Zamonaviy moliyaviy texnologiyalarning (fintech) keng tarqalishi banklar va biznesdan raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektdan (SI) uzluksiz foydalanishni talab etmoqda. Zamonaviy fintech kompaniyalari iqtisodiyotning barcha sohalariga shiddat bilan kirib kelmoqda. Bunga quyidagi misollar dalil bo‘la oladi.   PYMNTS ma’lumotlariga ko‘ra, Financial Times’ga tayanib, Britaniyaning yetakchi transmilliy Revolut Neobank va Fintech kompaniyasi “foydalanuvchilarga uyda cheksiz qo‘ng‘iroqlar, matnli xabarlar va ma’lumotlar almashinuvini, shuningdek, Yevropa va AQSH bo‘ylab 20 GB roumingni taklif etadigan” mobil xizmatni ishga tushirishini e’lon qildi. Bu xizmat dastlab Buyuk Britaniya va Germaniyada ishga tushiriladi. Bu esa fintech sohasidagi kompaniyalar telekommunikatsiya sohasiga kirib kelayotganini tasdiqlaydi. Ushbu PYMNTS xabarlaridan kelib chiqadiki, “mobil telefonlarning jahon bozoriga kirib borishi telekommunikatsiya va moliyaviy xizmatlar o‘rtasidagi chegarani yo‘qotmoqda”. Bu esa, o‘z navbatida, “raqamli banklar, ayniqsa, neobanklar aloqa va mobil to‘lovlarga o‘tmoqda, telekommunikatsiya kompaniyalari esa moliya sohasiga tobora faolroq kirib bormoqda” degan xulosaga olib keladi.   Global makroiqtisodiy beqarorlik davom etayotganiga qaramay, moliyaviy texnologiyalarga talab ortib borayotgani haqida 29 aprel kuni BNamericas nashriga bergan intervyusida Germaniyaning Texnologik yechimlar guruhi (Gesellschaft für Technologietransfer - GFT) bosh direktori Marko Santos ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, GFT yetakchi va to‘liq sun’iy intellektga yo‘naltirilgan kompaniya bo‘lish uchun aniq tasavvur va uzoq muddatli istiqbolga ega. Ma’lumotlarga ko‘ra, GFT kompaniyasi AQShda faoliyat yuritadi va uning mavjudligi xalqaro savdodagi keskinlik oqibatlarini yumshatishga yordam berishi mumkin. Banklar “xarajatlarni optimallashtirish”ni “tuzilmaga sarmoya kiritish” deb hisoblab, bank sohasidagi xarajatlarni kamaytirish va texnologiyalarga, ayniqsa sun’iy intellektga bo‘lgan talabni rag‘batlantirish orqali jarayonlarni soddalashtirish hamda mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishga katta mablag‘ sarflamoqdalar.   Biznesning ko‘plab sohalarida sun’iy intellekt vositalarining jadal joriy etilishiga qaramay, fuqarolarning pul mablag‘larini boshqarish bilan bog‘liq me’yoriy talablar tufayli fintech ilovalarida sun’iy intellektni joriy etish hozircha sekin kechmoqda. Muallifning ta’kidlashicha, bugungi kunda fintexdagi sun’iy intellektning aksariyat funksiyalari mijozlarga xizmat ko‘rsatish, buxgalteriya hisobi va boshqa operatsiyalar kabi vazifalarni tezlashtirishga qaratilgan. Hozirda fintexda yangi yo‘nalish paydo bo‘ldi: bankirlar va investorlarning chuqur investitsiya tadqiqotlari uchun sun’iy intellektdan foydalanish.   O‘z navbatida, an’anaviy banklar raqamli transformatsiyaga sarmoya kiritmoqda va raqamli xizmatlarini yaxshilash uchun fintech kompaniyalari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ymoqda. Bu hamkorlik raqamli hamyonlar, teng huquqli to‘lovlar va ilg‘or kreditlash yechimlari kabi moliyaviy yechimlarni birlashtirishga yordam beradi, moliyaviy institutlar va fintech o‘rtasidagi farqni yo‘qotadi. Fintech bilan hamkorlik qiluvchi banklar innovatsiyalar, moslashuvchanlik, iqtisodiy samaradorlik va mijozlarga yo‘naltirilgan xizmat ko‘rsatishdan foyda ko‘radi. Sun’iy intellektdan foydalanish moliyaviy xizmatlar sanoati uchun qiziqish uyg‘otadi, chunki banklar qaror qabul qilish va operatsion samaradorlikni oshirishning innovatsion usullarini ehtiyotkorlik bilan izlaydilar, shuningdek, me’yoriy talablarga javob berish uchun texnologiyalardan foydalanadilar. Bir nechta mamlakatlarda operatsiyalarni amalga oshiruvchi banklar uchun sun’iy intellektdan foydalanish turli yurisdiksiyalarda murakkab hisobotlarni qayta ishlashni osonlashtiradi.   