Dr. Islomxon Gafarov va Bobur Mingyasharov o‘z tahliliy sharhlarida Xitoyning Islomobod va Kobul o‘rtasidagi uchburchak diplomatiyasini Pekin tashqi strategiyasining asosi bo‘lgan xavfsizlik sohasidagi hamkorlikning muhimligini ta’kidlovchi Global xavfsizlik tashabbusi doirasiga kiritishdan boshlaydilar. Pokistonning “Tehrik-e-Tolibon” harakati faoliyatining kuchayishi, chegaralararo to‘qnashuvlar, savdodagi uzilishlar va afg‘on muhojirlarining ommaviy chiqarib yuborilishi sharoitida Pekin Janubiy Osiyodagi vaziyatni barqarorlashtirmoqchi bo‘lgan manfaatdor vositachi sifatida maydonga chiqdi. 2025-yil 21-mayda Pekinda Xitoydan Van I, Pokistondan Muhammad Ishoq Dar va Afg‘onistondan Amir Xon Muttaqiy ishtirokida tashqi ishlar vazirlarining norasmiy uch tomonlama uchrashuvini o‘tkazib, Xitoy mintaqaviy hamjihatlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha bayonotlarini aniq diplomatik harakatlarga aylantirish niyatini ko‘rsatdi.
Qisqa sharhda ta’kidlanishicha, Pekinning yangi faolligi asosan 2025-yil aprel-may oylaridagi Kashmir inqiroziga javob bo‘ldi. Bu inqiroz xitoylik strateglarga Janubiy Osiyoda hamon "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagini xavf ostiga qo‘yishi mumkin bo‘lgan to‘satdan yuzaga keladigan mojarolar sodir bo‘lishi mumkinligini eslatdi. Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi mojaro nafaqat Hind okeaniga olib boradigan muhim quruqlik yo‘llariga tahdid soldi, balki Pekinni Pokistonning g‘arbiy qismini mustahkamlashga undadi. Afg‘oniston bilan g‘arbiy chegarasi uzoq vaqtdan beri noaniq va beqaror bo‘lib kelgan Islomobod uchun, agar u Dehli bilan munosabatlar keskinlashgan taqdirda ikki frontli vaziyatdan qochmoqchi bo‘lsa, ahvolni barqarorlashtirish juda muhimdir.
Afg‘onistonning tashqi siyosiy yo‘nalishining o‘zgarishi Xitoyning maqsadlariga erishishni yanada murakkablashtirmoqda. Bunday qayta baholash Xitoyning Kobulga ta’sirini kamaytirishi va uch tomonlama tuzilmaning uyg‘unligini zaiflashtirishi mumkin. Hisobotda, shuningdek, Tehronning diplomatik faolligi ortib borayotgani, bunga misol sifatida Eronning Kashmir inqirozi paytidagi vositachilik harakatlari, hamda Pekinning Afg‘oniston va Pokistonda Eronga ta’sir o‘tkazishidan xavotirda ekani ta’kidlangan. Shu bilan birga, mualliflar ta’kidlashicha, qo‘shinlar olib chiqilgandan so‘ng G‘arbning Afg‘onistondagi ishtirokini qisqartirish, qisman bo‘lsa ham, Xitoyning e’tiborini beqaror mintaqaga qaratish va shu orqali Pekinning diqqatini Hind-Tinch okeani mintaqasidagi ishlardan chalg‘itish uchun mo‘ljallangan. Shunday qilib, Xitoy raqobatdosh ta’sirlarning murakkab tarmog‘iga duch kelmoqda va strategik ustunligini saqlab qolishni istasa, ular o‘rtasida ehtiyotkorlik bilan harakat qilishi lozim.
Xatning yakuniy tahlilida aytilishicha, Xitoyning Global xavfsizlik tashabbusi hozirda ritorik majburiyatlardan amaliy diplomatiyaga o‘tmoqda va yaqinda bo‘lib o‘tgan uch tomonlama uchrashuv muhim burilish nuqtasi bo‘ldi. Islomobod va Kobul o‘rtasidagi yarashuv ehtimoli ortib bormoqda, bunga tomonlarning siyosiy va iqtisodiy hisob-kitoblari, shuningdek, Pekinning kelishilgan vositachiligi yordam bermoqda. Janubiy Osiyodagi barqarorlik uchun bevosita foydalardan tashqari, bunday yaqinlashuv Markaziy Osiyo davlatlari uchun, ayniqsa, transafg‘on yo‘lagi va Pokiston portlariga kirish imkoniyati bilan bog‘liq holda katta ahamiyatga ega. Ushbu aloqalar Xitoyning BRI doirasidagi bog‘liqlikni ta’minlash va CPECning kelajakdagi xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha kengroq dasturining ajralmas qismidir. Istiqbolda Pekin o‘z vositachiligini institutsionallashtirishiga - ehtimol, Afg‘onistonning BRIdagi ishtirokini kengaytirish yoki Pekinning Kobulning Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga qo‘shilishini qo‘llab-quvvatlashi orqali - va shu tariqa Pokiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi ziddiyatlarni ko‘p tomonlama mexanizmlar doirasida hal qilishni mustahkamlashiga umid qilinmoqda.
O‘qish uchun:
DNA News Pakistan
Islamabad Post
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
