O‘zlarining tahliliy eslatmalarida Islomxon Gafarov va IXTI ko‘ngillilari Bobur Mingyasharov va Bositxon Islomov 2025-yil aprel oyida sodir etilgan halokatli terakt tufayli Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlarda yuzaga kelgan so‘nggi va eng jiddiy keskinlashuvning tizimli va har tomonlama tahlilini taqdim etadilar. Ma’ruza ayni paytda dolzarb va ahamiyatlidir, chunki u terakt va uning oqibatlarini kengroq geosiyosiy, mintaqaviy va institutsional kontekstda ko‘rib chiqadi. Mualliflar Janubiy Osiyodagi xavfsizlik tizimini nozik tushunishlarini namoyish etib, keng ko‘lamli davlatlararo mojaro xavfini hayratlanarli aniqlik bilan belgilaydilar.   Tahliliy yozuv 22-aprel kuni Jammu va Kashmir shtatining Paxalgam tumanida 26 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan terakt haqidagi faktik hisobot bilan boshlanadi. Uning uchun javobgarlikni “Lashkar-i-Tayba”ga aloqador deb taxmin qilinayotgan “Kashmir qarshilik harakati” guruhi o‘z zimmasiga oldi. Hindistonning Pokiston ishtiroki haqidagi bayonotlari razvedkaning aralashuvi to‘g‘risidagi da’volar bilan qo‘llab-quvvatlanib, harbiy va diplomatik javob choralarining keng ko‘lamli qatori uchun asos bo‘ldi. Mualliflar Hindistonning javob choralarini – ommaviy hibsga olish va infratuzilmani vayron qilishdan tortib, ikki tomonlama suv almashinuvining uzoq yillik poydevori va mintaqaviy hamkorlik uchun asosiy kelishuv bo‘lgan Hind suvlari to‘g‘risidagi shartnomani to‘xtatish bo‘yicha keskin qadamgacha – sinchkovlik bilan sanab o‘tadilar va baholaydilar.   Shu bilan birga, mualliflar Pokistonning qarshi chora-tadbirlari va diplomatik pozitsiyasini o‘rganadilar. Islomobodning terrorchilik hujumiga aloqadorligini qat’iyan rad etishi va xalqaro tergovga bo‘ysunishga tayyorligi inqirozni xalqaro miqyosga olib chiqish va jahon hamjamiyatining hamdardligini uyg‘otishga qaratilgan puxta o‘ylangan urinish sifatida talqin qilinadi. Pokistonning Hindiston fuqarolarini chiqarib yuborishi, savdoni to‘xtatishi va havo hududini yopishi vazmin, ammo qat’iy javob hisoblanadi. Ayniqsa, mualliflarning Pokistonning BMT Xavfsizlik Kengashidagi muvaqqat a’zolik o‘rnini muhokama qilishi chuqur ma’noga ega, chunki Islomobod bundan ma’naviy va diplomatik ustunlikka erishish uchun foydalanmoqchi.   Qisqacha sharhning muhim jihati uning xalqaro ishtirokchilarga e’tibor qaratganligidir. Mualliflar Hindistonning G‘arb davlatlari, Fors ko‘rfazi mamlakatlari va hatto Rossiya va Ukrainadan olgan puxta qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab, uni terrorizmga qarshi global konsensus doirasiga kiritadilar. Tashqi ishlar vaziri Abbos Arag‘chi boshchiligidagi Eronning vositachilik sa’y-harakatlari Tehronning Dehli va Islomobod bilan strategik aloqalarini muvozanatlashtiruvchi diplomatik uvertyura sifatida ko‘riladi. Eronning rolini kiritish mualliflarning kengroq mintaqaviy nuqtai nazarini va rivojlanayotgan ko‘p qutbli dinamikani tushunishini ko‘rsatadi. Xuddi shunday, Xitoyning Pokiston bilan kutilgan ittifoqi CPEC loyihasi va kengroq mintaqaviy intilishlarga asoslangan uzoq muddatli strategik hisob-kitoblarining bir qismi sifatida tasvirlanadi.   Ehtimol, mualliflar tomonidan taqdim etilgan istiqbolli ssenariylar eng ishonchli bo‘lishi mumkin. Ular transchegaraviy harbiy keskinlashuv, ayirmachi guruhlar ishtirokidagi proksi-mojarolar va hatto mintaqaviy kuchlar joylashuvini qayta shakllantirish, jumladan, Pokiston-Afg‘oniston munosabatlarida mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar haqida ogohlantirmoqda. Xatda Kashmir inqirozi uning ikki asosiy a’zosi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarama-qarshilik oldida tobora falajlanib borayotgan Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi ko‘p tomonlama tashkilotlarga bo‘lgan ishonchni sinovdan o‘tkazishi mumkinligi teran qayd etilgan.   