17-aprelda Melonining Vashingtonga tashrifi, bir qator Yevropa poytaxtlarining ehtiyotkorligi va Yevropa Ittifoqi yaxlitligining buzilishi xavotirlariga qaramay, AQSH va Yevropa Ittifoqi o‘rtasidagi savdo munosabatlaridagi keskinlikni yumshatish uchun mumkin bo‘lgan qadam sifatida Yevropa Komissiyasi tomonidan rasman qo‘llab-quvvatlandi. Oq uyda Meloni “G‘arb buyukligini tiklash” foydasiga g‘oyaviy bayonot bilan chiqib, Yevropa va AQShni birlashtiruvchi platforma sifatida “vouk mafkurasi”ga qarshi kurashga urg‘u berdi. U geografiya haqida emas, balki mustahkamlanishi lozim bo‘lgan "sivilizatsiya ittifoqi" haqida so‘zlayotganini ta’kidladi.   Umidli vaziyatga qaramay, uning vazifasi bir nechta omillar tufayli murakkablashdi – Rimning cheklangan tashqi siyosiy vakolatidan tortib, mamlakat ichida va Yevropa Ittifoqi hamkorlari orasida Rimning xalqaro maydondagi mustaqil harakatlariga ishonchsizlikning kuchayishigacha. Ayniqsa, Parijning tashqi bosim kuchayib borayotgan sharoitda umumyevropa birligiga putur yetkazish xavfi haqidagi ogohlantirishlari tanqidiy tarzda yangradi.   Italiya bosh vaziri oldida uch tomonlama murakkab vazifa turardi: Italiyaning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, AQShning Yevropa Ittifoqiga nisbatan qarama-qarshi yo‘nalishini yumshatish va transatlantik makon birligini saqlab qolish. Shu bilan birga, u o‘zini potensial strategik ittifoqchi deb biladigan Trampga sodiqlik va Rimning bir tomonlama harakatlarini tanqid qiluvchi yevropalik hamkorlarning manfaatlari va sezgirligini hisobga olish zarurati o‘rtasida muvozanatni saqlashga majbur bo‘ldi.   E’tiborli jihati shundaki, Meloni Trampning inauguratsiyasiga taklif etilgan yagona Yevropa Ittifoqi rahbari edi va uning 18-aprelda Rimda vitse-prezident Jey Di Vens bilan uchrashuvi Amerika siyosiy elitasining Italiyaga bo‘lgan alohida e’tiborining ko‘rsatkichi bo‘ldi. Vens bilan muzokaralar mazmuni ikki tomonlama savdo kelishuvi istiqbollarini muhokama qilish va Rossiya-Ukraina mojarosini tezroq hal etish yo‘llarini izlashni o‘z ichiga oldi. Bu yangi ma’muriyatning Janubiy Yevropaga nisbatan ustuvorliklarini aks ettiradi: pragmatik iqtisodiy hamkorlikka urg‘u berish va AQSh milliy manfaatlari nuqtai nazaridan Yevropa mojarolaridagi Amerika ishtirokini qayta baholashga intilish.   Vens yanvarda Yevropaga so‘nggi tashrifi chog‘ida blokni tanqid qilib, uning rahbarlarini so‘z erkinligini ta’minlay olmaslikda yoki noqonuniy migratsiyani to‘xtata olmaslikda aybladi. Hozir, Pasxa bayrami arafasida Vatikanga kelganida, u Muqaddas taxt davlat kotibi kardinal Petro Parolin bilan ham muzokaralar olib bordi. Bir qator kuzatuvchilarning fikricha, bu yangi transatlantik siyosiy ittifoq doirasida “konservativ o‘q”ning kuchayishini anglatishi mumkin.   Ikki tomonlama savdo hajmi 126 milliard dollar va Italiya eksportidagi AQSH ulushini (umumiy hajmning qariyb 10 foizi) hisobga olgan holda, Italiya Yevropa Ittifoqining Amerika bozoriga eng bog‘liq mamlakatlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Keyingi ikki yil ichida YAIMning 0,4-0,6 foizga pasayishi kutilayotgani 50 mingdan ortiq ish o‘rinlari yo‘qotilishi xavfi bilan birga kechmoqda. Moliya bozorlarida ham tushkunlik kayfiyati kuchaymoqda: Italiya fond indeksi 2-apreldan so‘ng G‘arbning rivojlangan iqtisodiyotlari orasida eng yomon ko‘rsatkichni namoyish etdi. Bu vaziyatni yanada keskinlashtiradi: ko‘pincha "mustahkam ittifoqchilik"ning asosi deb ataladigan o‘zaro bog‘liqlik Tramp uchun ham, Meloni uchun ham bosim o‘tkazish vositasiga aylanmoqda.   