Islomxon Gafarov, Hamza Boltayev va Bobur Mingyasharovning The Diplomat saytida e’lon qilingan tahliliy maqolasida rasmiy diplomatik tan olinmagan bo‘lsa-da, pragmatik munosabatlar bilan ajralib turadigan Tolibon nazoratidagi Afg‘onistonga nisbatan O‘zbekiston siyosatining rivojlanishi chuqur tahlil qilingan. Mualliflarning ta’kidlashicha, O‘zbekistonning yaqinda Afg‘oniston viloyat hokimiyatlari bilan Amudaryoni birgalikda boshqarish bo‘yicha tuzgan ikki tomonlama kelishuvi transchegaraviy suv resurslari xavfsizligini ta’minlash strategik zarurati tufayli institutsional aloqalarning chuqurlashayotganidan dalolat beradi. Bu voqea Toshkent tashqi siyosatidagi ehtiyotkor kuzatuvdan manfaatlarga asoslangan tanlab hamkorlik qilishga o‘tishni aks ettiradi, bunda dolzarb mintaqaviy muammolarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot va amaliy kelishuvlar orqali hal etish zarurligi ta’kidlanadi.
Qisqacha sharhda ta’kidlanishicha, O‘zbekistonning Tolibon hukumatiga nisbatan pozitsiyasi nafaqat Tolibon tomonidan tayinlangan elchining qabul qilinishi, balki barqaror hukumatlararo hamkorlik misolida de-fakto tan olish shaklidir. Garchi bunday qadamlar xalqaro huquq nuqtai nazaridan savollar tug‘dirsa-da, O‘zbekiston hukumatining ustuvor vazifasi mafkuraviy pozitsiya emas, balki muammolarni amaliy hal qilish bo‘lib qolmoqda. Shu nuqtai nazardan, mualliflar suv diplomatiyasining markaziy rolini ta’kidlaydilar, ayniqsa, Afg‘onistondagi Qo‘shtepa kanali qurilishining ziddiyatli loyihasi Amudaryodan katta hajmdagi suvni olib ketish xavfini tug‘diradi, bu esa O‘zbekiston va Turkmanistonning quyi oqimidagi suv ta’minotini xavf ostiga qo‘yadi. Kanal qurilishining ehtimoliy ekologik va geosiyosiy oqibatlarini hisobga olgan holda, O‘zbekiston strategiyasi xalqaro hamjamiyatning Tolibonning qonuniyligiga nisbatan ikkilanishiga qaramay, hayotiy muhim manfaatlarni himoya qilishga faol intilishini ko‘rsatadi.
Xavfsizlik masalalari Toshkent qarorlarida eng muhim omil bo‘lib qolmoqda. Afg‘onistonda faoliyat yuritayotgan ekstremistik guruhlarning doimiy tahdidi O‘zbekistonni chegara tashqarisida xavfsizlik va taraqqiyot sohasidagi faoliyatini kengaytirishga undamoqda. Bu barqarorlikka hissa qo‘shish va radikal ta’sirga qarshi turish uchun Afg‘oniston viloyatlarida diniy ta’lim muassasalarini moliyalashtirish kabi "yumshoq kuch" vositalarini o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, mualliflar Afg‘oniston bilan suvga oid nizolarni hal qilishda umumiy mintaqaviy yondashuvning yo‘qligini ta’kidlaydilar. Eron va Afg‘oniston yaqinda Hilmand daryosi masalasida kelishuvga erishgan bo‘lsa-da, Pokiston kabi davlatlar hali muzokaralarni yakunlay olmagan, bu esa O‘zbekistonning ko‘p tomonlama aloqalardan ko‘ra ikki tomonlama munosabatlarni afzal ko‘rishini yana bir bor ta’kidlaydi.
Shuni ta’kidlash kerakki, qisqacha sharhda O‘zbekiston iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik, transchegaraviy savdo va mahalliy hamkorlikka asoslangan "cheklangan tan olish"ning nozik modelini ishlab chiqayotgani ko‘rsatilgan. Mualliflar Termizda afg‘on savdo infratuzilmasini yaratish va Mozori Sharifda O‘zbekiston savdo vakolatxonasini tashkil etish rejalari kabi misollarni keltiradilar. Ushbu qadamlar rasmiy tan olish samarali hamkorlikning yagona yo‘li emasligini ko‘rsatadi, ayniqsa milliy manfaatlar tezkor va moslashuvchan diplomatiyani talab qilganda. O‘zbekistonning yondashuvi ziddiyatli rejimga siyosiy qonuniylik bermasdan barqarorlikka intilayotgan boshqa mintaqaviy o‘yinchilar uchun namuna bo‘lmoqda.
Xulosa qilib aytganda, mualliflar O‘zbekistonning Afg‘onistondagi siyosati an’analardan chekinish emas, balki tamoyil pragmatizm bilan muvozanatlashtirilgan strategik doktrinaning davomi ekanligini ta’kidlaydilar. Xalqaro hamjamiyat harakatsiz turgan bir paytda, O‘zbekistonning sa’y-harakatlari oxir-oqibat keng miqyosli mintaqaviy o‘zgarishlarning turtki bo‘lishi va boshqa mamlakatlarni xuddi shunday shartli aloqa o‘rnatish siyosatini yuritishga undashi mumkin. Shunday qilib, Toshkentning toliblar bilan puxta o‘ylangan hamkorligi Markaziy Osiyo diplomatiyasi yo‘nalishlarini qayta ko‘rib chiqishi, o‘rta darajadagi davlatlar xavfsizlik va rivojlanish bo‘yicha mintaqaviy kun tartibini shakllantirishda qanday tashabbus ko‘rsatishi mumkinligini namoyish etishi mumkin.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