Xulosa qilib aytganda, raqamli transformatsiya, moliyaviy texnologiyalar va sun’iy intellektga sarmoya kiritish fintech kompaniyalari va banklarga o‘zlarining raqamli xizmatlarini yaxshilash va mijozlarning o‘sib borayotgan talablariga javob berish uchun raqobatbardosh bo‘lishga yordam beradi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Fazliddin Djamalovning fikriga ko‘ra, Donald Tramp shaxsiy ambitsiyalari chuqur, mag‘rur va o‘z kuchiga mutloq ishongan rahbar sifatida namoyon bo‘ladi. Mutaxassisning ta’kidlashicha, u o‘zini dunyoni yo‘naltiruvchi kuchli shaxs deb hisoblaydi, har bir qarorida “foyda bormi – bajaraman” tamoyilini qo‘llaydi va odatda muayyan kichik-tashkiliy masalalarning ichki-ichki jihatlariga kam e’tibor beradi. Tramp kuchli iroda, sadoqat va moslashuvchanlik xususiyatlariga ega bo‘lib, o‘zi “xalq tanlagan lider” deb tan olinishini istaydi va hamrohlar bilan shaxsan hurmatga asoslangan aloqani afzal ko‘radi.   Mutaxassisning fikriga ko‘ra, Trampning siyosiy qarashi asosan konservativ tamoyillarga tayangan: u an’anaviy qadriyatlarni faol himoya qilib, globalizm, liberaldemokratiya va ko‘p tomonlama diplomatiyani keskin tanqid qiladi. Djamalov aytishicha, Tramp “Amerika amerikaliklar uchun” shiori asosida harakat qilib, liberallar, Demokrat partiya va G‘arbiy Yevropa ijobiy progessiv partiyalariga qarshi chiqqan holda, Rossiya, Isroil va boshqa konservativ davlatlarni qo‘llab-quvvatlash siyosatini ilgari suradi.   Mutaxassis fikriga ko‘ra, Trampning tashqi siyosati neorealistik modelga asoslanib, xalqaro masalalarda ikki tomonlama muzokaralarga urg‘u beradi va “Buyuk Amerika” g‘oyasini milliy manfaatdan ustun qo‘yadi. U Parij iqlim kelishuvidan chiqish va NATOdagi majburiyatlarni qayta ko‘rib chiqish orqali mustaqil siyosat yuritishni maqsad qilgan, jahon hamkorligida faqat AQSh manfaatlari to‘g‘ri kelsa ishtirok etadi.   Mutaxassisning fikriga ko‘ra, Tramp qaror qabul qilishda ommaviy fikrga unchalik tayanmaydi, aksincha, “deal-maker” sifatida quvvat va foyda omillarini asosiy mezon deb biladi. U siyosiy vaziyatga tez moslashish imkonini beruvchi noan’anaviy, dinamik uslubni afzal ko‘rar ekan, bu yondashuv uning global sahnadagi yetakchiligini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.   To‘liq intervyuni O‘zA saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Yaqinda Ispaniya va Portugaliyada yuz bergan hodisa, ya’ni 50 milliondan ortiq kishining elektr ta’minotidan ommaviy uzilishi keng jamoatchilik e’tiborini tortdi va zamonaviy infratuzilmaning yuqori darajadagi zaifligini namoyon etdi. Energiya tizimidan taxminan 15 gigavatt quvvat – umumiy iste’molning qariyb 60 foizi uzib qo‘yildi, bu esa transport to‘xtab qolishi, shifoxonalar ishining izdan chiqishi, savdo shoxobchalari yopilishi va aloqa uzilishiga olib keldi. Zaxira generatorlari mavjudligiga qaramay, bir necha soatdan so‘ng mobil tarmoqlar ishdan chiqa boshladi: qo‘ng‘iroqlar bilan haddan tashqari yuklanish va retranslyatorlardagi akkumulyatorlar quvvatining tugashi ularning o‘chib qolishiga sabab bo‘ldi. Internet va mobil aloqa yo‘qligi sharoitida radio shoshilinch xabar berishning asosiy vositasiga aylandi. Avtomobil va ko‘chma radiopriyomniklar orqali hukumat aholiga tezkor ko‘rsatmalar va yangilanishlarni yetkazdi.   