Yalpi ichki mahsulotning 136 foizidan ortiq davlat qarzi, past o‘sish sur’atlari va 2026-yilgacha tugallanadigan tiklanish rejasi doirasida Yevropa moliyalashtirishiga yuqori bog‘liqlik tufayli Italiya transatlantik savdo shartlariga ta’sir ko‘rsatish uchun yetarli iqtisodiy mustaqillikka ega emas. Aholining qarishi, ijtimoiy xarajatlar bo‘yicha o‘sib borayotgan majburiyatlar va cheklangan fiskal imkoniyatlar harakat maydonini yanada toraytirmoqda.   Melonining o‘zi o‘tmishda neofashistik harakat ildizlariga ega bo‘lgan Italiya siyosatining o‘ta o‘ng qanoti vakili edi. U radikal o‘ng g‘oyalar bilan aloqasini yo‘qotmagan holda xalqaro qonuniylik va pragmatizmga intiluvchi yetakchiga aylanishga erishdi. Ekspertlar tomonidan “pragmatik radikalizm” deb nomlangan bu yondashuv unga ichki siyosatda millatchilik yo‘nalishini transatlantizm va Ukrainani harbiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan mo‘tadil tashqi siyosat bilan uyg‘unlashtirish imkonini beradi.   Bunday sharoitda Meloni AQShga “Yevropa yo‘nalishi”ni singdirishdan ko‘ra, Trampni yagona Yevropa Qo‘shma Shtatlar uchun tahdid emas, balki strategik boylik bo‘lishi mumkinligiga ishontirishga harakat qilmoqda. Sanoat mahsulotlariga “nol tariflar” g‘oyasi nafaqat yangilangan hamkorlik ramzi, balki ko‘plab milliy hukumatlar bilan emas, yaxlit blok bilan muloqot qilishning samaradorligini ko‘rsatadigan muzokaralar tizimini qayta yo‘lga qo‘yish uchun amaliy asos bo‘lishi mumkin.   Meloni rasman ittifoq nomidan muzokaralar olib borishga vakolatli bo‘lmasa-da, ayrim Yevropa poytaxtlari uning vazifasini kelajakdagi muloqot chegaralarini belgilay oladigan taktik razvedka deb baholashmoqda. Xalqaro munosabatlar bo‘yicha Yevropa kengashi tadqiqotchisi Alberto Ritssi ta’kidlaganidek, Meloni keyingi rasmiy muzokaralar uchun zamin tayyorlaydigan “izquvar” rolini o‘ynashi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova o‘z sharhida O‘zbekistonning transafg‘on transport yo‘laklarini rivojlantirish strategiyasida ko‘p qirralik va noaniqlik kuchayib borayotganiga e’tibor qaratmoqda. U Kobul va Qandahor yo‘nalishlarining texnik-iqtisodiy asoslarini tayyorlash bo‘yicha ishlar faollashganini ta’kidlab, Rossiyaning loyihada ishtiroki, ayniqsa, BAA va Qatar kabi hamkorlar bilan avvalgi kelishuvlar muvozanatini o‘zgartirishi mumkinligini ko‘rsatib o‘tdi. Ekspert ilgari ustuvor bo‘lgan Kobul yo‘nalishi endi Turkmaniston tomonidan faol ilgari surilayotgan va Eron infratuzilma loyihalariga qo‘shilishi mumkin bo‘lgan muqobil Qandahor yo‘lagi bilan raqobatga kirishayotganini ta’kidlamoqda.   Qandahor yo‘nalishi Markaziy Osiyoni nafaqat Pokiston, balki Eron va keng ma’noda Chobahor porti orqali Hindiston bilan bog‘lash imkonini beruvchi qulay muqobil yo‘l sifatida baholanmoqda. Umarova xonimning ta’kidlashicha, geosiyosiy voqelik – Pokistondagi beqarorlik, Afg‘oniston-Pokiston munosabatlaridagi murakkabliklar, shuningdek, Moskvaning “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagini kengaytirish intilishlari Toshkentni transport ustuvorliklarini qayta ko‘rib chiqishga undashi mumkin. Shu bilan birga, ekspert ta’kidlaganidek, yangi loyihani moliyalashtirish masalasida shaffoflikning yo‘qligi va O‘zbekiston tomonining keyingi qadamlari bo‘yicha jim turishi noaniqlik vaziyatini yuzaga keltirmoqda. Bunday sharoitda har bir diplomatik harakat strategik ahamiyat kasb etadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

