Hamza Boltayev va Nargiza Umarovaning Muxit Assanbayev (Qozog‘iston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Qozog‘iston strategik tadqiqotlar instituti) bilan hammuallifligidagi ushbu qo‘shma ma’ruzada Qozog‘iston va O‘zbekiston Afg‘oniston bilan muloqot, insonparvarlik yordami va o‘zaro aloqadorlikka asoslangan amaliy, xavfsizlikka ustuvorlik beruvchi munosabat olib borayotgani ta’kidlangan. “O‘zaro hamkorlikning yangi ufqlari” sifatida tavsiflanganidek, mualliflarning fikricha, Nur-Sulton va Toshkent Afg‘onistonni tahdiddan ko‘ra Markaziy va Janubiy Osiyoni bog‘lovchi quruqlik ko‘prigi sifatida ko‘radi. Shu sababli, murakkab ko‘p tomonlama formatlardan ko‘ra tezroq natija beradigan ikki tomonlama aloqalarga ustuvorlik beradi, ayni paytda BMT doirasidagi xalqaro qonuniylikka intilishni davom ettiradi.
Tadqiqotning ikkinchi qismi Yevroosiyo yuk oqimlarini muvozanatlash uchun mo‘ljallangan janubiy tranzit yo‘nalishlarini baholaydi. Unda Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li (Eron va Kaspiy dengiziga chiqish imkoniyati bilan) hamda ikkita raqobatdosh Transafg‘on temir yo‘l loyihasi: O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi (Termiz-Xarlachi) va Qozog‘iston hamda Turkmaniston qo‘llab-quvvatlaydigan g‘arbiy tarmoq (Torgundi-Hirot-Qandahor) ta’kidlangan. Mualliflar O‘rta (Transkaspiy) yo‘lagi va Lojuvard yo‘nalishi bilan potensial hamkorlik imkoniyatlarini qayd etadilar, biroq strategik murosalarni ham ta’kidlaydilar – yo‘nalishlarni tanlash tarif raqobati, Yevropa Ittifoqi, Turkiya va Janubiy Osiyo bozorlariga kirish hamda kelajakdagi tranzit daromadlarining mintaqa bo‘ylab taqsimlanishini belgilaydi.
Hisobotda alohida bo‘lim Afg‘onistonning Qo‘shtepa kanaliga bag‘ishlangan bo‘lib, u ham ichki davlat qurilishi loyihasi, ham transchegaraviy xavf sifatida taqdim etilgan. Unda Amudaryo oqimlarini tartibga soluvchi zaif huquqiy asoslar, qurilish ko‘lami va sur’ati, shuningdek, O‘zbekiston va Turkmanistonda quyi oqimdagi suv tanqisligini kuchaytiruvchi yuqori oqimdagi sezilarli suv olish ehtimoli ko‘rib chiqilgan. Mualliflarning fikricha, iqlim o‘zgaruvchanligi, qishloq xo‘jaligiga qaramlik va mavjud infratuzilma yetishmovchiligi bu xavflarni yanada kuchaytiradi, bu esa quyi havza bo‘ylab qishloq aholisining turmush darajasi, ichki migratsiya va oziq-ovqat xavfsizligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Siyosat nuqtai nazaridan, tadqiqot Kobul bilan barqaror, manfaatdorlikka asoslangan hamkorlikni; diversifikatsiyalangan yo‘nalishlarga (jumladan, Eron va Janubiy Kavkaz orqali aloqalarga) parallel ravishda sarmoya kiritishni; va Afg‘onistonni Markaziy Osiyoning resurslarni boshqarish tizimlariga jalb qiladigan tizimli, mintaqaviy suv muloqotini tavsiya etadi. Uning asosiy g‘oyasi amaliy: siyosiy barqarorlashtirish, transport integratsiyasi va suv resurslarini boshqarish bir-biridan ajralmas jarayonlardir - bir yo‘nalishdagi taraqqiyot boshqalari bo‘yicha harakatsiz bo‘lsa, mo‘rt bo‘lib qoladi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