Yevropadagi bu hodisa avtonom, uzilishlarga chidamli axborot manbalarining mavjudligi nihoyatda zarur ekanligini ko‘rsatdi. Xuddi shunday vaziyat O‘zbekiston sharoitida ham kuzatilishi mumkin. Garchi mamlakat yuqori seysmik hududlar qatoriga kirmasa-da, uzoq muddatli istiqbolda sezilarli zilzilalar ehtimoli yo‘q emas. Hozirgi kunda 60 ga yaqin seysmologik stansiya faoliyat yuritmoqda, Favqulodda vaziyatlar vazirligining Seysmoprognostik monitoring respublika markazi muntazam ravishda tegishli tuzilmalar uchun baholash va bashoratlarni tayyorlamoqda.   Biroq, samarali favqulodda aloqa tizimlarining mavjudligi milliy barqarorlikning muhim tarkibiy qismi bo‘lib qolmoqda. Shuni alohida ta’kidlash joizki, aholiga favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishning borishi to‘g‘risida axborot yetkazish imkonini beradigan, ommaviy maishiy radioeshittirishlarga mo‘ljallangan yagona radiokanalni ishlab chiqish zarur.   Radio, bu holatda, aniq afzalliklarga ega: u energiyaga bog‘liq emas – batareyalar, quyosh panellari yoki qo‘l generatorlarida ishlashi mumkin; qishloq va borish qiyin bo‘lgan hududlarni qamrab olgan keng qamrov zonasiga ega; shu bilan birga, foydalanish oson va aholining barcha qatlamlari uchun qulay bo‘lib qolmoqda.   Shunday qilib, Yevropa voqeasi raqamli qaramlikning tuzilmaviy zaifliklarini ochib berdi va barqaror aloqa kanallariga sarmoya kiritish zarurligini ta’kidladi. O‘zbekistonda yuz berishi mumkin bo‘lgan tabiiy yoki texnogen ofatlar sharoitida radio jamoat xavfsizligi tizimining asosiy bo‘g‘iniga aylanishi mumkin. Shu munosabat bilan favqulodda vaziyatlarga milliy tayyorgarlikning strategik resursi sifatida avtonom radiotarmoqlarni rivojlantirish va joriy etishga e’tiborni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

2024-yilda dunyoda elektr energiyasi generatsiyasi tuzilishi yana bir bor ko‘mir, gaz va neft kabi yoqilg‘ilarga kuchli bog‘liqligini namoyon etdi — umumiy ishlab chiqarishning qariyb 60% aynan shu manbalar hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, qayta tiklanuvchi energiya manbalari (QTEM) ulushi barqaror o‘sib, 32,1%ga yetdi, atom energetikasining ulushi esa 9,1%ni tashkil qildi. Bu disbalans global energetik o‘tish jarayonining murakkab xususiyatini aks ettiradi: dekarbonizatsiya sodir bo‘lmoqda, ammo juda nomutanosib ravishda.   2024-yildagi energetik miks: Ko‘mir — 34,5% Gaz — 23,5% QTEM (qayta tiklanuvchi energiya manbalari) — 32,1% Atom energetikasi — 9,1% Neft — 0,7%   Hududiy xususiyatlar: Hindiston — ko‘mir ulushi eng yuqori (73,4%). QTEM — 20,5%, atom energetikasi — 2,6%. Bu ulushlar tez o‘sib borayotgan energiya talabiga bog‘liq. Xitoy — asosan ko‘mir (58,4%)ga tayanadi, biroq QTEM va atom energetikasiga faol sarmoya kiritmoqda. AQSH — tabiiy gazni (42,6%) o‘tish manbai sifatida qo‘llab, uni QTEM (23,3%) va atom energetikasi (18%) bilan to‘ldirmoqda. Yevropa Ittifoqi — dekarbonizatsiyada yetakchi: generatsiyaning qariyb 49% QTEM hissasiga to‘g‘ri keladi, yana 23,6% — AES, ko‘mir ulushi esa 10,7%ga tushib ketgan.   