AQSH vitse-prezidenti J. D. Vensning jahon va Yevropa qit’asidagi xavfsizlik masalalarini qayta ko‘rib chiqish haqidagi Myunxen nutqi xavfsizlik tizimi masalalariga oid Yevropa qarashlarini qayta baholashga turtki bo‘lmoqda. Yevropa institutlari, yondashuvlari va qadriyat tizimi o‘z davomiyligini saqlab qoladi, biroq ularning kelajakdagi rivojlanishi AQShning cheklangan yoki minimal ishtiroki istiqbolini hisobga olgan holda tobora ko‘proq shakllanib boradi. Shu nuqtai nazardan, Yevropaning Xitoy, Hindiston, Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlari, shuningdek Yaqin Sharq va Kavkazga nisbatan siyosati o‘zgarishi kutilmoqda. Sharq va G‘arb o‘rtasida bog‘lovchi halqa vazifasini bajarishi mumkin bo‘lgan Kavkaz va Markaziy Osiyoga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ushbu hududlarning geosiyosiy joylashuvi ularni Yevropa Ittifoqi uchun juda jozibador qiladi. Bu 4-aprelda Samarqandda Qo‘shma deklaratsiyani imzolash bilan yakunlangan “Yevropa Ittifoqi - Markaziy Osiyo” birinchi sammitida o‘z tasdig‘ini topdi.   Sammit yakunlari. Yevropa Ittifoqi “byurokratik mashinasi”ning to‘liq safarbar etilishi sammit natijalarini hamkorlikning yuqori tizimli darajasiga olib chiqish imkonini berdi. Tashqi ishlar vazirlari, ishchi guruhlar va yuqori darajadagi platformalarning muntazam uchrashuvlari shaklida ikki tomonlama hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.   Rahbarlar iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlikni chuqurlashtirish borasida tomonlarning intilishi qat’iy ekanini ta’kidladilar. Aytish joizki, Yevropa Ittifoqi savdo aylanmasi hajmi bo‘yicha Markaziy Osiyoda Xitoydan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Shavkat Mirziyoyev sammitda ta’kidlaganidek, 2024-yilda ikki mintaqa o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 54 milliard yevroga yetgan. Bundan tashqari, sammit davomida Yevropa Ittifoqi va O‘zbekiston o‘rtasida mamlakatda Yevropa investitsiya bankining (YIB) mintaqaviy vakolatxonasini ochish to‘g‘risida kelishuvga erishildi. Bu mintaqaviy loyihalarga kiritilgan Yevropa sarmoyalari hajmi allaqachon Markaziy Osiyodagi umumiy xorijiy investitsiyalarning 40 foiziga yetganligi bilan bog‘liq. Yevropa komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen raqamli aloqa, suv va energetika, shuningdek, muhim xomashyo sohalarida hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan 12 milliard yevrolik Global Gateway yangi investitsiya dasturi ishga tushirilganini e’lon qildi.   Bundan tashqari, Yevropa Ittifoqi “yashil” o‘tish, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish, energetika, barqaror qishloq xo‘jaligi kabi asosiy yo‘nalishlarda Markaziy Osiyo bo‘yicha Global strategiyasini (2019) davom ettirishga, shuningdek Erasmus+, Horizon Europe, Digital Education, Marie Skłodowska-Curie Actions orqali ta’lim dasturlarini qo‘llab-quvvatlashni kengaytirishga tayyorligini bildirdi.   