Umuman olganda, ushbu tahliliy ma’lumot global oqibatlarga olib keladigan rivojlanayotgan mintaqaviy inqirozning ishonchli va ko‘p qirrali tahliliga aylanadi. Faktlarni geosiyosiy bashorat bilan uyg‘unlashtirish orqali mualliflar nafaqat siyosatchilar va tahlilchilar uchun qimmatli manba taqdim etadilar, balki Janubiy Osiyodagi eng qiyin hal qilinadigan bo‘linish chizig‘ining barqaror beqarorligini ham eslatib qo‘yadilar.   Paradigma.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

May oyi boshida AQSh Prezidenti Donald Tramp Oq uy Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi Maykl Uolts va uning o‘rinbosari Aleks Vong ishdan olinganini e’lon qildi.   Ma’lumot uchun: Maykl Uolts — 51 yoshda, AQSh maxsus kuchlari tarkibida Afg‘oniston, Yaqin Sharq va Afrikada xizmat qilgan sobiq harbiy. U shaxsiy jasorati uchun bir qancha davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Ilgari Oq uy va Pentagon tizimlarida faoliyat yuritgan, 2018 yilda AQSh Kongressining quyi palatasiga saylangan. Aleks Vong esa Trampning birinchi ma’muriyati davrida Koreya masalalari bo‘yicha maxsus vakil o‘rinbosari lavozimida ishlagan.   Ularning ishdan olinishi ortida Uolts tomonidan Milliy xavfsizlik kengashida maxfiy operatsiyalar muhokamasida ochiq aloqa kanallaridan foydalanilgani fosh bo‘lgani turibdi. Shuningdek, Uoltsning Isroilni so‘zsiz qo‘llab-quvvatlashi, Binyamin Netanyaxu bilan doimiy muloqoti hamda Eronga qarshi harbiy harakatlarni kuchaytirishga urinishlari Prezident Trampning “urushlarni tugatish, yangilarini boshlamaslik” haqidagi saylovoldi va’dalariga zid bo‘lgan. Uoltsning ishdan olinishi yumshatish maqsadida uning nomzodi BMTdagi AQSh elchisi lavozimiga ilgari surildi.   Milliy xavfsizlik maslahatchisi vazifasini vaqtincha Davlat kotibi Marko Rubio bajarib turibdi. U Trampning ishonchini chuqur hurmat, shartsiz sadoqat va har dam olish kunlari Prezident bilan norasmiy suhbatlar uchun uchrashuvlari orqali qozongan.   Uolts o‘rniga asosiy nomzodlardan biri sifatida Trampning uzoq yillik do‘sti va golfdagi sherigi Stiven Uitkoff tilga olinmoqda. Tashqi siyosat bo‘yicha mutaxassisligi va tajribasi bo‘lmasa-da, Trampning shaxsiy ishonchini qozongan Uitkoff hozirda Isroil, HAMAS, Ukraina, Rossiya va Eron bilan muzokaralarni bir vaqtning o‘zida olib borayotgan shaxs sifatida Davlat departamentining e’tirozlariga sabab bo‘lmoqda.   Shu bilan birga, Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi lavozimiga asosiy da’vogar sifatida Oq uy ma’muriyat rahbarining o‘rinbosari Stiven Miller tilga olinmoqda. Miller – Trampning keskin migratsion siyosatining muallifi bo‘lib, Prezidentning eng ishonchli va uzoq yillik yordamchilaridan biri hisoblanadi. Hozirda u sud tinglovlarisiz noqonuniy muhojirlarni darhol deportatsiya qilish tashabbusini faol ilgari surmoqda. Ichki xavfsizlik kengashi aynan uning rahbarligida “soatdek ishlayotgani” va “ancha kichik jamoaga ega bo‘lishiga qaramay, Milliy xavfsizlik kengashidan ko‘ra samaraliroq ekani” haqida ichki manbalar ta’kidlashmoqda. Tramp o‘zining eng yaqin ishonchli kishilar doirasiga tayangan holda, ular zimmasiga bir nechta funksiyalarni yuklashga moyil bo‘lgani sababli, Miller bir vaqtning o‘zida bir necha lavozimni egallashi ehtimoldan holi emas.   