Asosiy tendensiyalar: QTEM — xususan, Yevropa Ittifoqida barqaror o‘smoqda, biroq generatsiyaning noustuvorligi va energiyani saqlash infratuzilmasining yetishmasligi singari cheklovlar mavjud. Atom energetikasi — past uglerodli energiya manbai sifatida barqarorligini saqlab turibdi va iqlim maqsadlari yuqori bo‘lgan davlatlarda talabga ega. Gaz — ayniqsa AQSHda vaqtinchalik muvozanat vositasi sifatida xizmat qilmoqda, ammo uning uzoq muddatli ekologik maqbulligi hanuz savol ostida.   Strategik xulosalar: QTEM va elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilishga tizimli sarmoyalar energetik o‘tishni tezlashtirish uchun zarur. Atom energetikasi — ishonchli dekarbonizatsiya uchun asosiy vosita. Gaz o‘tish davrida foydalaniladigan manba bo‘lishi mumkin, ammo energetik o‘tish uchun yetarli emas. Vodorod energetikasini rivojlantirish va uni QTEM bilan integratsiya qilish — barqaror generatsiyaning istiqbolli modeli.   2024-yildagi dunyo energetikasi an’anaviy modellar va yangi “yashil kurs” o‘rtasida muvozanat saqlamoqda. Ko‘mir va gaz hali ham hukmronlik qilmoqda, biroq QTEM va atom energetikasi salohiyati umid uyg‘otadi. Asosiy muammo — global miqyosda adolatli va texnologik jihatdan barqaror energetik o‘tishni ta’minlashdir.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Ijtimoiy tarmoqlarda umumiy qiymati 250 million dollarga teng bo‘lgan bir qator Amerika dasturlari bekor qilingani haqidagi video qizg‘in muhokama qilinmoqda. Ular orasida O‘zbekiston paxta sanoatida shaffoflikni oshirish granti ham bor. Bu loyiha 2022-yil avgustda boshlanib, 2026-yil dekabrda yakunlanishi mo‘ljallangan edi. Unda sohaga xalqaro mehnat standartlarini joriy etish ko‘zda tutilgandi. 2022-yilda amalga oshirish uchun 2 million dollar ajratilgan bo‘lsa, 2025-yilda yana 1 million dollar yo‘naltirish rejalashtirilgandi. Ilgari AQSH Davlat departamenti 215 million dollarlik 139 ta grantni, jumladan, O‘zbekistonda fuqarolik ishtirokini rivojlantirish loyihasini (2,5 million dollar) bekor qilgan edi.   Bunday qarorlar ichki masalalarga va xalqaro qo‘llab-quvvatlash dasturlarini qayta ko‘rib chiqishga tobora ko‘proq e’tibor qaratayotgan AQSH ma’muriyatining tashqi siyosatdagi ustuvor yo‘nalishlarining o‘zgarishini aks ettiradi. Shunday bo‘lsa-da, AQShning O‘zbekistondagi elchisi Jonatan Henik o‘z suhbatida ikki tomonlama munosabatlar ishonch va hurmatga asoslangan holda mustahkam ekanligini, AQSH O‘zbekistonning mustaqil tashqi siyosat yuritish huquqini tan olishini ta’kidladi.   Grantlarning bekor qilinishini donor mamlakatning ichki kun tartibining oqibati sifatida baholash lozim. Shubhasiz, xalqaro aloqalarni rivojlantirishda madaniy diplomatiya va grant ko‘magining tamoyillari muhim o‘rin tutadi va bunday tashabbuslar qadrlanadi. Biroq, O‘zbekiston o‘z salohiyatiga ega bo‘lib, bu unga tashqi yordamdan qat’i nazar, ishonch bilan oldinga intilish imkonini beradi.   Mamlakatda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qolmoqda: so‘nggi yillarda 60 dan ortiq me’yoriy hujjat qabul qilindi, nodavlat notijorat tashkilotlar va aholi tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash uchun huquqiy va institutsional baza yaratildi. Paxta sanoati esa o‘z navbatida strategik ahamiyatini saqlab qolmoqda: O‘zbekiston har yili 1 million tonnaga yaqin paxta tolasi (jahon hajmining 5 foizi) ishlab chiqaradi, shundan 800 ming tonnasi eksport qilinadi. 2023-yilda to‘qimachilik mahsulotlari eksporti 2,87 milliard dollarni tashkil etdi.   Umuman olganda, O‘zbekiston ekspertlar hamjamiyati tashqi siyosiy hamkorlarning ustuvor yo‘nalishlariga hurmat bilan qaragan holda, mamlakatning barqaror ichki rivojlanishiga alohida e’tibor qaratmoqda.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