Shuningdek, xavfsizlik sohasidagi hamkorlik, ya’ni terrorizm, ekstremizm, giyohvand moddalar savdosi va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashni yaxshilash, hamda LEICA va BOMCA platformalari orqali chegaralar va migratsiyani boshqarish bo‘yicha maqsadlar belgilab olindi.   Yevrosiyo magistrali. Sammitda xalqaro savdoning asosiy transport tugunlarida tobora chuqurlashib borayotgan global parchalanish va geosiyosiy beqarorlik sharoitida keng qamrovli logistika yo‘nalishlari va ta’minot zanjirlari tarmog‘ini rivojlantirish alohida ahamiyatga ega ekani yana bir bor ta’kidlandi. Shu munosabat bilan Yevropa Ittifoqi uchun Markaziy Osiyo, Kaspiy va Qora dengizlar orqali Xitoyni Yevropa bilan bog‘laydigan O‘rta koridor nomi bilan mashhur bo‘lgan Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi (TXTY) eng katta qiziqish uyg‘otmoqda. Uni qo‘llab-quvvatlash uchun Yevropa institutlari 2024-yil yanvar oyida Bryusselda bo‘lib o‘tadigan investitsiya forumi doirasida 10 milliard yevro ajratishga va’da bergan. Global Gateway bu borada Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi infratuzilmaviy hamkorlikning asosiy vositasi sifatida tan olinmoqda. Shu tariqa, savdo endi eng qisqa yoki eng kam xarajatli yo‘nalishlarni izlashga muhtoj emas – noaniqlikka qarshi tura oladigan va strategik mustaqillikni mustahkamlaydigan eng ishonchli va siyosiy barqaror ta’minot zanjirlari zarur.   “Mintaqa-mintaqa” hamkorlik shakli. Sammit Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqaviy integratsiya jarayonlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashini, so‘nggi yillarda Yevropa tomonidan ilgari surilgan tashabbuslar aniq mintaqaviy xususiyatga ega ekanligini namoyish etdi. Hamkorlik samaradorligini saqlab qolish uchun zarur bo‘lgan barqaror ikki tomonlama aloqalarni rivojlantirish bilan bir qatorda, mintaqa davlatlari Ozarbayjon bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish orqali C5+1 formatidan tashqariga chiqishi mumkin. Bunday hamkorlik Yevropa Ittifoqi oldida yangi “Yevropa Ittifoqining Transkaspiy sheriklik” dasturining Sharqiy yo‘nalishiga muqobil shakllanish imkoniyatini ochadi.   Shu bilan birga, tranzit yo‘laklari va energetik hamkorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydigan Yevropaning alohida subhududlari bilan yanada manzilli hamkorlik qilish zarurati ortib bormoqda. Markaziy Osiyo allaqachon o‘zini mintaqaning faol iqtisodiy va sarmoyaviy hamkori sifatida ko‘rsatgan Boltiqbo‘yi mamlakatlari bilan barqaror aloqalarga ega. O‘zaro hamkorlikning mavjud tajribasi Shimoliy Yevropa davlatlari bilan sheriklik ufqlarini kengaytirish va hamkorlikni chuqurlashtirish uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qilishi, tashqi iqtisodiy aloqalarni xilma-xil qilish va ko‘p qirrali muloqotni mustahkamlashga yordam berishi mumkin.   Afg‘on dilemmasi. Global o‘zgarishlar sharoitida Yevropa Ittifoqi Afg‘onistonga nisbatan o‘z siyosatini qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Yevropa Ittifoqining yaqin atrofida uning strategik ittifoqchisi AQSH Kobul bilan siyosiy aloqalarni asta-sekin tiklash alomatlarini ko‘rsatmoqda. Xususan, AQShning Afg‘onistondagi sobiq maxsus vakili Zalmay Xalilzod 2025-yil mart oyida Afg‘onistonga norasmiy tashrif buyurgan. Shunday bo‘lsa-da, Yevropa Ittifoqi bir necha sababga ko‘ra Kobulga nisbatan ehtiyotkorlikni saqlab qolmoqda:   Birinchidan, Yevropa Ittifoqi obro‘siga putur yetishidan xavotirda bo‘lishi mumkin. Tolibon harakati bilan muzokaralar va keyingi hamkorlik demokratik dunyo tomonidan tanqidga uchraydi deb taxmin qilinmoqda.   