O‘zlarining tahliliy eslatmalarida Islomxon Gafarov va IXTI ko‘ngillilari Bobur Mingyasharov va Bositxon Islomov 2025-yil aprel oyida sodir etilgan halokatli terakt tufayli Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlarda yuzaga kelgan so‘nggi va eng jiddiy keskinlashuvning tizimli va har tomonlama tahlilini taqdim etadilar. Ma’ruza ayni paytda dolzarb va ahamiyatlidir, chunki u terakt va uning oqibatlarini kengroq geosiyosiy, mintaqaviy va institutsional kontekstda ko‘rib chiqadi. Mualliflar Janubiy Osiyodagi xavfsizlik tizimini nozik tushunishlarini namoyish etib, keng ko‘lamli davlatlararo mojaro xavfini hayratlanarli aniqlik bilan belgilaydilar.
Tahliliy yozuv 22-aprel kuni Jammu va Kashmir shtatining Paxalgam tumanida 26 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan terakt haqidagi faktik hisobot bilan boshlanadi. Uning uchun javobgarlikni “Lashkar-i-Tayba”ga aloqador deb taxmin qilinayotgan “Kashmir qarshilik harakati” guruhi o‘z zimmasiga oldi. Hindistonning Pokiston ishtiroki haqidagi bayonotlari razvedkaning aralashuvi to‘g‘risidagi da’volar bilan qo‘llab-quvvatlanib, harbiy va diplomatik javob choralarining keng ko‘lamli qatori uchun asos bo‘ldi. Mualliflar Hindistonning javob choralarini – ommaviy hibsga olish va infratuzilmani vayron qilishdan tortib, ikki tomonlama suv almashinuvining uzoq yillik poydevori va mintaqaviy hamkorlik uchun asosiy kelishuv bo‘lgan Hind suvlari to‘g‘risidagi shartnomani to‘xtatish bo‘yicha keskin qadamgacha – sinchkovlik bilan sanab o‘tadilar va baholaydilar.
Shu bilan birga, mualliflar Pokistonning qarshi chora-tadbirlari va diplomatik pozitsiyasini o‘rganadilar. Islomobodning terrorchilik hujumiga aloqadorligini qat’iyan rad etishi va xalqaro tergovga bo‘ysunishga tayyorligi inqirozni xalqaro miqyosga olib chiqish va jahon hamjamiyatining hamdardligini uyg‘otishga qaratilgan puxta o‘ylangan urinish sifatida talqin qilinadi. Pokistonning Hindiston fuqarolarini chiqarib yuborishi, savdoni to‘xtatishi va havo hududini yopishi vazmin, ammo qat’iy javob hisoblanadi. Ayniqsa, mualliflarning Pokistonning BMT Xavfsizlik Kengashidagi muvaqqat a’zolik o‘rnini muhokama qilishi chuqur ma’noga ega, chunki Islomobod bundan ma’naviy va diplomatik ustunlikka erishish uchun foydalanmoqchi.
Qisqacha sharhning muhim jihati uning xalqaro ishtirokchilarga e’tibor qaratganligidir. Mualliflar Hindistonning G‘arb davlatlari, Fors ko‘rfazi mamlakatlari va hatto Rossiya va Ukrainadan olgan puxta qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab, uni terrorizmga qarshi global konsensus doirasiga kiritadilar. Tashqi ishlar vaziri Abbos Arag‘chi boshchiligidagi Eronning vositachilik sa’y-harakatlari Tehronning Dehli va Islomobod bilan strategik aloqalarini muvozanatlashtiruvchi diplomatik uvertyura sifatida ko‘riladi. Eronning rolini kiritish mualliflarning kengroq mintaqaviy nuqtai nazarini va rivojlanayotgan ko‘p qutbli dinamikani tushunishini ko‘rsatadi. Xuddi shunday, Xitoyning Pokiston bilan kutilgan ittifoqi CPEC loyihasi va kengroq mintaqaviy intilishlarga asoslangan uzoq muddatli strategik hisob-kitoblarining bir qismi sifatida tasvirlanadi.
Ehtimol, mualliflar tomonidan taqdim etilgan istiqbolli ssenariylar eng ishonchli bo‘lishi mumkin. Ular transchegaraviy harbiy keskinlashuv, ayirmachi guruhlar ishtirokidagi proksi-mojarolar va hatto mintaqaviy kuchlar joylashuvini qayta shakllantirish, jumladan, Pokiston-Afg‘oniston munosabatlarida mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar haqida ogohlantirmoqda. Xatda Kashmir inqirozi uning ikki asosiy a’zosi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarama-qarshilik oldida tobora falajlanib borayotgan Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi ko‘p tomonlama tashkilotlarga bo‘lgan ishonchni sinovdan o‘tkazishi mumkinligi teran qayd etilgan.
Umuman olganda, ushbu tahliliy ma’lumot global oqibatlarga olib keladigan rivojlanayotgan mintaqaviy inqirozning ishonchli va ko‘p qirrali tahliliga aylanadi. Faktlarni geosiyosiy bashorat bilan uyg‘unlashtirish orqali mualliflar nafaqat siyosatchilar va tahlilchilar uchun qimmatli manba taqdim etadilar, balki Janubiy Osiyodagi eng qiyin hal qilinadigan bo‘linish chizig‘ining barqaror beqarorligini ham eslatib qo‘yadilar.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