Milliy xavfsizlik sohasidagi o‘zgarishlar Oq uy uchun nozik bir pallada ro‘y bermoqda. Vashingtondagi insayderlar ta’kidlashicha, Uoltsning ketishi Tramp ma’muriyati ichida inavguratsiyadan buyon davom etib kelayotgan ziddiyatlar natijasidir. Bu ichki kurashda shartli “neokonservatorlar” deya atalayotgan “jasur”lar guruhi, jumladan, Uolts, va vitse-prezident Jey Di Vens atrofida to‘plangan “neoisolationistlar” qarama-qarshi turmoqda. Biroq bu atamalar Tramp jamoasidagi hokimiyat dinamikasining murakkab tabiatini to‘liq aks ettirmaydi.   Trampning ikkinchi prezidentlik muddati uning atrofidagi odamlarning ochiq sadoqati bilan ajralib turadi. Biroq bu birlik pardasi ortida qudrat uchun kurashayotgan uchta aniq guruh mavjud. Birinchi guruh — “Make America Great Again” (MAGA) harakatining qat’iy tarafdorlari bo‘lib, ular AQShni urushlarga va iqtisodiy og‘irliklarga olib keladigan murakkab xalqaro ittifoqlarga chuqur shubha bilan qaraydi. Bu guruhga vitse-prezident J.D. Vens, Prezidentning o‘g‘li Donald Tramp Jr. (ilgari bu rolni Ivanka va Jared Kushner bajargan) hamda Trampning yaqin do‘sti bo‘lgan ultrao‘ng jurnalist va teleboshlovchi Laura Lumer kiradi. Aynan uning tavsiyasi bilan yaqinda AQSh Milliy xavfsizlik agentligi (elektron razvedka) rahbari T. Xou ishdan olingani ushbu guruh ta’sirining kuchini ko‘rsatadi.   Ikkinchi guruh – bu an’anaviy respublikachi internatsionalistlar, neokonservatorlar. Bu guruhda Uolts, Rubio hamda Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) direktori Jon Retklif muhim o‘rin egallaydi. Ular yuqori lavozimlarga ega bo‘lsalar-da, Trampga nisbatan cheklangan ta’sirga egadirlar.   Uchinchi, balki eng muhim guruhni “oligarklar” deb atash mumkin. Bular — Trampning yaqin do‘stlari bo‘lgan milliarderlardir. Bu ro‘yxat boshida Uitkoff turadi. Undan keyin moliya va savdo vazirlari sifatida Stiv Bessent va Govard Lutnik, shuningdek, “Davlat samaradorligi departamenti” rahbari sifatida Elon Musk tilga olinadi.   Prezident Tramp atrofidagi bu uchlik doira hozirgacha mustahkam saqlanib kelgan bo‘lsa-da, guruhlar orasidagi yashirin keskinlik yaqqol tus ola boshladi va bu ichki muvozanatni izdan chiqardi. Bu to‘qnashuvda ilk jiddiy qurbon aynan Maykl Uolts bo‘ldi. Uni yo‘q qilishga turtki bo‘lgan holat — Tramp tarafdori bo‘lgan “New York Post” gazetasida chop etilgan “S. Uitkoff Eronga va Rossiyaga muzokaralar olib borishi kerak emas — deydi ittifoqchilar va insayderlar” sarlavhali maqola bo‘ldi.   Ushbu maqolada Trampning sobiq yordamchisi Uitkoffni “yaxshi yigit, ammo no‘noq ahmoq” deb atagan. Shuningdek, Isroil tarafdori bo‘lgan “Demokratiyani himoya qilish jamg‘armasi” (FDD) vakillarining Uitkoffning Eron bilan muzokaralardagi roli yuzasidan tanqidlari ham keltirilgan. Mazkur maqolaga tezkor javob MAGA harakati vakili va Tramp Jr. bilan doimiy chiqishlar qiladigan Charli Kirk tomonidan berildi: “FDD Uitkoffga qarshi kampaniya yuritmoqda. Ular Prezident Trampning mavqeini yemirish va Eron bilan bitimni buzishga ochiq chaqirmoqda. Uitkoffga qarshi kuchlar — bu MAGA harakatining dushmanlari”, — dedi u.   Mazkur ichki ziddiyatlar Tramp ma’muriyati Eron va Rossiya bilan tinchlik bitimlarini tuzishga harakat qilayotgan, shu bilan birga Isroil, Ukraina va Yevropadagi ittifoqchilar xavfsizligini saqlab qolishga urinayotgan bir davrga to‘g‘ri kelmoqda. Uolts, shuningdek, uning o‘rnini vaqtincha egallagan Rubio an’anaviy respublikachilarning tashqi siyosatdagi ustunlariga aylangan. Biroq barcha ichki kurashlarga qaramay, Trampning o‘zi o‘z ma’muriyatidagi asosiy qaror qabul qiluvchi markaz sifatida qolmoqda.   