Ikkinchidan, Afg‘oniston bilan munosabatlarning tiklanishi Yevropa Ittifoqi ichki munozaralarining o‘zgarishiga olib kelishi mumkin, chunki saylovchilar Afg‘onistonda fuqarolik jamiyatini qurish masalasida Tolibon bilan bir xil fikrda emas.   Uchinchidan, hozirgi strategik ustuvorliklar nuqtai nazaridan Afg‘oniston Yevropa Ittifoqining qit’aviy siyosatidagi manfaatlariga katta ta’sir ko‘rsatmaydigan chekka hudud sifatida qabul qilinishi mumkin. Ammo Yevropa Markaziy Osiyo bilan hamkorlikni chuqurlashtirish uchun ko‘proq e’tibor qaratsa, Afg‘oniston strategik ahamiyatga ega nuqta sifatida yangidan dolzarb bo‘lishi mumkin.   Shu nuqtai nazardan, Yevropa Ittifoqi Afg‘oniston bilan uchinchi tomon vositachiligi orqali muloqot qilish strategiyasini tanlashi mumkin. O‘zbekiston esa bunday vositachilik uchun eng mos platforma hisoblanadi. Yevropa davlatlari Afg‘onistonda barqarorlik va taraqqiyotni, eng avvalo, iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashdagi umumiy manfaatlarni hisobga olgan holda, Toshkentning Afg‘oniston masalasidagi asosiy rolini tan oladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Yevropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo” birinchi sammitida Afg‘onistonni asosiy mintaqaviy iqtisodiy jarayonlarga jalb etish zarurligi to‘g‘risida bildirgan g‘oyalari Yevropaning nuqtai nazariga mos keladi. Bunday tashabbuslar Yevropa moliya institutlarining Afg‘oniston hududidagi investitsiya loyihalariga e’tiborini jalb qilishi mumkin, bu esa mamlakat iqtisodiy barqarorligini mustahkamlashda muhim qadam bo‘ladi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh Mushtariy Usmonova rahbarligida tayyorlangan   Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti to‘rtinchi kurs talabasi, IXTI Yevropa tadqiqotlari markazi amaliyotchisi Parvina Kuchmurodova tomonidan tayyorlangan sharhda Estoniya va Finlyandiyaning raqamlashtirish strategiyalari qiyosiy tahlil qilingan. Unda ushbu ikki mamlakatning raqamli boshqaruv sohasida qanday qilib jahon yetakchilariga aylanganini ko‘rib chiqiladi. Har ikki mamlakat raqamli texnologiyalarni davlat boshqaruvi, biznes va kundalik hayotga joriy etishda turlicha, biroq juda samarali yondashuvlarni qo‘llamoqda. Estoniya o‘zining elektron hukumat infratuzilmasi (masalan, X-Road ma’lumotlar almashish tizimi va elektron rezidentlik dasturi) tufayli tub raqamli o‘zgarishlarning peshqadamiga aylangan bo‘lsa, Finlyandiya raqamli texnologiyalarning mavjudligi, ishonchli AKT infratuzilmasi va biznesning yaqin integratsiyasiga ustuvorlik bermoqda.   