Nargiza Umarova Markaziy Osiyo va Kavkaz instituti (Central Asia-Caucasus Institute) uchun tayyorlagan tahlilida transafg‘on transport tashabbuslari sonining ko‘payishi Markaziy Osiyoning birlashuviga emas, balki parchalanishiga xavf tug‘dirayotgani haqida ogohlantirmoqda. Hindiston va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi so‘nggi muloqot Eronning Chobahor portini qo‘llab-quvvatlashni tasdiqladi. Bu port Hindiston va Markaziy Osiyo davlatlariga Pokistonni chetlab o‘tib, Hind okeaniga muqobil savdo yo‘lini taklif etmoqda. O‘zbekiston bu strategiyani qo‘llab-quvvatlab, Chobahorni tranzit yo‘laklarini xilma-xil qilish vositasi sifatida ko‘rmoqda. Biroq, Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi bilan bog‘liq temir yo‘l liniyalari, Rossiyaning Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagini kengaytirishi va Tolibonning Hirot-Qandahor yo‘nalishini qo‘llab-quvvatlashi kabi raqobatdosh infratuzilma loyihalarining ko‘payishi mintaqaviy kun tartiblarining bir-biriga zid kelishiga, ba’zan esa to‘qnashuviga olib keldi.
Umarova xonim ta’kidlashicha, Hof-Hirot temir yo‘li va taklif etilayotgan Mozori Sharif-Hirot-Qandahor liniyasi kabi yangi yo‘nalishlarning rivojlanishi O‘zbekiston uchun afzal bo‘lgan Kobul orqali o‘tadigan transafg‘on temir yo‘l yo‘nalishiga putur yetkazishi mumkin. Tolibonning Rossiya, Xitoy va Hindiston bilan aloqalari, Eronning mintaqaviy yo‘laklarga qo‘shilishga intilishi Toshkentga keng qamrovli mintaqaviy muvofiqlashtiruvdan tashqari o‘z strategik ustunligini saqlab qolishni qiyinlashtirmoqda. Chobahorning ahamiyati ortib borishi Xitoy qo‘llab-quvvatlaydigan Gvadar portini zaiflashtirishi, Pekin va Dehli o‘rtasidagi geosiyosiy raqobatni kuchaytirishi mumkin.
Muallif ta’kidlashicha, Pokistondagi beqarorlik va Eron ishtirokidagi harbiy to‘qnashuv xavfi – ayniqsa Isroil bilan munosabatlardagi keskinlik sharoitida – bu vaziyatni yanada murakkablashtiradi. Agar mojaro Eron yo‘nalishlariga kirishni to‘sib qo‘ysa, Markaziy Osiyo davlatlari Chobahorga bog‘liqligini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, ular yuk oqimlarining o‘zgarishi va mintaqaviy transportni rejalashtirishdagi ta’sirining kamayishi xavfi oldida himoyasiz qoladi. Oxir-oqibat, O‘zbekistonning bu murakkab vaziyatda muvaffaqiyat qozonishi Markaziy Osiyodagi qo‘shnilar o‘rtasida kelishuvga erishish va Afg‘oniston hokimiyati bilan muzokaralarda yagona mavqeni namoyish etishga bog‘liq. Bunday muvofiqlashtirish bo‘lmasa, mintaqaviy raqobat ularning umumiy strategik va iqtisodiy manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