Bu hafta Tramp Rossiyaga nisbatan pozitsiyasini keskinlashtirib, Ukraina bilan xavfsizlik bitimini imzoladi. U ilgari Prezident Vladimir Putinni jiddiy muzokaralarga undash uchun Rossiyaga nisbatan sanksiyalar kiritish bilan tahdid qilgan edi. U shuningdek, Rossiya bank sektoriga va “ikkilamchi sanksiyalar”ga ham ishora qildi.   Trampning bu bayonotini respublikachi senator Lindsi Grem qo‘llab-quvvatladi. U, ikki partiya qo‘lloviga ega bo‘lgan qonun loyihasiga 72 senator imzo qo‘yganini ma’lum qildi. Ushbu qonun loyihasiga ko‘ra, agar Putin urushni to‘xtatish bo‘yicha muzokaralarni boshlamasa, Rossiyaga nisbatan “halokatli” sanksiyalar joriy etiladi. Xususan, Rossiya neft, gaz va uranini xarid qilayotgan mamlakatlardan AQShga importga 500% tariflar kiritilishi ko‘zda tutilgan. Agar Tramp uni ma’qullasa, qonun Senatda ovozga qo‘yiladi.   Xulosa qilib aytganda, Milliy xavfsizlik sohasidagi kadrlar almashinuvi oddiy o‘zgarish emas, balki Tramp ma’muriyati ichidagi chuqur mafkuraviy tafovutlarni aks ettirmoqda. Tashqi siyosatda tajovuzkor yondashuv tarafdorlari va ehtiyotkorlik tarafdorlari o‘rtasidagi kurash Oq uyda qaror qabul qilish tizimining beqarorligidan дарак беради. Tashqi tahdidlar kuchayib borayotgan bir paytda bunday ichki parokandalik AQSh milliy xavfsizligi samaradorligiga jiddiy xavf tug‘dirishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning yangi tadqiqoti shakllanayotgan transkontinental savdo tizimi doirasida Afg‘onistonning potensial tranzit markazi sifatidagi o‘zgarayotgan rolini har tomonlama tahlil qiladi. Toliblar boshqaruvi ostida Afg‘oniston hukumati mintaqaviy bog‘liqlikka urg‘u bergan holda infratuzilmani rivojlantirishga amaliy va qat’iyatli yondashuv qabul qildi. Uning ta’kidlashicha, asosiy mintaqaviy o‘yinchilar – xususan, O‘zbekiston, Turkmaniston va Eron – Janubiy Osiyo va jahon bozorlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish maqsadida Afg‘oniston hududidan o‘tadigan ulkan temir yo‘l loyihalarini qayta tiklamoqda yoki kengaytirmoqda. Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar temir yo‘li (“Kobul yo‘lagi”) va g‘arbiy Qandahor yo‘nalishi bu rejalardagi asosiy yo‘nalishlardir.   Muallif O‘zbekistonning Kobul yo‘lagi kabi tashabbuslarni ilgari surishdagi yetakchi rolini ta’kidlab, uning Markaziy Osiyoning savdo yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish intilishining markazi sifatida o‘zini namoyon etayotganini ko‘rsatadi. Turkmanistonning Qozog‘iston bilan parallel g‘arbiy yo‘lakni yaratish bo‘yicha hamkorligi va Eronning Xof-Hirot va Zohidon-Zaranj liniyalari qurilishini yakunlashga intilishi ko‘plab mintaqaviy o‘yinchilarning Afg‘onistonni iqtisodiy integratsiya kanali sifatida qabul qilishini aks ettiradi. Umarova Yevroosiyoning hozirgi logistika xaritasini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan, Eron, Afg‘oniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Xitoyni bog‘laydigan taklif etilayotgan “Besh millat yo‘li” haqida batafsil ma’lumot beradi. Maqolada, shuningdek, Eronning Vaxan yo‘lagi orqali Xitoyning Shinjon o‘lkasiga chiqish uchun afg‘on yo‘llaridan foydalanishga intilayotgani, ammo bu hozircha haqiqatdan ko‘ra ko‘proq orzu ekanligi ta’kidlanadi.   Tenglamaga Rossiyaning kiritilishi o‘sib borayotgan murakkablikka strategik qatlam qo‘shadi. Kremlning Afg‘onistonni yangi temir yo‘llar orqali Shimol-Janub xalqaro transport yo‘lagi bilan bog‘lashga bo‘lgan qiziqishi ayniqsa muhimdir. O‘zbekiston va Turkmaniston bilan hamkorlikda Sharqiy va G‘arbiy Afg‘oniston temir yo‘l yo‘nalishlarini yaratish bo‘yicha Rossiya tashabbuslari Moskvaning janubga, Pokiston va Hind okeaniga logistika oqimiga ulanish niyatini aks ettiradi. Biroq, ekspert haqli ravishda “O‘zbekiston temir yo‘llari” tomonidan bu ma’lumotlar tasdiqlanmaganini ta’kidlaydi, bu esa yuqori darajadagi siyosiy qo‘llab-quvvatlash mavjud bo‘lsa-da, amalga oshirish tafsilotlari hali aniqlanmaganini ko‘rsatadi.   