O‘zining yangi tahliliy maqolasida doktor Islomxon Gafarov toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng Vashingtonning Afg‘onistonga nisbatan o‘zgaruvchan strategiyalarini ko‘p qirrali tahlil qilib beradi. U Amerika siyosatining to‘rtta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatadi – terrorizmga qarshi kurashdan tortib siyosiy ajralish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga qadar – izchil uzoq muddatli istiqbol yo‘qligini ta’kidlaydi. Bu bosqich Vashingtonning milliy xavfsizlik masalalarini keng ko‘lamli hamkorlikdan doimo ustun qo‘yganini aks ettiradi.
Ikkinchi bosqich strategik ajralish bilan ajralib turdi: Qo‘shma Shtatlar Afg‘onistonning ichki siyosatidan uzoqlashdi va TAPI hamda CASA-1000 kabi infratuzilma loyihalarida ishtirokini to‘xtatdi. Biroq, Tramp ma’muriyati ikki tomonlama siyosat yurita boshladi – qisman MAGA kampaniyasi bayonotiga muvofiq ritorik va qisman strategik yo‘nalishda, 2020-yil o‘rtalariga kelib Tolibon vakillari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni yo‘lga qo‘ydi. Bu o‘zgarish, ayniqsa, AQShning Xitoy bilan raqobati sharoitida Afg‘onistonning doimiy geosiyosiy ahamiyatini anglashini ko‘rsatdi.
Doktor Gafarovning ta’kidlashicha, AQShning hozirgi yondashuvi Tolibon tomonidan inson huquqlari buzilishini so‘zda qoralashni pragmatik hamkorlik bilan birlashtiradi, jumladan, yaqinda Tolibon rasmiylari bilan yuqori darajadagi muloqotlardan so‘ng amerikalik garovga olingan shaxsning ozod etilishi bunga misol bo‘ladi. Ushbu qadamlar qisman Xitoyning Afg‘onistondagi ta’siri kuchayib borayotgani va AQShning strategik muhim mintaqadagi nufuzini qayta tiklash zarurati tufayli siyosatning puxta qayta ko‘rib chiqilayotganidan dalolat beradi. Toliblar, o‘z navbatida, muzokaralarda tenglikni talab qilib, Amerika uskunalarini qaytarishdan ham, muzlatilgan afg‘on aktivlarini shartli ravishda ozod qilishdan ham bosh tortmoqda, bu ularning o‘zlarini bo‘ysunuvchi emas, balki suveren kuch sifatida ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.
Kelajak ssenariylarini ko‘rib chiqishda muallif ikkita mumkin bo‘lgan yo‘nalishni ajratib ko‘rsatadi: toliblar safidagi ichki o‘zgarishlarga asoslangan kutish siyosati (xususan, mafkuraviy jihatdan qat’iy Oxundzodadan ko‘ra pragmatikroq Sirojiddin Haqqoniyga ustunlik beriladi) yoki Xitoy ta’siriga qarshi turish uchun muzlatilgan afg‘on aktivlari kabi iqtisodiy vositalardan foydalanish. Ikkala ssenariy ham Afg‘onistonning kengroq geosiyosiy raqobatda, ayniqsa Qo‘shma Shtatlar va Xitoy o‘rtasidagi vosita rolini ta’kidlaydi. E’tiborga loyiq jihati shundaki, AQShning yaqinda Haqqoniy uchun mukofotni bekor qilishi Tolibonning murosaga moyilroq guruhlari bilan hamkorlik qilish bo‘yicha tanlab olingan strategiyaga ishora qilishi mumkin.
Nihoyat, tahlilda O‘zbekiston AQSH-Tolibon munosabatlarini tiklashda asosiy vositachi sifatida ko‘rsatiladi. Toshkentning ham Vashington, ham Kobul bilan strategik aloqalari, betaraf pozitsiyasi va harbiy logistika sohasidagi hamkorligini hisobga olsak, O‘zbekiston diplomatik munosabatlarni tiklash uchun qimmatli ko‘prik bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy barqarorlik borasidagi umumiy qarashlar, O‘zbekistonning Afg‘onistondagi yaqinligi va ta’siri bu imkoniyatni mustahkamlaydi. Umuman olganda, doktor Gafarovning xulosasiga ko‘ra, AQSH siyosatining beqaror rivojlanishi nafaqat Tolibon boshqaruvining murakkabligini, balki Vashingtonning me’yoriy majburiyatlarni geostrategik imperativlar bilan murosaga keltirish uchun kengroq kurashini ham aks ettiradi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