Tahlil asosiy farqlarni aniqlash imkonini beradi: Estoniya keng qamrovli raqamli davlat xizmatlari va bilim almashish tashabbuslari orqali global qamrovga e’tibor qaratsa, Finlyandiya raqamli savodxonlik, keng polosali aloqaning mavjudligi va biznes uchun qulay raqamli siyosatga urg‘u beradi. Muallif, shuningdek, ushbu ikki davlatning, xususan, umumiy transchegaraviy raqamli tuzilmalar orqali, milliy chegaralardan tashqarida raqamlashtirishni rivojlantirishga sodiqligini namoyon etib, qanday hamkorlik qilayotganini ko‘rib chiqadi. Ushbu modellarni taqqoslash orqali sharh muallifi turli milliy sharoitlar raqamli siyosatni qanday shakllantirishi haqida tushuncha beradi va raqamli boshqaruvni takomillashtirish hamda iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga intilayotgan boshqa mamlakatlar uchun qimmatli saboqlar taqdim etadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Amerika tadqiqotlari markazining taklif etilgan ilmiy xodimi, falsafa doktori M. Chuneyt O‘zshahinning sharhida Turkiyaning Markaziy Osiyoga nisbatan tashqi siyosati global geosiyosiy dinamikaning o‘zgarishi sharoitida rivojlanib borayotgani tahlil qilinadi. Muallifning ta’kidlashicha, Turkiyaning mintaqadagi mavqei Rossiya, Xitoy, Yevropa Ittifoqi va AQSH kabi yirik davlatlar siyosati ta’sirida shakllanmoqda. U Turkiyaning an’anaviy g‘arbga yo‘naltirilgan yondashuvdan ko‘proq mustaqil tashqi siyosatga o‘tganini, ko‘plab o‘yinchilar bilan munosabat o‘rnatib, shu bilan birga o‘z tarixiy ittifoqlari o‘rtasida muvozanatni saqlab qolayotganini qayd etadi. Doktor O‘zshahin Ukrainadagi inqiroz, Suriyadagi rejim almashinuvi va Donald Tramp davrida AQSH siyosatidagi o‘zgarishlarni Turkiyaning mintaqaviy strategiyasini shakllantiruvchi muhim omillar sifatida ta’kidlaydi.   Muallif Rossiyaning Markaziy Osiyodagi ta’siri va uning Ukraina hamda Suriyadagi ishtiroki Rossiyaning mintaqaviy mavqeiga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini tahlil qiladi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiya Ukraina mojarosida ikki tomonlama pozitsiyani egallagan: Moskva va Kiyev o‘rtasida vositachilik qilmoqda, ayni paytda Ukrainaga harbiy yordam ko‘rsatmoqda. Shuningdek, u Asad rejimi qulaganidan so‘ng Turkiyaning Suriya muxolifat kuchlarini qo‘llab-quvvatlashi Rossiya bilan munosabatlarni qanday yomonlashtirishi mumkinligini muhokama qiladi. Bundan tashqari, u Moskvaning bu mojarolardagi qiyinchiliklari Markaziy Osiyoda hokimiyat bo‘shlig‘ini yaratayotganini, Xitoy esa bu bo‘shliqni "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi kabi iqtisodiy loyihalar orqali faol to‘ldirayotganini va shu bilan birga Turkiya bilan aloqalarni mustahkamlayotganini ta’kidlaydi.   Keyinchalik, ekspert 2024-yil noyabr oyida AQShda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlari va Trampning hokimiyatga qaytishi global siyosatga, shu jumladan Markaziy Osiyoga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ko‘rib chiqadi. Uning fikricha, Trampning siyosati bir tomonlama majburlashga o‘tish va Rossiyaga qarshi turish masalasiga kamroq e’tibor qaratishdan dalolat beradi, bu esa Moskvaga geosiyosiy mavqeini tiklash imkonini berishi mumkin. Shu bilan birga, Trampning Xitoyga qarshi kurashga e’tibor qaratishi AQShning Markaziy Osiyoda, ayniqsa energetika va iqtisodiyot sohalarida faolroq ishtirok etishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, u Yevropa Ittifoqi va AQSH o‘rtasidagi munosabatlardagi keskinlik Yevropa davlatlarini xavfsizlik sohasida yanada yaqinroq hamkorlik qilishga undashi, bu esa Turkiyaning mintaqadagi strategik ahamiyatini kutilmaganda oshirishi mumkinligini taxmin qiladi.   