Xulosa qilib, Nargiza Umarova keng qamrovli strategik hisob-kitobga to‘xtalib, xavfsizlik muammolari, ayniqsa Pokiston yo‘nalishida, mintaqaviy afzalliklarni Kobul yo‘lagidan uzoqroq, ammo ehtimol barqarorroq bo‘lgan Qandahor yo‘nalishiga o‘tkazishi mumkinligini ta’kidlaydi. Shuningdek, u mintaqaviy muvofiqlashtirish bo‘lmasa, ko‘plab raqobatdosh loyihalar infratuzilmaning tarqoq rivojlanishiga olib kelishi mumkinligini ta’kidlaydi. Muvofiqlashtirish va qo‘shma investitsiyalar, ayniqsa O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston tomonidan, muvaffaqiyatga erishish uchun zarur shartlar sifatida qaraladi. Maqola ehtiyotkor optimistik ohangda yakunlanadi: agar manfaatdor tomonlar o‘z sa’y-harakatlarini samarali muvofiqlashtira olsa, Afg‘oniston dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan mojaro hududidan Yevroosiyoning markaziy qismini global savdo yo‘llari bilan bog‘laydigan muhim logistika yo‘lagiga aylanishi mumkin.   Bourse & Bazaar Foundation veb-saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

O‘zining yangi tahliliy maqolasida doktor Islomxon Gafarov toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng Vashingtonning Afg‘onistonga nisbatan o‘zgaruvchan strategiyalarini ko‘p qirrali tahlil qilib beradi. U Amerika siyosatining to‘rtta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatadi – terrorizmga qarshi kurashdan tortib siyosiy ajralish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga qadar – izchil uzoq muddatli istiqbol yo‘qligini ta’kidlaydi. Bu bosqich Vashingtonning milliy xavfsizlik masalalarini keng ko‘lamli hamkorlikdan doimo ustun qo‘yganini aks ettiradi.   Ikkinchi bosqich strategik ajralish bilan ajralib turdi: Qo‘shma Shtatlar Afg‘onistonning ichki siyosatidan uzoqlashdi va TAPI hamda CASA-1000 kabi infratuzilma loyihalarida ishtirokini to‘xtatdi. Biroq, Tramp ma’muriyati ikki tomonlama siyosat yurita boshladi – qisman MAGA kampaniyasi bayonotiga muvofiq ritorik va qisman strategik yo‘nalishda, 2020-yil o‘rtalariga kelib Tolibon vakillari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni yo‘lga qo‘ydi. Bu o‘zgarish, ayniqsa, AQShning Xitoy bilan raqobati sharoitida Afg‘onistonning doimiy geosiyosiy ahamiyatini anglashini ko‘rsatdi.   Doktor Gafarovning ta’kidlashicha, AQShning hozirgi yondashuvi Tolibon tomonidan inson huquqlari buzilishini so‘zda qoralashni pragmatik hamkorlik bilan birlashtiradi, jumladan, yaqinda Tolibon rasmiylari bilan yuqori darajadagi muloqotlardan so‘ng amerikalik garovga olingan shaxsning ozod etilishi bunga misol bo‘ladi. Ushbu qadamlar qisman Xitoyning Afg‘onistondagi ta’siri kuchayib borayotgani va AQShning strategik muhim mintaqadagi nufuzini qayta tiklash zarurati tufayli siyosatning puxta qayta ko‘rib chiqilayotganidan dalolat beradi. Toliblar, o‘z navbatida, muzokaralarda tenglikni talab qilib, Amerika uskunalarini qaytarishdan ham, muzlatilgan afg‘on aktivlarini shartli ravishda ozod qilishdan ham bosh tortmoqda, bu ularning o‘zlarini bo‘ysunuvchi emas, balki suveren kuch sifatida ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.   