Nargiza Umarovaning CACI Analyst nashrida chop etilgan maqolasida transafg‘on transport yo‘laklari uchun kuchayib borayotgan raqobat tahlil qilingan: O‘zbekiston, Turkmaniston va Eron Markaziy Osiyoni Pokiston va Xitoy bilan bog‘lash maqsadida raqobatdosh temir yo‘l loyihalarini ilgari surmoqda. Tolibon hukumati Afg‘onistonning tranzit markazi sifatidagi strategik o‘rnini tan olib, ushbu tashabbuslarga faol ko‘maklashmoqda. O‘zbekiston Qobul yo‘lagini (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) targ‘ib qilayotgan bir paytda, Turkmaniston Torgundi-Hirot-Qandahor-Spin Boldak muqobil yo‘nalishini qo‘llab-quvvatlamoqda. Shu bilan birga, Eron Chobahor-Zohidon temir yo‘lini Afg‘oniston tomon kengaytirib, Xitoy-Qirg‘iziston-Tojikiston-Afg‘oniston-Eron (“Besh millat yo‘li”) temir yo‘l yo‘lagi orqali Hirot orqali Xitoy bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa o‘rnatishga intilmoqda.
Muallifning ta’kidlashicha, Eronning Afg‘oniston transport infratuzilmasiga tobora kuchayib borayotgan ta’siri O‘zbekistonning mintaqaviy tranzitdagi ustunligiga tahdid solmoqda. Toshkent dastlab Eron qo‘llab-quvvatlaydigan Hof-Hirot temir yo‘liga qo‘shilishni rejalashtirgan bo‘lsa-da, o‘z tranzit manfaatlarini himoya qilish uchun e’tiborini Qobul yo‘lagiga qaratdi. Toliblarga nisbatan tarixan shubha bilan qaragan Tojikiston transafg‘on loyihalarida faolroq ishtirok eta boshladi, Xitoy va Koreya bilan Sherxon Bandar orqali temir yo‘l tarmog‘ini rivojlantirishda hamkorlik qilmoqda. Shu bilan birga, Turkmanistonning TAT yo‘lagi va Lapis Lazuli savdo yo‘nalishi Turkiya va Yevropa bilan muqobil aloqalarni taklif etib, Afg‘oniston savdo yo‘llarini nazorat qilish uchun mintaqaviy raqobatni kuchaytirmoqda.
Eron va Markaziy Osiyo qo‘llab-quvvatlaydigan transport yo‘laklari o‘rtasidagi raqobatning kuchayishi jiddiy geosiyosiy va iqtisodiy oqibatlarga olib kelmoqda. O‘zbekiston Eron va Xitoyning kuchayib borayotgan raqobatiga duch kelmoqda, Tojikiston va Qirg‘iziston esa Xitoy va Afg‘onistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni ta’minlab, strategik ta’sirga ega bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy manfaatlarni muvozanatga keltirish va tashqi qaramlikdan qochish uchun Markaziy Osiyo davlatlari o‘z transport strategiyalarini muvofiqlashtirishlari, Afg‘onistonning tranzit markaziga aylanishi barcha manfaatdor tomonlarga teng foyda keltirishini kafolatlashlari lozim.
Maqolani CACI Analyst saytida o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
