Nargiza Umarova O‘zbekistonning Yevroosiyodagi asosiy logistika markaziga aylanish bo‘yicha keng ko‘lamli intilishlari doirasida “G‘arb-Janub” transport o‘qini yaratish sa’y-harakatlarining strategik sabablarini tahlil qiladi. U ta’kidlashicha, hozirgi kunda O‘zbekistonning Yevropaga yuk tashishdagi ulushi nomutanosib ravishda past bo‘lib, mamlakatning qulay geografik joylashuviga qaramay, Markaziy Osiyodagi umumiy yuk tashish hajmining atigi 2,3 foizini tashkil etmoqda. Uning fikricha, bu cheklangan rol ham tuzilmaviy to‘siq, ham yashirin imkoniyatdir. Yevropaning Markaziy Osiyo bilan transport aloqalariga, xususan Rossiya infratuzilmasini chetlab o‘tadigan yo‘nalishlarni diversifikatsiya qilishga qiziqishi ortib borar ekan, O‘zbekiston o‘zini yangi geosiyosiy neytral yo‘laklarga o‘sib borayotgan talabni qondira oladigan mamlakat sifatida namoyon etmoqda.
Umarova bu jarayonni Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi o‘rtasidagi o‘zgarayotgan geosiyosiy va iqtisodiy munosabatlar nuqtai nazaridan ko‘rib chiqadi. Bugungi kunda O‘zbekistonning Xitoy va Rossiyadan keyingi uchinchi yirik savdo sherigi bo‘lgan Yevropa Ittifoqi, ayniqsa GSP+ savdo imtiyozlari tizimi doirasida ikki tomonlama tovar ayirboshlash hajmining o‘sishini kuzatmoqda. O‘zbekistonning Yevropaga eksportida kimyoviy moddalar va uran ustunlik qilishi joriy almashinuvlarning ham ko‘lamini, ham tor bazasini aks ettiradi. Shu bois, uning fikricha, transport aloqalarini kengaytirish nafaqat logistika, balki O‘zbekistonning jahon bozorlari bilan iqtisodiy integratsiyasini tubdan qayta qurish masalasi bo‘lib, bu vaqt o‘tishi bilan eksportni diversifikatsiya qilish va uning qiymatini oshirish imkonini beradi.
Shu maqsadda Umarova ikkita transformatsion infratuzilma tashabbusini ajratib ko‘rsatadi. Birinchisi – Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li bo‘lib, u Sharqiy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi savdo yo‘nalishlarini qariyb 900 kilometrga qisqartiradi. Ushbu temir yo‘l ilgari Eronga qarshi sanksiyalar va logistika qiyinchiliklari tufayli chetda qolgan Janubiy yo‘lakni transkontinental savdo uchun raqobatbardosh yagona transport arteriyasiga aylantirishi kutilmoqda. Garchi u Qirg‘izistonning tog‘li relyefi Qozog‘istonning tekisroq yo‘nalishlariga nisbatan uning ko‘lamini cheklashi mumkinligini tan olsa-da, Umarova janubiy yo‘l, xususan Eron va Turkiya orqali Yaqin Sharq va Afrika bilan potensial aloqalar tufayli yangi geoiqtisodiy imkoniyatlarni ochishini ta’kidlaydi.
U ko‘rib chiqayotgan ikkinchi tashabbus – Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar temir yo‘li bo‘lib, uning maqsadi Markaziy Osiyodan Janubiy Osiyo va Hind okeaniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri quruqlik aloqasini yaratishdir. Umarovaning baholashicha, Kobul koridori mintaqaviy tranzit oqimlarini o‘zgartirib, Rossiya orqali o‘tadigan an’anaviy shimoliy yo‘nalishlarga muqobil variantni taklif qilishi mumkin. Shimoliy va O‘rta yo‘laklar bilan muvaffaqiyatli bog‘langan taqdirda, Afg‘oniston yo‘nalishi Shimoliy Yevropa, Rossiya, Belarus, Kavkaz va Janubiy Yevropaning bir qismini Hindiston va Fors ko‘rfazi bilan bog‘lashi mumkin, bunda O‘zbekiston asosiy transport tuguniga aylanadi. Bu nafaqat mamlakatning logistika salohiyatini mustahkamlaydi, balki jahon tartibotining parchalanishi sharoitida uning geostrategik ahamiyatini oshiradi.
Umarova shunday xulosaga keladiki, O‘zbekiston Kaspiy dengiziga chiqish imkoniyati yo‘qligi va temir yo‘l infratuzilmasining cheklanganligi tufayli Qozog‘istonning mintaqaviy yuk tashishdagi ustun mavqei bilan to‘liq raqobatlasha olmasa-da, ushbu yangi yo‘laklar mavjud nomutanosibliklarni yumshatish yo‘llarini taklif etadi. Uning fikricha, asosiy masala Qozog‘iston modelidan nusxa ko‘chirishda emas, balki yangi geografik hududlar va ishtirokchilarga xizmat ko‘rsatadigan qo‘shimcha yo‘nalishlarni ishlab chiqishdadir. Agar O‘zbekiston Yevropa, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq o‘rtasida muhim bo‘g‘in sifatida o‘z o‘rnini mustahkamlasa, bu mintaqaviy transport tizimini tubdan o‘zgartirishi va uning xalqaro iqtisodiy tizimda yanada salmoqli rol o‘ynashini ta’minlashi mumkin.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
