kidlaydi. Muvofiqlashtirish va qo‘shma investitsiyalar, ayniqsa O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston tomonidan, muvaffaqiyatga erishish uchun zarur shartlar sifatida qaraladi. Maqola ehtiyotkor optimistik ohangda yakunlanadi: agar manfaatdor tomonlar o‘z sa’y-harakatlarini samarali muvofiqlashtira olsa, Afg‘oniston dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan mojaro hududidan Yevroosiyoning markaziy qismini global savdo yo‘llari bilan bog‘laydigan muhim logistika yo‘lagiga aylanishi mumkin.
Bourse & Bazaar Foundation veb-saytida o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