Xulosa qilib, muallif Turkiyaning Markaziy Osiyodagi tashqi siyosati ushbu geosiyosiy o‘zgarishlarga javoban rivojlanishini ta’kidlaydi. Doktor O‘zshahinning fikricha, Turkiyaning mintaqadagi ishtiroki – Turkiy davlatlar tashkiloti kabi iqtisodiy, harbiy va ko‘p tomonlama tashabbuslar orqali – uni global kuchlar o‘rtasidagi kuchayib borayotgan raqobat fonida asosiy o‘yinchi sifatida namoyon etmoqda. Uning taxminicha, Turkiyaning Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro o‘yinchilar bilan munosabatlari natijalariga qarab, Anqara yo G‘arb institutlari bilan chuqurroq integratsiyaga, yo Xitoy, Rossiya va boshqa mintaqaviy o‘yinchilar bilan pragmatik hamkorlikka intilishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Sharh Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi xodimlari rahbarligida tayyorlandi   IXTI amaliyotchisi Firdavs Azimqulov o‘zining sharhida O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi rivojlanayotgan munosabatlarni, xususan, Afg‘oniston Islom Amirligi Bosh vazirining iqtisodiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari mulla Abdul G‘ani Barodarning 22-23 fevral kunlari Toshkentga qilgan rasmiy tashrifi munosabati bilan tahlil qilmoqda. O‘zbekiston Tolibon hukumatini rasman tan olmasa-da, uning o‘zaro hamkorligi amalda normallashuvning mintaqaviy tendensiyasini aks ettiradi. E’tiborli jihati shundaki, “Tolibon” rasmiylarini aeroportda ular tomonidan tayinlangan elchi shayx Abdul G‘afar Bahr kutib oldi – bunday diplomatik yondashuv ilgari faqat BAA va Xitoyga nisbatan qo‘llanilgan edi.   Ushbu tashrif O‘zbekiston Bosh vaziri Abdulla Aripovning 2024-yil 17-avgust kuni Kobulga qilgan tashrifidan keyin amalga oshirildi. O‘sha tashrif doirasida 2,5 milliard dollarlik savdo va investitsiya bitimlari imzolangan edi. Yaqinda O‘zbekiston Bosh vazirining savdo va investitsiyalar bo‘yicha o‘rinbosari Jamshid Xo‘jayev va Tolibon vakillari o‘rtasida o‘tkazilgan muzokaralar bu raqam oshishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Mulla Barodar O‘zbekiston Markaziy bankini tijorat aloqalarini mustahkamlash uchun bank yordamini ko‘rsatishga chaqirdi va o‘zaro savdoda milliy valyutalardan foydalanishni taklif qildi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Afg‘onistonning tabiiy resurslariga sarmoya kiritishga, jumladan, Samangan viloyatida sement zavodi qurish va To‘ti-Maydon gaz koni loyihasini amalga oshirishni boshlashga tayyorligini bildirdi. Shuningdek, tomonlar Surxondaryodan Afg‘onistonning Dashti Alvon tumaniga energiya uzatishga mo‘ljallangan, qiymati qayta ko‘rib chiqilgan va 222 million AQSH dollariga teng bo‘lgan 500 kV elektr uzatish liniyasi loyihasini muhokama qildilar.   Sharhda ta’kidlanishicha, ushbu voqealar O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi hukumatlararo diplomatiyaning yangi bosqichini anglatadi. Qo‘shma iqtisodiy tashabbuslarda ishtirok etish va ikki tomonlama sarmoyalarni rag‘batlantirish orqali ikkala davlat ham o‘zlarining iqtisodiy va geosiyosiy mavqeini mustahkamlashga intilmoqda. Diqqatga sazovor tomoni shundaki, O‘zbekiston delegatsiya tashrifi chog‘ida Afg‘oniston Islom Amirligi bayrog‘ini o‘z milliy bayrog‘i bilan birga rasman ko‘targan birinchi davlat bo‘ldi, bu esa o‘sib borayotgan diplomatik e’tirofning ramzidir.   Paradigma.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.