Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi, doktor Islomxon Gafarov va Markaz amaliyotchisi Bobur Mingyasharov ta’kidlashicha, Rossiyaning Afg‘onistondagi ta’sirining kuchayishi ham geosiyosiy zarurat, ham iqtisodiy manfaatlardan kelib chiqqan strategik o‘zgarishdir. AQSH qo‘shinlari chiqib ketgandan so‘ng, Moskva Afg‘onistonning tranzit imkoniyatlari va 41 million aholiga ega bozoridan foydalanib, Tolibon hukumati bilan aloqalarini kengaytirishga intilmoqda. Mualliflar ta’kidlashicha, Rossiyaning amaliy yondashuvi – Kobulda diplomatik mavjudligini saqlab qolish va tolibonlarni terrorchilar ro‘yxatidan chiqarish masalasini ko‘rib chiqish – munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi. Ularning fikricha, bu o‘zgarish Rossiyaning G‘arb bilan davom etayotgan qarshiligi fonida Yevroosiyodagi ta’sirini kuchaytirishga qaratilgan keng qamrovli strategiyasiga mos keladi.
Mualliflar yana ta’kidlashlaricha, Rossiyaning Afg‘oniston bilan munosabatlari uchta asosiy sohani qamrab oladi: savdo, foydali qazilmalarni qazib olish va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik. Ular ikki mamlakat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 1 milliard dollardan oshganini, 2030-yilga kelib esa 10 milliard dollarga yetishi kutilayotganini ta’kidlashmoqda. Mualliflar Rossiyaning afg‘on litiysi va nodir yer elementlariga qiziqishi uni Xitoy va Hindiston bilan resurslardan foydalanish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatga kiritishini qayd etishmoqda. Bundan tashqari, ular Rossiyaning gumanitar yordam ko‘rsatish bo‘yicha sa’y-harakatlari Afg‘oniston hokimiyati bilan munosabatlarni yaxshilash va sovet-afg‘on urushi bilan bog‘liq uzoq davom etgan tarixiy adovatlarni bartaraf etishga qaratilgan “yumshoq kuch” strategiyasining bir qismi ekanligini ta’kidlashmoqda.
Ular yana Rossiya strategiyasi Xitoy bilan raqobat ta’sirida, ayniqsa iqtisodiy sohada shakllanayotganini qayd etishmoqda. Pekin “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi orqali Afg‘onistonda asosiy investor sifatida mustahkam o‘rnashib olgan bo‘lsa, Rossiya Transafg‘on temir yo‘li kabi yirik infratuzilma loyihalarini qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiyotda o‘z o‘rnini mustahkamlashga harakat qilmoqda. Ularning fikricha, bu loyiha Rossiyaning Hindiston va Pokiston bozorlariga kirishini kengaytiradi va Markaziy Osiyoning tranzit yo‘lagi sifatidagi ahamiyatini oshiradi. Biroq, ular Rossiya, Xitoy, Hindiston va Pokiston ta’sir doirasi uchun kurashayotgan Afg‘onistondagi o‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat Markaziy Osiyoga ham ta’sir qiluvchi ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.
Bundan tashqari, xavfsizlik masalalari Rossiyaning Afg‘onistondagi siyosatida markaziy o‘rin tutayotgani ta’kidlanmoqda. Qayd etilishicha, Moskva tolibonlarni ISHID-Xurosonga qarshi kurashda, ayniqsa Moskvadagi “Krokus Siti Xoll”dagi teraktdan keyin, eng muhim hamkor sifatida ko‘rmoqda. Rossiya Markaziy Osiyodagi harbiy ishtirokini kengaytirishdan o‘zini tiysa-da, mualliflarning ta’kidlashicha, uning “Tolibon” bilan diplomatik aloqalari mintaqaviy xavfsizlik holatini o‘zgartirishi mumkin. Nihoyat, mualliflar Rossiyaning Afg‘onistondagi ishtiroki kuchayib borayotgani Markaziy Osiyo uchun, ayniqsa iqtisodiy hamkorlik, terrorizmga qarshi kurash va suv resurslarini boshqarish sohalarida ham imkoniyatlar, ham muammolar tug‘dirishini ta’kidlashmoqda.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
