IXTI katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova o‘zining yangi maqolasida Afg‘oniston transport infratuzilmasining mintaqaviy integratsiya va Markaziy Osiyoning iqtisodiy istiqbollariga ta’sirini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Ukrainadagi urush boshlanganidan so‘ng mintaqa mamlakatlari Rossiyaga qaramlikni kamaytirish maqsadida o‘z savdo yo‘nalishlarini xilma-xil qilish bo‘yicha harakatlarini jadallashtirgan. Tranzitning janubiy yo‘nalishiga alohida e’tibor qaratilmoqda, bu yerda Eron va Afg‘oniston Markaziy Osiyoning asosiy hamkorlari hisoblanadi. Hokimiyat tepasida turgan Toliblar transport yo‘laklarini rivojlantirish, jumladan, temir yo‘llar va Kobul hamda Lojuvard yo‘laklari kabi infratuzilma obyektlarini qurishda qat’iyat namoyish etmoqda.
Tadqiqotning muhim qismi transport siyosati sohasida turli davlatlar o‘rtasidagi raqobat va hamkorlikni ko‘rib chiqishdan iborat. Turkmaniston va Qozog‘iston O‘zbekiston tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanayotgan “Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar” transafg‘on temir yo‘li bilan raqobatlasha oladigan “Torgundi-Hirot-Qandahor-Spin-Buldak” orqali muqobil yo‘nalishni ilgari surmoqda. Muallifning ta’kidlashicha, ushbu yo‘nalishlarning rivojlanishi mintaqaning tranzit imkoniyatlarini oshiradi, shuningdek, geosiyosiy raqobatga va Rossiya, Eron va Xitoy kabi yirik o‘yinchilarning strategik manfaatlarini qayta ko‘rib chiqishga sabab bo‘lishi mumkin.
Maqolada Afg‘oniston tranzitida Moskvaning roli ham muhokama qilinadi. G‘arb sanksiyalari sharoitida Rossiya Afg‘oniston orqali Pokistonga chiqadigan “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagini kengaytirishga qiziqish bildirmoqda. Bu masalada O‘zbekiston va Turkmaniston katta yuk oqimlarini jalb qilish orqali muhim rol o‘ynashi mumkin. Shu bilan birga, Eron va Hindiston Markaziy Osiyo bilan muqobil aloqa yo‘llarini ta’minlash maqsadida Chobahor porti va temir yo‘l yo‘nalishlari kabi o‘z loyihalarini rivojlantirmoqda, bu esa O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi mavqeini zaiflashtirib qo‘yishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Nargiza Umarova Afg‘oniston tranziti dinamikasi Markaziy Osiyo uchun ham imkoniyatlar, ham qiyinchiliklar keltirib chiqarayotganini ta’kidlaydi. Mintaqalararo raqobat va tashqi o‘yinchilar ta’sirining kuchayishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Markaziy Osiyo mamlakatlari tranzitning janubiy yo‘nalishini rivojlantirish bo‘yicha kelishilgan strategiyani ishlab chiqishlari lozim. Bunday yondashuv maksimal iqtisodiy manfaatni ta’minlaydi va ularning xalqaro transport tizimidagi mavqeini mustahkamlaydi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
