Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova AQSH tomonidan Eronga qarshi “maksimal bosim” kampaniyasining qayta boshlanishi oqibatlarini, xususan, uning Chabahor portiga va keng qamrovli mintaqaviy transport jarayonlariga ta’sirini tahlil qiladi. Uning tushuntirishicha, prezident Donald Trampning Eronga qarshi qat’iy sanksiyalarni tiklash to‘g‘risidagi qarori Hindistonning Markaziy Osiyo va Afg‘onistonga chiqishi uchun muhim darvoza vazifasini bajaradigan Chabahorga uzoq muddatli sarmoyalarini xavf ostiga qo‘yadi. Eron port operatsiyalariga qarshi chora ko‘rib, AQSH bilvosita Hindistonning geoiqtisodiy mavqeini zaiflashtirishi va ayni paytda Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasida rivojlanayotgan Pokistonning Gvadar portining strategik ustunligini kuchaytirishi mumkin. Bu Hindiston va Xitoy o‘rtasida mintaqaviy aloqalar va savdo yo‘llari uchun raqobatni yanada keskinlashtirishi mumkin.
Umarova xonim ta’kidlashicha, Hindiston ko‘p yillardan buyon Chabahorni modernizatsiya qilib kelmoqda va 2018-yilda “Shahid Beheshti” terminalini ishlatish uchun AQSH sanksiyalaridan ozod qilishga erishgan. Biroq, sanksiyalarning qayta tiklanishi tufayli Hindistonning portni modernizatsiya qilish uchun 370 million dollar sarmoya kiritish rejalari xavf ostida qolishi mumkin. Chabahor porti bir qator xalqaro transport tashabbuslarida, jumladan, “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagi va Markaziy Osiyo bilan Fors ko‘rfazi o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishga hissa qo‘shadigan Ashxobod kelishuvida markaziy o‘rin egallaydi. Dengiz savdosida tashqi portlarga tayanadigan O‘zbekiston kabi davlatlar Chabahorning tranzit salohiyatidan foydalanishga katta qiziqish bildirmoqda. Portda rejalashtirilgan logistika markazini barpo etish O‘zbekistonning, ayniqsa, Hindiston bilan savdo hajmini sezilarli darajada oshirishi mumkin, bu yerda 2024-yilga kelib ikki tomonlama savdo hajmi 1 milliard dollarga yetishi kutilmoqda. Bundan tashqari, Pokiston bilan munosabatlarda keskinlikni boshdan kechirayotgan Afg‘oniston o‘zining dengiz savdosi uchun muqobil yo‘nalish sifatida Chabahorga tobora ko‘proq murojaat qilmoqda va Xof-Hirot temir yo‘lining qurilishi yakunlanishi aloqa imkoniyatlarini yanada kengaytirishi kutilmoqda.
Umarovaning ta’kidlashicha, agar AQSH sanksiyalarining qayta tiklanishi tufayli Chabahor faoliyati cheklansa, Markaziy Osiyo davlatlari va Afg‘onistonning dengiz yo‘llariga chiqish masalasida Pokistonga tayanishdan boshqa chorasi qolmaydi. Bu esa, o‘z navbatida, Islomobodning mintaqaviy transport tarmog‘idagi strategik ahamiyatini mustahkamlaydi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridorining geosiyosiy ta’sirini kuchaytiradi. Xitoyning Gvadar portiga kiritgan sarmoyasi Chabahorning inqirozidan foyda ko‘radi, bu esa Pekinning mintaqaviy ta’sirini kuchaytiradi va shu bilan birga Hindistonning Markaziy Osiyo bilan quruqlikdagi aloqasiga putur yetkazadi. Bundan tashqari, mintaqaviy transport dinamikasining o‘zgarishi beixtiyor O‘zbekistonga foyda keltirishi mumkin, chunki uning Transafg‘on temir yo‘l koridori (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) investorlar uchun yanada jozibador bo‘lib, uni amalga oshirishni tezlashtirishi mumkin. Umarovaning xulosasiga ko‘ra, Eronning iqtisodiy imkoniyatlarini cheklashga qaratilgan AQSH sanksiyalari rejimi Janubiy va Markaziy Osiyoning geosiyosiy va savdo manzarasini o‘zgartirib, mintaqaviy aloqalar uchun uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