IXTI Ko‘ngillilar klubi a’zosi Shohrux Saidov Qozog‘istonning Afg‘oniston bilan so‘nggi hamkorligiga bergan sharhida bosh vazir o‘rinbosari Serik Jumangarinning 21-23 aprel kunlari Kobulga rasmiy tashrifi Ostonaning mintaqaviy diplomatiyasida sezilarli o‘zgarishlarni ko‘rsatishini ta’kidlaydi. Muallifning fikricha, Qozog‘istonning toliblar boshqaruvidagi ma’muriyat bilan 140 million dollarlik yigirmata kelishuvni imzolashi oddiy bitim emas, balki Markaziy Osiyoning Afg‘onistonga bo‘lgan munosabatidagi ongli strategik o‘zgarishni aks ettiradi. Ayniqsa, Rossiya “Tolibon”ni terroristik tashkilotlar ro‘yxatidan chiqarganidan so‘ng bu yanada ahamiyatli bo‘ldi. Shu nuqtai nazardan, Qozog‘iston iqtisodiy manfaatlar va pragmatik tashqi siyosiy moslashuvlar o‘rtasida muvozanatni saqlashga intilayotgan mintaqaviy o‘yinchi sifatida namoyon bo‘lmoqda.   Sharhda Qozog‘iston faoliyat yuritayotgan uchta asosiy yo‘nalish ta’kidlangan: tranzit, savdo va resurs diplomatiyasi. Saidov Qozog‘istonning Afg‘oniston orqali Rossiya va Hind okeani o‘rtasidagi asosiy tranzit yo‘lagiga aylanishdan manfaatdorligini alohida qayd etadi. E’tiborli jihati shundaki, bu qarash Ostonaning global ta’minot zanjirlari o‘zgarishi va kuchayib borayotgan geosiyosiy parchalanish sharoitida savdo yo‘nalishlarini xilma-xillashtirishga qaratilgan uzoq muddatli maqsadiga mos keladi.   Muallif, shuningdek, shakar eksportining sezilarli darajada oshganini, don, un va qandolat mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatlari mavjudligini ta’kidlaydi. Afg‘oniston aholisi 41 million kishidan ortiqligini hisobga olgan holda, muallifning fikricha, ushbu iste’mol bozoriga kirish ham tezkor iqtisodiy foyda keltiradi, ham savdo-sotiqning barqaror o‘sishi uchun uzoq muddatli istiqbol yaratadi. Saidov Qozog‘istonning Afg‘onistonning mineral-xomashyo sektoriga kirishiga e’tibor qaratib, Nuriston viloyatiga geologik missiya yuborilgani va tahlil uchun ruda namunalari to‘planganini ta’kidlaydi. Uning fikricha, bu qadam resurslarni qazib olish sohasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishga yo‘l ochishi va Qozog‘istonni Afg‘onistonning rivojlanmagan tog‘-kon sanoatida texnik hamkor sifatida namoyon qilishi mumkin. Qo‘shma texnik guruh tuzish to‘g‘risidagi qaror tizimli va ilmiy hamkorlikka intilishni aks ettiradi, bu esa Qozog‘istonni resurslarni mas’uliyatli o‘zlashtirishda mintaqaviy yetakchiga aylantirishi mumkin.   Xulosa qilib aytganda, muallif Qozog‘istonning Afg‘oniston bilan munosabatlari iqtisodiy maqsadga muvofiqlikdan tashqari, puxta o‘ylangan siyosat ekanligini ta’kidlaydi. Bu Markaziy Osiyoning infratuzilma va savdo tizimiga ta’sir o‘tkazishga intilishni aks ettiradi, shu bilan birga, AQShdan keyingi afg‘on voqeligiga ehtiyotkorlik bilan yondashadi. Shohrux Saidov ta’kidlaganidek, mintaqaviy aloqalarni qayta belgilash keng qamrovli ta’sir ko‘rsatishi mumkin, bunda Ostona o‘zini nafaqat savdo sherigi, balki Rossiya, Markaziy va Janubiy Osiyoni bog‘lovchi strategik ko‘prik sifatida ham namoyon etadi.   Paradigma.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.