Kelajak ssenariylarini ko‘rib chiqishda muallif ikkita mumkin bo‘lgan yo‘nalishni ajratib ko‘rsatadi: toliblar safidagi ichki o‘zgarishlarga asoslangan kutish siyosati (xususan, mafkuraviy jihatdan qat’iy Oxundzodadan ko‘ra pragmatikroq Sirojiddin Haqqoniyga ustunlik beriladi) yoki Xitoy ta’siriga qarshi turish uchun muzlatilgan afg‘on aktivlari kabi iqtisodiy vositalardan foydalanish. Ikkala ssenariy ham Afg‘onistonning kengroq geosiyosiy raqobatda, ayniqsa Qo‘shma Shtatlar va Xitoy o‘rtasidagi vosita rolini ta’kidlaydi. E’tiborga loyiq jihati shundaki, AQShning yaqinda Haqqoniy uchun mukofotni bekor qilishi Tolibonning murosaga moyilroq guruhlari bilan hamkorlik qilish bo‘yicha tanlab olingan strategiyaga ishora qilishi mumkin.   Nihoyat, tahlilda O‘zbekiston AQSH-Tolibon munosabatlarini tiklashda asosiy vositachi sifatida ko‘rsatiladi. Toshkentning ham Vashington, ham Kobul bilan strategik aloqalari, betaraf pozitsiyasi va harbiy logistika sohasidagi hamkorligini hisobga olsak, O‘zbekiston diplomatik munosabatlarni tiklash uchun qimmatli ko‘prik bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy barqarorlik borasidagi umumiy qarashlar, O‘zbekistonning Afg‘onistondagi yaqinligi va ta’siri bu imkoniyatni mustahkamlaydi. Umuman olganda, doktor Gafarovning xulosasiga ko‘ra, AQSH siyosatining beqaror rivojlanishi nafaqat Tolibon boshqaruvining murakkabligini, balki Vashingtonning me’yoriy majburiyatlarni geostrategik imperativlar bilan murosaga keltirish uchun kengroq kurashini ham aks ettiradi.   Kun.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

“Oʻzbekiston Neft va gaz” ilmiy-texnik jurnalining 2025-yilgi 1-sonida Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti (JIDU) huzuridagi Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI)ning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markaziga bag‘ishlangan maqola chop etildi. Ushbu nashr global siyosatda energetika diplomatiyasining ahamiyati tobora ortib borayotganini qayd etib, Markazning ushbu sohadagi zamonaviy tendensiyalarni ilmiy jihatdan tushunishga qo‘shayotgan hissasini ta’kidlaydi.   Maqolada Markazning asosiy faoliyat yo‘nalishlari ko‘rsatilgan bo‘lib, ularga dunyoning yetakchi davlatlari energetika strategiyalarini tahlil qilish, energetika sohasidagi transmilliy hamkorlik istiqbollari, shuningdek, global energetika jarayonlarining Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va siyosatiga ta’siri kabi masalalar kiradi. Materialda energetika xavfsizligi, barqaror rivojlanish va O‘zbekistonning xalqaro energetika tashabbuslaridagi o‘rni masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.   Ta’kidlanishicha, IXTIning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markazi energetika sohasidagi siyosatchilar va mutaxassislar uchun strategik tavsiyalar ishlab chiqishga ko‘maklashadigan muhim ilmiy-tahliliy platforma hisoblanadi. Markaz olib borayotgan tadqiqotlar energetika sohasidagi hamkorlikning geoiqtisodiy jihatlarini, jumladan, infratuzilmani rivojlantirish, energiya tranziti masalalari va bu sohadagi geosiyosiy muammolarni yoritib beradi.   O‘zbekistonning yetakchi ixtisoslashgan jurnalida maqolaning nashr etilishi energetika diplomatiyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning ahamiyati tan olinganidan dalolat beradi. “O‘zbekneftgaz” AJ tomonidan ta’sis etilgan “Oʻzbekiston Neft va gaz” jurnali mamlakatimiz neft va gaz sohasini qamrab oluvchi yagona ixtisoslashgan nashr bo‘lib, uning mutaxassislar orasidagi nufuzi chop etilgan materialning ahamiyatini yana bir bor ta’kidlaydi.   Jurnal nafaqat global energetika geosiyosati bo‘yicha ilmiy munozaralarni kengaytiradi, balki tadqiqot tashkilotlari, sanoat korxonalari va davlat sektori o‘rtasida ekspertlar muloqotini shakllantirishga ham xizmat qiladi.

Mushtariy Usmonova va Fazliddin Djamalov hammuallifligidagi tahliliy maqolada kelgusi Yevropa Ittifoqi-Markaziy Osiyo sammiti har tomonlama tahlil qilingan. Mualliflar sammitni Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashdagi eng muhim voqea sifatida ta’kidlab, uni 2023-yilda Cholpon-Otada bo‘lib o‘tgan uchrashuv kabi avvalgi uchrashuvlarga asoslanganligi haqida yozadilar. Maqolada YeIning “Global Gateway” strategiyasi iqtisodiy va infratuzilmaviy hamkorlikni rivojlantirishdagi ahamiyati, shuningdek, YeIning global tahdidlar sharoitida mintaqaning asosiy hamkori sifatidagi o‘rni ko‘rsatib o‘tilgan.   YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarning tarixiy konteksti Ipak yo‘li davriga borib taqaladi va TACIS dasturi hamda YeIning Markaziy Osiyo bo‘yicha strategiyasi kabi postsovet hamkorliklari davomida rivojlangan. Maqolada savdo va investitsiyalarning strategik ahamiyati alohida ta’kidlangan: 2024-yil oxiriga kelib YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi savdo hajmi 54 milliard yevrodan oshishi, YeI esa energetika, infratuzilma va texnologiyalar kabi sohalarda yirik investorga aylanishi kutilmoqda. Mualliflar Yevropaning mintaqada iqtisodiy barqarorlikka intilishini aks ettiruvchi muhim kelishuvlarni yoritadilar, jumladan, muhim xomashyo yetkazib berish bo‘yicha 3 million yevrolik bitim va Tojikiston energetika tizimini modernizatsiya qilish uchun 20 million yevrolik investitsiya granti.   Infratuzilma va aloqalarga, xususan, YeIning Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishini (TXTY) qo‘llab-quvvatlashiga alohida e’tibor qaratilgan. Bu loyiha uchun mintaqada tranzit aloqalarini rivojlantirishga 10 milliard yevro ajratilishi va’da qilingan. Maqolada, shuningdek, YeI o‘zaro hamkorligining geosiyosiy qiyinchiliklari, jumladan, Rossiyaga qarshi sanksiyalar va Xitoy bilan strategik raqobat bilan bog‘liq muammolar muhokama qilinadi. Bundan tashqari, Erasmus+ dasturi va YeI tomonidan moliyalashtiriladigan til markazlari kabi madaniy va ta’lim almashinuvlarining uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish vositasi ekanligi ta’kidlangan.   Nashrda sammit Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarni ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-madaniy sohalarda rivojlantirishda burilish nuqtasi bo‘lishi ta’kidlangan. Uchrashuvdan kutilayotgan kelishuv va tashabbuslar mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash va YeI bilan integratsiyani chuqurlashtirish yo‘lidagi asosiy qadamlar sifatida baholanmoqda. Maqola mualliflari iqtisodiy rivojlanish, infratuzilma va madaniy hamkorlik masalalarini ko‘rib chiqib, sammit sheriklikni kengaytirilgan va maqsadli hamkorlikning yangi bosqichiga olib chiqishini ta’kidlaydilar.   Uwed.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.